ЖОЛОУЧУЛА

 Хапар

– Я Аллах, балама жол бер! Хызир-Ильяс биргесине болсунла! – дейме.

Ёмюрлюк жолоучу, кёкде, жерде, сууда да бизни къоруулагъан Хызир бла аны жерде нёгери Ильяс – уажипле[1] биргесине айлансала, анга замансыз хата келмез. Жашым аскерчиди. Аны аллында кёп жерле жатадыла, ол кёп жолла айланыр. Мен, жумушакъ жан жаулукъ сайлап, аны бла сюртюучю аякълары арырла, жара болурла, берч болурла… Балама бек керекди къайгъырыу.

Ёмюрлюк жолоучула Хызир бла Ильяс уажипле уа арый болурламы? Аланы аякълары уа ачыймыдыла? Ачый болурла. Ачымай а! Жол жюрюгенлени биринчиге аякълары арыйдыла, ачыйдыла, ашаладыла.

Ала – Хызир бла Илияс уа жипле бла балам, – жолда бирге тюбеселе, танырмы балам аланы? Жол жанында, солургъа олтургъанда, суусабындан биринчи алагъа уртлатырмы жашым? Уртлатмай а! Уртлатыр. Ала уажипле, файгъамбарла болгъанларын а билмез. Къайдан билсин?! Жолда кёпле жюрюйдюле.

Хызир бла Илияс уажипле танымагъан жол жокъду дунияда – кёкде, жерде да. Ала, от жагъып, кёп жолну жанында олтургъандыла, жолоучулагъа тынгылай. Адамланы хапарларына тынгылай, бир затны ангылагъандыла ала: жолда, Аллахны адамларындан эсе, ийманлары болмагъанла кёп жюрюгенлерин. Сора этгендиле хыйсап, Аллахны адамларын алагъа жетерик хаталадан къорууларгъа керекди деп. Аны ючюн чыкъгъандыла Хызир бла Илияс уажипле жолгъа. Балам да. Дунияны – ариу, жарашыулу, адамланы уа сабыр этерге, ууалгъанлагъа къанатла, арыгъанлагъа таукеллик берирге, кете баргъан ёмюрлени бла бу келе тургъанны бирге жалгъашдырыргъа сюйюп. Алай болмаса, орталары юзюлюр эди. …

Хызир-Илияс файгъамбарла, дуниягъа тюзлюк келтирирге сюйгенле, алагъа нёгер болгъанла, аланы ичинде балам да бир жумушну этгенлерине къууанама. Игиликге къуллукъ этген тынч тюйюлдю. Алай Аллах, аланы зауукълу ишге айыра, жумушларыны къыйынлыгъын билип, жюреклерин жарытханды, артыкъ таукеллик, къарыу да бергенди алагъа.

Кече башланды уруш. Дуния жана эди. Къайда – душман, къайда – шуёх, аны билген да, биллик да жокъ. Ким билгенди ол затны дуния тарыхында? Хар кимни кеси кертиси, кеси мураты. Кёкден окъ жауа эди, ёлет жауунча, ачы. Алыкъа мыйыкъ урмагъан аскерчи жашчыкъла, бюгюннге дери ушкок от ийисгемегенле, аналарын тас этген къозулача, ажашхан эдиле тютюн ичинде. Алагъа сабийлеринеча къоркъгъан таматала, жашчыкъланы ол тютюн, от ичинде бирем-бирем табып, нартюх бахчагъа ашыра эди. Ол сау дуниягъа ачыулана эди бюгюн – ма быллай, башчыкълары сют ийис этген жашчыкъланы жумушакъ къолларына уруш сауутланы тутдуруп, аланы бери ийгенлери ючюн. Ол чамлана эди, аны билгенча, дуния жана эди, къарай эди тёгерекден, къартланы, къагъанакъланы басхан огъурсуз къолан танкланы темир быргъыларына къонуп, кюе тургъан юйлени башларына чыгъып, тютюн, от жалын болуп, ажашып, жиляп, къычырып…

Хызир бла Ильяс уажипле сюеле эдиле жолла башланнган жерде. Ала уруш кюйдюрген къыртышда, тирлиги алыкъа жыйылмагъан, уруш кюйдюрген бахчада жол салдыла да, кёргюзтдюле сау къалгъанлагъа. Жолну эки жанында къазауат бара эди. Ортада уа – жаралыла, сабийле, къартла, къарыусузла. Ала – уруш уятханла – уруш эте билмей эдиле да, андан къачып бара эдиле. Менича тиширыуланы жашлары уа, ала сау къутулсунла деп, урушну ол жолгъа жибермей, артха къайтара эдиле.

Аналаны тилеклерин эшитип, Хызир бла Илияс ууажипле алайгъа мёлеклени чакъырдыла. Жетдиле да, тебиредиле ала ол узун жолну, уруш не болгъанын энди ангылай башлагъан сабийлени, кёзлерин къоркъуу алгъан къартланы къазауатдан узакъ элте. Ала эдиле, къачхынчыланы жол жингиригине чыгъарып, башха жары бургъанла.

«Аманлыкъ этме! – деп эсгертип турду Аллах. – Этсенг, ол сен азаплыкъ сынатхан менден тилерикди да, мен анга болушурукъма!» Алай…

Анасыны бла жашыны араларын юзерге сюйюп, аскерчини киндигине тийген окъ аны жыгъаргъа деди да, алайлай жырчы мёлек, билгич мёлек, танг мёлек Зухура алайгъа жетди. Ол акъ байлаулары бла, ала бошалгъандан сора уа, башында женгил жаулукъчугъун тешип, аны бла жашны белин къаты къысды. Бел баууну темирин тешген окъ, бир кесек сууугъан эди да, тереннге кирирге кюрешмеди. Сокъураннганмы этди, огъесе Хызир бла Илиясмы тыйдыла аны жолун? Зухура мёлекни татлы ауазы, жумушакъ къолларымы уялтдыла аны? Ким билсин. Не ары, не бери тебалмай, тохтады жашны киндигинде окъ. Энди ала экиси да бирге, жаш бла окъ, отуз чакъырым жолну барлыкъдыла, бир бирине келишалмай, юйреналмай…

Къалай юйренсинле: бири – жашау, бири – ёлюм жанлы.

Игиликни жолу бла сау чыкъдыла кёп адам – жаралыла, сабийле, къартла, къарыусузла, сора … мыйыкъ урмагъан аскерчиле. Аланы сау къалгъан къауумлары. Аламы уялтдыла урушну, урушму сокъуранды былай, ала ёсгюнчю келгенине бери, ким билсин, – хар не уюду.

Энди ала, жашчыкъла, ушкок отну ийисин биледиле. Топла къатыш, бирча келген минг окъну сызгъырыуун эшитгендиле. Нартлача, акъсакъал къартланы кёз жашларын кёргендиле. Адамны (жашауну де да къой!) бла урушну ёмюрледен келген къажаулукълары алагъа туура болду.

Артда, бир кесек заман озгъандан сора, аланы уруш отундан чыгъарып, бу жолгъа сюеген таматагъа сюд этерле, аны погонларын сыдырдыла, намысын сындырыргъа кюреширле. Алай ол сокъуранмаз. Аналаны, эгечлени тилеклери, аталаны алгъышлары болушурла анга, аны жаннетни босагъасына дери элтирле. Тилекле элтедиле ары. Этген иги ишлери ючюн. Бюгюн этгени, тюнене этгени да. Ала кийирирле аны жаннетге, ууахтысы келгенде… Жашым анга ушарыгъын билеме. Адам жанын ыспассыз жоймаз.

Аллахха шукур, жашчыкъла саудула. Сарыбашчыкъла, къарабашчыкъла, – бары да бирге ушагъанла. Къушдан къачхан тауукъ балалача, къоркъуудан толу кёзлери бла къарайдыла дуниягъа, мындан отуз чакъырым узакълыкъда керти уруш барады деп, сейир эте. Керти уруш. Ёлтюргенле бла, ёлгенле бла, топла уру этген жер бла, бомба тийген жарты оюлгъан юйле бла, оту-жалыны, танклары, окъ жаудургъан самолётлары бла… Жыйырма биринчи ёмюрде.

Былайда уа кюн тийипди, кёк чууакъды.

Энди жангы санау бла барлыкъды жашау алагъа – сау къалгъанлагъа, ёлгенлеге да, аланы аналарына-аталарына да, Хызир бла Илиясха, акъкъанат, акъхалат мёлеклеге да.

Игиликни жангыз жолун ханс, чыгъана басхан кезиуле, ма бу жукълап тургъан мамыр шахаргъа уруш кирип келген такъыйкъача, сунмай тургъан-лай тюбейдиле. Кеслери да кёпдюле, къарай, санай барсанг. Хазыр болгъан а жокъ. Иги затха хазырбыз ансы, аманны ким сакълайды?

Къайгъы жюрюген жол къоркъуулу, къарангы, жансыз, жангыз болгъаны кертимиди? Файгъамбарла ол жол бла жюрюяла болмазла дегенлери уа, баям, ётюрюкдю. Ууажип файгъамбарла, алагъа болушхан мёлекле да, мен билеме, ол жолну башында учуп айланадыла. Жашчыкъла кёргендиле ол кюн аны, тюшлериндеча. Аланы ичинде бек ариуну – Зухураны да.

Къоркъа эди эртте таулу ана киши жеринде, къынгыр саман юйчюкде сабийин кеси жангыз къоюп, чюгюндюр бахчагъа кетерге. Бармай а не этсин? Юсюне къамичи бла сюелген бригадир иймансыз эди. Кетди. Артха къайтып келе уа, къызчыгъыны жыйрыкъ журуну арыкъ жанында чырпы чыгъанагъа чанчылып тургъанын кёрюп, элгенди…

Аны баласын, ачлыкъ сау къойгъан жангыз чигинжисин, суу арыкъдан чыгъаргъан эдиле. Тиширыу жилямай эди. Сау къалгъан жангыз баласын тас этгенде да, жилямай эди! Кюле эди, харх этип кюле эди, дунияны къалтырата, палах жоллагъа айланып: «Мен сизге хорлатмам!» – деп къычыргъанча.

– Къара анга! – деп, сейир эте эди дуния.

Мёлекле уа жиляй эдиле:

– Не этейик?! – деп. – Бизни экишер къанатыбыз барды. Жаланда экишер къанатыбыз! Аманлыкъны уа – минг къара къанаты, минг эриши бети! Аманлыкъны уа – минг уллу жолу, минг эчки жолу… О, Хызир-Илияс, къайдасыз сиз?! Къайда къалдыгъыз?! – деп…

Санга, манга, анга, бизни балаларыбызгъа, сюйгенлерибизге, сакълагъанларыбызгъа болушурча, Хызир бла Ильяс уажипле чыгъадыла жоллагъа, чыгъарадыла мёлеклени жол башларына. Ненча жол бар эсе да дунияда, анча мёлек айланады ол жолну башында. Аллах а алагъа къанатла береди. Ол кюн киши жеринде анасыны орунуна ала этдиле сабийни жиляуун.

Арый болурламы Хызир бла Ильяс уажипле? Арый болурла файгъамбарла, уажипле да ансы, жилямаз эдиле мёлекле, аналаны солутуп. Жашау къысха болса да, ачыу чексиз узунду.

Тиширыу а жилямай эди. Аны къоллары жиляй эдиле. Аны акъ чачы, алгъын бал бетли бурма болуучу чачы, тёгюлюп, жиляй эди. Гуппур болуп къалгъан аркъасы, жерге тартып, ауур жиляй эди. Мёлекле бла бирге. Кеси уа кюле эди…

Чынар терег’а, аланы жилягъанларын кётюралмай, башын къарангы кёкде букъдурду. Энди ол, аууп кетгинчи, алай турлукъду. Ма бюгюн да, жулдуз жоллада айлана, ол киши жеринде арыкъгъа кетген къызчыкъны, аны эси кетген анасын, ючкюнлюк ачы урушну, Хызир бла Илияс ууажиплени, мёлек Зухураны, къазауатдан сау чыкъгъан сабийлени, аланы къутхаргъан таматаны, мени жашымча адамланы юслеринден андагъылагъа жюрексинип хапар айтады. Андан къалтырайдыла аны жерге жууукъ чапыракълары.

 

 

 

.

Мусукаланы Сакинат.
Поделиться: