«Къадар мени ахшы адамла бла жолукъдургъанлай тургъанды»

Къабарты-Малкъар Республиканы 100-жыллыгъына

 Бизни республикада Халкъла аралы черкес ассоциацияны  таматасы, экономика илмуланы доктору, профессор  Хаути Хазритович Сохроков белгили адамладан бириди. Ол Къабарты-Малкъарны айныууна, мында жашагъан халкъланы шуёхлукъ сезимлерин кючлеуге къарыуундан келгенни аямагъан къайгъырыулу инсанладанды. Аны таныгъанла Хаути Хазритовични бийик адамлыкъ ышанларын, жюрек жарыкълыгъын, огъурлулугъун, терен билимлилигин, жашаугъа энчи  кёз къарамын бир аууздан чертедиле.

Бусагъатда  ол    «Ветеринар эм фитосанитар надзор жаны бла  Федерал службаны Къабарты-Малкъар референт арасы» ФГБУ-ну башчысыды. Ары дери уа ол кёп  къырал къуллукълада бет жарыкълы уруннганды. Алай къайда ишлесе да, аны баш жоругъу адамланы къайгъыларын, жарсыуларын ачыкълап, алагъа болушлукъ тапдырыуду. Бюгюн биз Хаути Сохроковха жашау жолуну юсюнден бир къауум соруу бергенбиз.

- Хаути Хазритович, сёзсюз, урушдан сора жыллада туугъан тёлюню къадары тынч болмагъанды. Сизни сабийлигигиз да ол кезиулеге тюшгенди. Адамлыкъ ышанланы, ийнаныуну, ышаныуну тас этмегенлей уллу жашау жолгъа чыгъаргъа ким себеплик этгенди?

- Атам эртте ауушуп, бизге, юйюрню тёрт сабийине, аягъы юсюбюзге турургъа тынч эди десем ётюрюк айтырыкъма.  Анам  Хакунова Ляуша кеси жаланда  башланнган школну классларын тауусханлыкъгъа, ангылаулу, акъыллы тиширыу болгъанды. Эки эгечими, къарындашымы, мени да окъутханды, не жаны бла да къарыуундан келгенича эс тапдырыргъа  да кюрешгенди. Ол эди эм багъалы адамым, жашау устазым да. Артда ол жылыуну биз анга къайтарыргъа кюрешгенбиз, алай ананы балагъа салгъан къыйыныны багъасы болмаз.

Акъылбалыкъ энди бола тебиреген жылларым тынч тюйюл эселе да, ол заманда юйреннгенме жашауну, адамланы, ахшы сёзню багъаларгъа.  Къыйын болумлагъа тюшсенг ангылайса билекликни, болушлукъну, ариу сёзню къыйматлыкъларын, магъаналыкъларын да.

Жашау жолумда кёп ахшы адамлагъа тюбегеним ючюн къадарыма ыразыма. Эски Черек элде школ устазларымы да энчи белгилеп айтыргъа сюеме.  Сора ол жыллада Къабарты-Малкъар къырал университетни ректору Владимир Келеметович Тлостановну да. Университетни къызыл дипломгъа бошагъанымдан сора, ол мени Москвагъа целевой аспирантурагъа ашырыргъа сюйгенди. Алай жашау болумларым ючюн баралмагъанымы айтханымда, направленияны юч-тёрт жылдан сора окъуна берирге хазырлыгъын  билдирген эди.

- Артда К. И. Скрябин атлы Битеусоюз институтну аспирантурасын жетишимли тауусуп, КъМКъУ-да, КъМАССР-ни Эл мюлк министерствосунда да ишлегенсиз. 1986 жылда уа сизни «Нальчикская» птицефабриканы таматасыны къуллугъуна салгъандыла. Мен билгенден, къысха заманны ичинде тозурагъан предприятияны аягъы юсюне эталгъансыз. Къалай?

- Айтханымча, къадар мени иги адамла бла жолукъдургъанлай тургъанды. Аладан бири Черкесланы Георгий Маштаевич эди. Ол жыллада Черкес улу Къабарты-Малкъарны «Птицепром» объединениясыны таматасы болгъанды. Аны башламчылыгъы бла чакъыргъан эдиле мени фабрикагъа башчылыкъ этерге.

Кертиси бла да, бу предприятие ол кезиуледе тозурап эди. Оналты жылны ичинде ол бир кере да планын толтурмагъанды, таматалары да терк-терк алышыннганлай тургъандыла. Мен сегизинчи директору эдим.  Птицефабрика къыралны аллында борчун толтурмагъанындан сора да,  ишчилеге айлыкъ хакълары да  тёленмегенди. Аны сылтауундан аланы кёбюсю кетерге талпынып эдиле.

Дагъыда комбикормаланы урлагъан анда тёреге айланып эди. Келгенимлей, бу затлагъа барысына да эс бурургъа кюрешгенме. Коллектив бла ушакъла бардырып, аланы тамблагъы кюннге ышаныулукъларын тиргизип, уручулукъну тохтатып. Хау, тынч тюйюл эди, алай ишчиле ийнаннгандыла, мен да, кесими жанымдан, аланы ышаныулукъларын алдамазча къолумдан келгенни аямагъанма. Ол кетерге ашыкъгъан адамланы асмламысы артда производствону алчылары болуп, къыралдан фатарла, махтау да алгъандыла.

Ол кезиуде экономика жаны бла алчы онгланы, амалланы тинтип, сюзюп производствогъа тири кийирирге кюрешгенме. Фабрикада чыгъарылгъан этден бла гаккыдан сора да, тауукъ тюкню окъуна сатып файда тюшюрюп башлагъанбыз. Ол товарооборотну хайыры уа, сёзсюз, иги да сезилген эди. Ишибиз тап къуралгъандан сора суткагъа жюз минг гаккы берирге керек  фабрика жюз бла элли мингден артыкъны чыгъаралгъанды.

- Баям, коллектив,  жамауат бла келишип бир тилли бола билген хунеригиз болушхан болур Урван районну  халкъ депутатларыны  советини таматасыны къуллугъунда ишлегенигизде, артда КъМР-ни Правительствону Председателини орунбасары болуп тургъан жылларыгъызда да? 

- Былайда энчи айта кетерге сюеме республиканы биринчи президенти Валерий Мухамедович Коковну юсюнден.  Аны бла онтёрт жылны ичинде  бирге ишлегенбиз. Андан кёп затха юйреннгенме. Сора Георгий Маштаевичге да производствода ётген сынаум ючюн ыразыма.

Кертиси бла да тёгерегингдегиле бла келише билиу – ол бек магъаналыды.  Ышаннгылы байламлыкъла къураялсанг, адамла да билеклик этерикдиле, не къыйын болумладан да ётерге болушурукъдула.  Тамата эсенг, бюгюннгю жашауну хар жангычылыгъындан ангылауунг болургъа тийишлиди, халкъны, жамауатны, къолунгда ишлегенлени, жарсыуларын, къууанчларын, жашау-турмуш амалларын билирге борчлуса.

Хар не жумушунгу да коллективинг бла бирге тамамлап, ахшыны, осалны да ала бла юлешсенг, ол заманда чынтты байламлыкъ, келишимлик да тууады. Арада ангыламаулукъла чыкъмай да къалмайдыла, жашаугъа башха кёз къарамлары болгъанла да тюбейдиле. Сёзсюз, аланы оюмларына да тынгыларгъа керекди. Экили болуу, ишеклениу ол ахшы къылыкъды. Владимир Владимирович Путин айтханыча: «Тюз оюмгъа келирге сюе эсенг, этген  ишинге ишекленнгенлей тур».

Жашагъан жылларымдан артха къарап тюзге санагъан кёз къарамларын, акъылларын ачыкъ, жашырмай айтып, аланы тамамлау жаны бла оюмларын букъдурмагъан адамлагъа да сау болугъуз дерге сюеме.

- Хаути Хазритович, сизни оюмугъузгъа кёре, республика къайсы жыллада эм  иги жашагъанды?

- 1991 жылда Урвань районну халкъ депутатларыны советини башчысына айырылгъан кезиуюмде туугъан элими биз жашагъан орамында алтмыш жети юйден жаланда бешисинде машиналары бар эди. Кёп болмай а къарындашым бла санагъанбыз да  аладан жаланда ючюсюнде улоулоры жокъду. Бирлени арбазларында уа аланы тёрт-бешиси окъуна сюеледи. Анга кёре юйлери, жерлери, къабакъ эшиклери, газлары, суулары.  Алай ол кезиуде тёрт-беш адам ишлемей эдиле, бусагъатда уа жаланда тёрт-беш адам ишлейдиле. Сора къайсы заман игиди? Бу соруугъа шарт жууап табаргъа къыйынды.

Казаноко Жабаги заманнга кёре атлагъанны акъыллыгъа санаргъа боллукъду, дегенди. Сёзсюз, ол оюм тюздю. Аны бла бирге жылла бла къуралгъан ахшы жорукъланы, производствону да бузмай, аланы мурдорунда башхаларын къураргъа тийишли эди.

 Жангы болумлагъа юйренеалмагъанлагъа, къарыусузлагъа бюгюнлюкде сезимли болушлукъ этген таматаларыбызгъа бла предпринимательлерибизге уа энчи ыразылыгъымы билдирирге сюеме. Мюлк, ырысхы, къуллукъ да адамгъа Аллахдан сынамча бериледиле.

-Халкъла аралы черкес ассоциация миллетле арасында мамырлыкъны, байламлыкъны тохташдырыу жаны бла эмда Россей Федерацияда, андан тышында да черкеслени маданият-тарых хазналарын сакълар ючюн кюрешеди. Бюгюнлюкде бу биригиуню борчу?

- МЧА-ны келечилеринича борчубуз бусагъатда, башха кезиуледе да заман бла сынауну, даражабызны тас этмегенлей ётергеди.  Сора дагъыда озгъан заман бла жашагъан тюз тюйюлдю, алгъа барыргъа, айныргъа керекди.

Россейге къажау сюелирге хазырланы къолларында биз сауут болмайыкъ. Шуёхларыбызны билебиз, ата журтлуларыбызны тюз жолдан тайдырып къогъузутургъа кюрешгенлени да таныйбыз. МЧА-ны политика партиягъа бурургъа керекмейди, бу организация миллетни бирлешиуюне, башха халкъла бла байламлыкъланы айнытыугъа къуллукъ этерге борчлуду.  Жашагъан къыралыбызгъа сакъ кёзден къарау эмда къайтыргъа сюйген журтлуларыбызгъа тийишли болушлукъ тапдырыу да аны эм биринчи жорукъларыдыла.

Сора малкъарлы къарындашларыбыз бла ёмюрледен бери къурала келген байламлыкъланы да кючлерге излейбиз, аланы бузаргъа киши да эркин тюйюлдю. Мени оюмума кёре, къатынгдагъы эм жууукъ миллет бла шуёхлукъгъа жетген жокъду. Аны себепли бу жаны бла Къабарты- Малкъарны жеринде жарсыула бир заманда да чыкъмазла деп ышанама.

Билемисе, мени малкъарлы тенглерим къабартылы шуёхларымдан эсе аз тюйюлдюле. Аланы араларында Ботталаны Хадис, Аналаны Кемал, Зумакъулланы Борис, Сумайланы Ахмат бла Алий эм кёп башхала. Жарсыугъа, аланы бирлери жашаудан кетгендиле. Ол огъурлу адамла бла кёп туз-гыржын  ашагъанма.