«Кавказ таула бизни чыгъармачылыгъыбызны баш темасыдыла»

Таулу халкъны  фахмулу жашларындан бири, жаланда Къабарты – Малкъарда угъай, Россейде, тыш къыраллада да белгили суратчы Акъкъызланы Якъуб жашаудан  асыры эртте кетген эди – элли эки жылында.

Андан бери кёп жылла  оздула. Алай  Якъубну аты унутулмайды, кёрмючлерине халкъ бек сюйюп, тансыкъ болуп келеди. Аны суратлары жаланда бизни республиканы угъай, битеу  россей эм битеудуния  культураны байыкъландыргъандыла.  Аны юй бийчеси Къабарты-Малкъарны халкъ суратчысы Сияра Меджидова, къызы Имара бла ушакъ этгенбиз.

- Якъуб жашауда къаллай эди?

Имара: - Ол болгъан жер жарып къала эди. Къуруда ышаргъанлай, лакъырда этгенлей, ойнагъанлай… Тёгерегинде адамла не заманда да кёп эдиле. Юйюбюзде къонакъ болмагъан кюн жокъ эди. Москваны къатында Сенежде мастерскойлада чыгъармачылыкъ къауумлагъа  атам кёп жыл башчылыкъ этип тургъанды. Анда эки ай туруп келсе, телефонубуз зынгырдамагъан заманы болмаучу эди. Вильнюсдан, Ашхабаддан, Тбилисиден, тыш къыралладан сёлеше эдиле.

- Герман Паштов «Заман» газетге интервьюсунда Якъубдан усталыкъ дерсле академикле окъуна ала эдиле Сенежде, дегенди.

Имара: - Аны ючюн а кесин бир заманда да кётюрмегенди. Бир-бирлени белгили болгъандан сора, ёхтемле, махтанчакъла болуп, къылыкълары, кеслерин  жюрютюулери да  тюрленедиле. Мени атам аллайладан тюйюл эди.

- Якъуб гитараны уста согъа, ариу жырлай билгенди.

Сияра: - Хау, уста эди музыкагъа. Спортну да бек сюе эди. Дагъыстанда художестволу училищеде окъугъаныбызда, волейбол бла да кюрешгенди, спортну бу тюрлюсюнден аны биринчи разряды бар эди. Эркин тутушуудан а Къабарты-Малкъарны чемпиону эди. Алай Якъубну жашауда бек сюйгени спорт неда музыка угъай, таула эдиле.

Болалмай эди аласыз. Тюз жай келгенлей, мен  жашыбыз Ахматны, къызыбыз Имараны да алып  Дагъыстаннга ата юйюме кете эдим, Якъуб а – таулагъа. Инструктор болуп ишлеп тургъанды. Тауладан суратла бла къайтыучу эди. Кавказ таула бизни чыгъармачылыгъыбызны баш темасыдыла.

- Сиз мастерскойда экигиз да бирге ишлегенсиз.

Сияра: - Ол кертиди. Якъуб башласа, мен а ызы бла бардыра эдим ишни. Къарап, бюсюремесе, суратны не жерин тюзетирге керек болгъанын сормай билиучю эдим. Якъуб Сенежге кетген заманда кесим этген ишлерим да болгъандыла.

-Сиз  китап графикагъа уллу къыйын салгъансыз.

Сияра: -Амалсыздан! Дагъыстанда художестволу училищени  бошап къайтханыбыздан сора  жашар жерибиз болмай, беш жыл фатардан-фатаргъа кёче айланнганбыз. Ол жыллада Якъуб газетде ретушёр болуп тургъанды, айгъа алтмыш сом алыучу эди. Ол эрттенликде ишине кетген кезиуде  мен юч-тёрт сурат эте эдим, тюшде къайтса, ол бюсюрегенлени ахыр вариантларын эте эдик.

Бир къауум жылдан бизге бир отоулу фатар бередиле, ол бизни жашау журтубуз да, мастерскоюбуз да болады. Сабийле ойнаргъа  чыкъсала, биз  терезени ачып (отоу жарыкъдан толурча), ишлеп башлай эдик. Ингирде уа сабийле жукълагъандан сора аш отоуда бардыра эдик ишибизни.

Живопись неда литография бла кюреширге онгубуз жокъ эди. Китап графикагъа салгъанбыз ол жыллада кючюбюзню. Илму-излем институт «Нартлагъа» суратла этигиз деп бизге сапариш береди. Бу серия экибизни да къууандырады. Артда кеси аллыбызгъа «Нартлагъа» тюрсюнлю иллюстрацияла этебиз да,  аланы Москвада халкъла аралы кёрмючге жиберебиз. Андан сора заказларыбыз кёп боладыла. Бизни эслейдиле.

Якъубну атын айтдыргъан литография ишлерини  барысы да Сенежде этилгендиле. Шёндю литография бла кюрешгенле бек аздыла, техникасы  бек къыйынды.

- Якъуб Имара суратчы болурун нек сюймей эди?

Имара: - Мен гитчелигимден окъуна: «Суратчы боллукъма», - дей эдим. Алай атам оноуума ыразы тюйюл эди. Нек? Бизни ишибиз болмагъанча къыйынды, не кюн, не кече тынчлыгъынг жокъду. Ангылай эди аны атам кимден да бек уста, мени къыйналырымы сюймегенди.

Аны айтханына бойсунуп, мен филология факультетни бошагъанма. Алай дагъыда жюрегим тынчаймагъанды, сюйген ишим  кесине тартханлай тургъанды. Къызчыгъыма юч ай болгъанда, декрет отпускамда художестволу училищеде окъугъанма. Бир жол: «Терс эдим, жолунгдан тыяргъа кюрешгенме, чогъожма», - деген эди. Манга атам усталыкъ дерсле да бергенди.

- Якъуб Болгарияда, Чехословакияда, Польшада графика кёрмючлеге къатышханды, Вашингтонда жашагъанла да кёргендиле аны ишлерин. Москвада бла Киевде уа  энчи кёрмючлери болгъандыла. Бу шартла шагъатдыла суратлау искусствону дуниясында ол бек бийик даражада болгъанына. Аны бу жолгъа чыгъаргъа болушхан адам а бармы эди?

Сияра: - Хау, болгъанды. Якъуб Тёбен Чегемде окъугъанында, ары скульптор Кърымшаухалланы Хамзат келгенди да, элде сурат эте билген фахмулу сабийле бармыдыла, деп соргъанды. Анга жетинчи классда окъугъан Якъубну хапарын айтхандыла. Хамзат юй бийчеси Жаннет бла аны сау жылны Нальчикде кеслери бла бирге тутхандыла,  артда Дагъыстанда художестволу училищеге элтген эдиле.

Якъуб Жаннетге «мама» деучю эди. Хамзат да, ол да  акъсюекле эдиле, аланы кёп ариу къылыкъларын мен Якъубда эслегенме. Аны  кесини юйюрю да бек сейирлик эди. Атасына битеу эл сыннган затларын келтириучю эди. Ол ток бла ишлеген  урчукъла да этгенди. Элде концертледе уа Зощенкону хапарларын окъугъанды.

Къайын анам а аллай уста эди, ол къол бла тикген затны машинкада этген суна эдиле. Къазахстанда юйюрюн ачлыкъдан тигиучю машинкасы бла сакълагъанды.  Эски пальтодан чарыкъла тикген хапары эсимдеди. Чарыкъланы тюплерине кирза  сапогланы башларын хайырланнганды. Бери къайтхандан сора да тигиуню къоймагъан эди. Манга да саугъалаучу эди кеси тикген чарыкъланы. Бек ариула эдиле. Мастерскоюмда къайын анам этген кийиз бюгюн да турады. Якъубну атасы, анасы да бек сейирлик, жумушакъ   адамла эдиле. Фахмулула. Жаннетли болсунла, манга да бек иги болгъандыла.

Дагъыда бир сейирлик шарт:  суратчы Акъкъызланы Керим Якъубну къарындашындан туугъанды, белгили суратчы Шауаланы Юсюп да экиге айланнган къарындашыды.

- Сизни къызыгъыз  суратчыды, жашыгъыз Ахмат а не усталыкъны сайлагъанды?

- Археологияны. Ахмат да суратха  устады, алай археологиягъа сейири хорлагъанды. Аны кёп затха хунери барды, ол жаны бла Якъубха ушайды. Ахматны жашына Якъуб деп мен атагъанма. Битеу туудукъларыбыз да сурат ишлерге бек сюедиле.