Алахха табыныуну, аман къылыкъларыбыздан тазаланыуну, гюняхладан къутулууну кезиую

Хар муслийманнга да багъалы Рамазан ай жууукълаша келеди. Ал тергеулеге кёре, быйыл ол апрельни 13 кюнюне  тюшерикди.  Болсада КъМР-ни Муслийманларыны дин управлениясы, раис-иймамланы жыйылыуун бардырып, айны болумуна къарап, бу сыйлы кюнню энтта шарт тохташдырлыкъдыла.

Рамазан ай Аллахха табыныуну, адамны кесини ич дунисын тазалауну, аман къылыкъларындан къутулууну,   ахшы ишлени кёбейтиуню кезиуюдю. Бу сыйлы айда ораза тутаргъа борч нек салыннганыны, андан кимле эркин этилгенлерини, кесинги анга къалай хазырларгъа боллугъуну эмда кёп башха затланы юслеринден бизге  Бёзюланы Хаким айтады. Ол Дамаскда ислам вузну бошагъанды, арт жыллагъа дери  Герпегеж элни иймамы болуп тургъанды. 

- Хаким, ораза муслийманлагъа борч нек этилгенди?

- Сыйлы Къуранда аны юсюнден былай айтылады: «Сизге ораза фарыз болуп жазылгъанды. Сизни аллыгъызда келген умметлеге къалай борч болгъан эсе да».  Ораза адамны бла жангыз да бир Аллахны араларында болгъан ишди, шартды, анга башха бир жан къатышмайды. Башхаладан бугъуп ашагъан-ичген да  эталлыкъса,  аны  киши да кёрмейди. Алай аны Аллахдан жашыраллыкъ тюйюлсе ансы. 

Алай бу ай къуруда кесинги ашдан, суудан  тыйгъан бла чекленип къалмайды. Аны  магъанасы къайда кенгди, теренди. Кёзлерибизни, тилибизни, къулакъларыбызны да Аллахны ыразы этмеген затладан, харамлыкъдан тыйгъан – оразаны магъанасына киредиле. Ол бизни Аллахха жууукълашдыргъан амалладан бириди.

Сау айны ичинде кесибизни гюняхлы затладан тыяргъа юйренебиз. Мухаммад файгъамбарны асхабларыны сохталары былай айта эдиле: биз оразаны алты айны сакълай эдик, ол бошалгъандан сора уа аны алты айны ашыра эдик. Башхача айтханда, аланы сау жыллары оразагъа хазырланыу, аны ашырыу, хайырын кёрюу бла байламлы болгъанды. 

-Оразада адам къыйналмазча анга  хазырланыргъа керек да болур?

- Кюн къысха, хауа сериуюн заманда женгилирек  да болур аны тутхан. Мен кесим да алай сунуучу эдим  арт жыллагъа дери. Оразагъа жазда тюбегенде,  къызыу кюнледе бичен да этип, ораза тутханымда къыйналмагъаныма  сейир-тамаша этип тургъанма. Аны бизге фарыз этген Аллах тутаргъа онг тапдырады, берекетин береди, женгиллетирге мадар этеди. Кюн къысхады, узунду, къызыуду деген затла кёзге кёрюнюп, къоркъутхан эте да болурла. Алай  Аллахха жюрегинги берсенг, ол къыйынынгы тынчайтмай  къоймайды. 

- Ораза хар муслийманнга да  борчду, алай андан эркин этилгенле да болурла?

- Хау, сёз ючюн, акъылбалыкъ жыл саннга жетмегенле. Дагъыда  къартлыкъдан саулукълары болмай, аны кётюралмазлыкъла да. Андан сора да, ауругъанла, кюнню узунуна дарман ичмей туралмагъанла.  Бу къауум адам  кафараларын берликдиле.

Аладан сора сабийден къутулгъанлагъа  ораза тутама деп, сютюн таркъайтып, баласын къыйнаргъа жарамайды. Сабийден ауругъан  тиширыугъа врач саулугъунг, къарыуунг жокъду, баланг, кесинг да къыйналырыкъсыз деп диагноз салса, ол да эркин этиледи. Алай артда, сабийлери ёсгенден, сютден башха аш-суу ашап башлагъандан сора аны тёлерге борчлудула.

- Кафара не болгъаны  ангылатып къойсанг эди…

- Саулугъу осалдан оразаны тутмагъан хар кюнден  мискинни тойдурургъа керекди. Аны ахча бла тёлерге да боллукъду, аны ёлчемин Муслийманланы дин управлениясы, хар жылдача, быйыл да тохташдырлыкъ болур.  Алай бла хар кюнюн тергеп, айгъа чыкъгъан ахча жарлылагъа садакъагъа бериледи. Аны межгитлеге берирге да боллукъду, иймамла уа аны тийишлилеге юлешедиле:  жарлылагъа, къолайсызлагъа. Межгитни кесинде бу ахча къалмайды.

- Ахча бермей, хар кюнден да  бир адамны ашатып тойдурса уа жараймыды?

- Хау, алай кимни болса да угъай, факъырны, мискинни. Аллай адамны билмей эсе бериледи ахча межгитге. Иймамла уа  элде болушлукъ керек болгъанланы, къолайсызланы таныйдыла. 

- Халкъда быллай оюм барды – оразаны саулай туталмайма, алай аллында, ортасында, ахырында ючюшер  кюн бла чекленсем да тамамды деп. Ол а тюзмюдю?

- Жумушатып атсам, ол сабий оюнду. Акъылбалыкъ болмагъанны кесин ашдан-суудан тыяргъа юйретир ючюн алай этерге боллукъду, алай саулукълары жарагъанла быллай оюн бла кюрешмезге керекдиле. Оразаны бу халда  тутуу фарыздан къутултмайды. 

   - Намаз этмейсе, оразанг неге жарарыкъды  деп, адамны динден юсгюртгенле да бардыла.

 - Къуру  ораза тутсам да боллукъду деп, аны бла чекленип къала эсе адам, андан анга хайыр тиймезге да боллукъду. Алай  намазымы да къыллыкъма  деп, анга термилсе уа, ораза намазгъа элтген  биринчи атлам  болуп да къалыр.  Экиси да муслийманлагъа фарыздыла, бирин толтуруп, башхасын къояргъа дин эркин этмейди. 

Дагъыда намазны къуруда Рамазан айда къылып, башха заманда уа   къойгъан да  дин бла  ойнауду. Андан адамгъа хайыр  чыгъарыкъды  деп айталмайма. Бу ай жылда бек сыйлы кезиуледен бириди. Аны  сууаплылыкъла къатланып-къатланып бериледиле. Алай ол бошалгъанлай намазынгы  къоя эсенг, бир  ахшы ишни эте кетип, анга сокъуранча болуп къалады. 

- Шёндюгю дунияда адам ишлемей болмайды. Алай ишде уа адамла кёп тюрлюдюле, ийманлары болгъанла, болмагъанла да бардыла. Муслийман   кесин ала бла къалай жюрютюрге керекди?

- Оразаны шартларындан бири – сабырлыкъды. Дининги ыспассыз, хыликкя эте эселе, аман кёзден къарай эселе да, анга да сабырлыкъ этерге, кесинги керти муслийманча кёргюзтюрге борчлуса. 

Муслийман кесин жюрютгени бла диннге чакъырыу этеди. Алай   оразама деп, жумдуругъунг бла столну къагъып, манга ким жетеди, къатымда ашама, чай ичме деп, кесинги алай кёргюзтген керексиз ишди. Сени дин тёрелеринге къажаулукъ бар эсе да, тёзюп, кесинги жумушунгу бардыраса. Алай бла тёгерегингде халкъ ол адам  сау кюнню ашсыз, суусуз туралады, мен а аны нек этелмайма деп сагъыш этип башларыкъды. Ашны, сууну магъанасы алай уллумуду андан  кесибизни тыялмазча? 

- Ушагъыбызны аллында да айтханса ораза къуру кесинги ашдан бла суудан тыйгъан тюйюлдю деп. Рамазан ай ахшылыкъны, тазалыкъны кезиуюдю...

- Мухаммад файгъамбар (Аллахны саламы анга болсун) хадислеринде Рамазан  чомартлыкъны айыды деп кёп кере айтханды. Башха хадисде уа былай айтылады: хар затны да сууаплылыгъын ёнчелей келгенме, алай оразаны сууаплылыгъын а жангыз Аллах биледи.  Бу айда сууаплылыкъ  жети жюзге дери къатланады. Къуран окъуп,  намаз къылып, зикир, дууа, садакъа этип, сууаплылыкъны къатлап алыргъа онг барды.  Башха хадисде айтылгъаныча, Рамазан айны хар кечесинде Аллах  жаханимни отундан къутултханла бардыла.

Айны ахыр он кечеси уа бютюнда энчидиле:  Къадар кечени излеудю. Къуранны аятында айтылгъаныча,  бу кече  минг айдан ахшыды. Ол кезиуде этген намазынг, тилеклеринг, Къуран окъугъанынг минг айны Алахха табыннганда алгъан сууаплыкъгъа тенгди. Минг ай  а 70 жылдан артыкъды.

Мухаммад файгъамбарны асхаблары былай айта эдиле: ораза айны ахыр он кюню жетсе, Мухаммад (Аллахны саламы анга болсун) белин къаты къыса эди. Аны магъанасы неди? Намазларына къошуп, ахшы ишлени кёбейтип, юйдегилерин да кече уятып, Аллахха табындыргъанды. Бизге да Рамазан айны ахыр он кюнюн ол халда бардырыргъа тийишлиди. 

- Миллетде хар байрым кече локъумла биширип, конфет-къалачны  къоншугъа-жууукъгъа юлешген тёре барды. Ол а керекли ишмиди, аны этгенни къыйыны сууаплыкъгъа жазыллыкъмыды?

- Аллахны Сыйлы Китабында неда Мухаммад файгъамбарны суннетлеринде бир къауум кюнле бла кечеле сыйлылыкълары бла энчи этилгендиле. Аладан къалгъан кюнлени  сууаплылыкълары барды деп айтмагъандыла, ол санда байрым кече, кюн да. Юлеширге, локъум ийис этдирирге деген жорукъ не Къуранда, не хадиследе жокъдула.  Ол халкъ тёре болуп киргенди. Дин адамла халкъгъа аны терслигин айтып ангылатыргъа борчлудула. Сууаплылыкъ этеме десенг, Аллахны эшиги не заманда да ачыкъды. Къолунгдан не заман келе эсе да, ол заманда садакъа да эт. Байрым кюн къабыл кёрюлген, бараз кюн, баш кюн, ыйых кюн, башха кюнледе да къабыл кёрюллюкдю. 

Дагъыда ёлгеннге ораза жапдыргъан, ачдыргъан деген тёрени да бардырады халкъ. Аны да ислам бла бир тюрлю байламлыгъы жокъду, къайдан чыкъгъан эсе да, дин мурдору болмагъан затды. Ауушханлагъа садакъа бергеннге бир  тыйгъыч жокъду, не заманда да бер, халал ырысхыдан чыгъара эсенг, Аллах айтса, аны хайыры боллукъду. Алай, башында да айтдым, аны кюнле, кечеле бла белгилемей.

- Оразада адамны санын тазалауну юсюнден да айтайыкъ. Сёз ючюн, кёпле жууунургъа, тишлеринги жууаргъа, ауузунгу чайкъаргъа жараймыды деп соруучудула.

- Кюндюз жуууннганынг, абидез алгъанынг, бет-къол жуугъанынг да оразагъа чырмау тюйюлдюле. Мухаммад файгъамбарны хадислеринде былай айтылады:  умметиме къыйын болур деп къоркъмасам эди, хар намаз этгенден тишлеригизни ариулагъыз деп буюрур эдим.

Башха хадисде уа былай айтылады: ораза тутханны ауузундан чыкъгъан тылпыу Аллахны аллында мискни ийисинден эсе ахшыды. Алимлерибиз айтханларыча, тюшге дери тишлени жууаргъа эркинсиз, жаланда кёгет, наныкъ татыулары болмагъан пастала бла.  Тюшден аууз ахчынчыгъа дери жуумай къойсанг, ол ахшыды оразаны тылпыуу чыгъарча ауузунгдан.

- Бу кезиуде кемчиликле эте да болурбуз…

- Ала аз тюйюлдюле. Сёз ючюн, ууахтысындан кеч къалмазгъа керекди. ДУМ намазны, оразаны графигин бериучюдю, анга таяныргъа тийишлиди. Эрттен намазгъа дери бир 5-10 минут алгъа ашдан-суудан, тиш жуугъандан бош болсанг  игиди, ишекли ууахтыгъа кирмез ючюн. Бирле заманында аууз ачмай, кёбюрек тутсам, аны сууаплылыгъы уллуракъ боллукъ сунадыла. Алай файгъамбар ашыгъып ачыгъыз оразагъызны дегенди. Азан къычыргъандан сора олсагъат ауузланыргъа керекди. 

Билмей адам бир затны къабып къояргъа боллукъду. Мухаммадны (Аллахны саламы анга болсун) аны юсюнден да быллай хадиси барды: Аллах ашатды, ичирди аны, ол муслийманнга бир саугъа болду. Билмей, унутуп, бир жукъ къапханы ючюн ораза бузулмайды. Алай эсинге тюшюрюп, ашагъанынгы къоюп, ауузунгу тазалагъан эсенг, оразангы андан ары тутаргъа эркинсе. Унутханнга сорулмайды.  Аны иш этип ашагъанынг, суу ичгенинг, юй бийченг бла къалгъанынг, кесинги билип къустуртханынг бузадыла. 

 - Ол неда бу сылтау бла оразанг бузулса, аны ууахтысы жетгинчи тутар кереклиси бармыды? Бирле мен ниет этгенме кюн  батхынчыгъа ауузланырыкъ тюйюлме  деп  ачмайдыла. Ол тюзмюдю?

-  Алимлени оюмларына кёре, оразанг бузулгъан эсе, аны уахтысына дери тутханынг ючюн сууаплылыкъ аллыкъ тюйюлсе. Алай тутаргъа уа керексе, ол   андан ары кесинге къаты болургъа юйретирикди. Тиширыуланы юслеринден айтханда, бир-бир кезиуледе, санларыны энчиликлери бла байламлы, оразалары бузулургъа боллукъду. Алай болса, ашхамгъа дери оразасын ачмай тутаргъа кереклиси жокъду. Жаланда къойгъан кюнлерин артда тёлерге тийишлиди.

- Ораза муслийманнга байрамды. Газет окъуучуларыбызгъа къаллай алгъыш этерик эдинг?

- Битеу жамауатха, кесиме да кемчиликледен, гюняхладан тазаланып, аман къылыкъларыбыз азайып, оразаны ахырына тазаланып, Аллахны ыразылыгъын тапхан къулладан болурча барыбызгъа да ийман, кюч, къарыу, акъыл да жетсинле деп тилерге сюеме.

 

Ушакъны Тикаланы Фатима бардыргъанды.
Поделиться: