Саулукъну бузмай, арыкъ болургъа онг бармыды?

Терк арыкъ болуу саулукъну бузаргъа боллукъмуду? Энчи диетолог керекмиди ариулукъгъа жолда? Бу эм башха соруулагъа  Къашхатау элде поликлиниканы врачы Жилкибайланы Зоя жууапла бергенди.

- Журналлада, Интернетде диетологла жазгъаннга кёре, ингирде ашамай, тёзерге керекди. Сагъат алтыдан сора, не конфет, не ундан  татлы затланы, не тынгылы ашланы къатларына окъуна бармагъыз, дейдиле. Алай таулулада ингир аш тёрелиди. Сизни оюмугъуз а къалайды?

-Тюзю былайды: ингирде адамны чархында алышыныу процессле акъырынланнган этедиле. Ол себепден а, саулукълу ауузланыуну жорукъларына кёре, азыкъны ахыргъы кере ашау жукълардан юч - тёрт сагъат алгъа бошалыргъа керекди.

Болсада тогъуз - он сагъатда жукълайбыз деп, бизден алай кёбюбюз айталлыкъ тюйюлбюз. Тёреде болгъаныча, шёндюгюлю адамла жукъларгъа онбир - онеки сагъатдан алгъа хазна жатмайдыла. Алай эсе уа, азыкъны ахыргъы  ашалгъаныны бла адамны жукълагъан кезиуюню араларында беш-алты сагъат заман озады.

-Кеслерини ауурлукъларын контрольда тутаргъа сюйген адамлагъа ол шартны къаллай магъанасы барды?

-Ол адамла ашха бек тапсыз заманда ачыладыла–адамны чархында веществоланы физиология жаны бла алышыныуну процесси бек акъырынланнган кезиуюнде.Ингирде кеслерин ашдан тыяргъа къолларындан келликле алай кёп табыллыкъ тюйюлдюле. Ол себепден а адам кесине аш-азыкъ жаны бла къысыулукъ этерге угъай, кесини жашау халын тап къураргъа – ингир азыкъны ашауну бла жукъларгъа жатыуну заманларын тап тохташдырыргъа керекди.

- Бир-бир диетологла айтханларына кёре, ауурлукъларын азайтыргъа сюйген адамлагъа сууну аз ичерге керекди. Алай хар адам да бир кюнню ичинде бек азындан эки литр суу ичерге керекди деп да айтадыла медикле. Да сора биз кимге ийнанайыкъ?

- Бек азындан эки литр суу ичерге керекди деген тюз оюмду. Сизни саулугъугъуз аламат эсе. Аллай бир сууну къан тамыр-жюрек системаларында проблемалары эмда бюйреклеринде ауруулары болмагъан адамла ичерге боллукъдула. Алай артыкъ ауурлукъну хатасындан ауругъан адамланы, тёреде болуучусуча, ол системалары ауругъанлары да белгили шартды. Ол себепден а аллай саусузла ичген сууларыны ёлчемин врачны къаты контроль этиую бла кёбейтирге керекдиле. Алай болмаса, адамны чархында артыкъ суу, аны санларын кёпчютюрюкдю, ауурлугъун азайтыргъа себеплик этерик тюйюлдю.

-Зынтхыны эм будайны чирчиклендирилген бюртюклери адамгъа бек хайырлыладыла, дейдиле. Нальчикде бусагъатда битеу тюкенледе аллай бюртюклери бла ётмекле да сатылып башлагъандыла. Ол бюртюклени тюз къалай ёсдюрюрге боллукъду? Аланы къалай ашаргъа керекди?

- Будайны эм зынтхыны чирчиклендирилген бюртюклери, аладан жарашдырылгъан продуктларындан эсе, иги да хайырлыладыла, саулукъгъа керекли веществоланы асламысы бюртюклени чирчиклериндедиле. Былайда уа сёз бек алгъа В,Е,А,С витамин къауумланы юслеринден барады. Чирчикленнген будай эм зынтхы бюртюкледен жарым стакан бла бирлерин салатлагъа, шорпалагъа эм каклагъа къошуп ашап турсагъыз, чархыгъыз жашнай барлыкъды, гемоглобинигиз кёбейирикди, къан басымыгъыз чёгерикди, артыкъ ауурлугъугъуз кетерикди, кёзлеригиз, тишлеригизни эмали кючленирикдиле.

Быллай бюртюклени аптекадан сатып алсагъыз, игиди. Бюртюк чирчикленнгенден сора эки сутка озса, аны азыкъгъа къошаргъа жарамайды. Зынтхыны бла будайны бюртюклерин алгъадан чирчиклендирип сакълап турургъа жарамайды, аланы холодильникде 48 сагъатдан кёп заманны тутаргъа керек тюйюлдю. Аллай бюртюкле къошулгъан ашарыкъланы кёбюрек заманны ичинде сакъларгъа сюйсегиз, алагъа лимонну сууун неда балны къуюгъуз. Алай аллай ашарыкъла да холодильникни ичинде окъуна къаралып башласала, аланы ашаргъа жарамайды.

- Теплицада ёсдюрюлген тахта кёгетледе витаминле жокъдула, деп айтылады. Да сора ала арталлыда хайырсызлыламыдыла?

-Теплица болумлада ёсдюрюлген кёгетледе эм жемишледе хайырлы веществола эм витаминле жокъдула, деп айтыу тюз тюйюлдю! Кертиди, ала тёрели ёсдюрюлген продуктладан эсе татыусузуракъла боллукъдула, алай аланы аш-азыкъ жаны бла качестволарыны башхалыкълары хазна жокъдула, адамны чархына уа хайырлыладыла.

- Адамла айтханнга кёре, эрттен азыкъ бек магъаналы ашарыкъды. Эрттенликде хайырланылгъан калорийле кюндюз кетедиле, адамгъа ауурлукъ къошмайдыла, деп жазылады илму статьялада.Ол тюз оюммуду?

-Угъай, жашауда бу оюмну терслигин кесигиз сынап кёраллыкъсыз.Сизни ол азыгъыгъыз жаулу эт продуктладан къуралгъан эсе, анга «терк» углеводла да къошулгъан эселе, ала керексиз жау запасха айланадыла. Алай эсе уа, жаланда бир оюм этерге боллукъду – не заманда хайырланылгъан ашыгъыз да да тап баланслы болургъа керекди-калорияла да, белокла да, семиз эт да, углеводла да тап келишдирилирге керекдиле.

- Калориялары аз болгъан продуктла, кертиси бла да, бармыдыла? Грейпфрутла, сельдерей, ананасла адамны чархында семизликни кюйдюргенлери кертимиди?

-Бу продуктла калорияланы азайтханлары кертиди! Алай башда айтылгъан продуктланы кёп ашап туруу адамны чархында болгъан семизликни кюйдюреди, деп айтыу бош таурухду. Ол продуктлада болгъан ферментле, сёз ючюн, ананасда бромелойн, метоболика процесслени терклендиреди, алай сиз аны ючюн биле-биле арыкъ боллукъ тюйюлсюз. Ауурлукъдан къутулур ючюн, сиз рационугъузну тап къураргъа, кючню-къарыуну излеген ишлени этерге керексиз.

- Къоншуму, менича, жюреги ауруйду, анга да врач «арыкъ бол», дегенди. Ол юйюнде битеу табакъларын элде жашагъан къызына берип, кеси уа бир гитче адырчыкъла сатып алгъанды. Не сейир, арыкъ болгъанды.

-Фаина Раневская айтханлай, арыкъ болур ючюн аз ашаргъа керекди. Кёгетлени – жемишлени кёбюрек, татлы затланы – аз. Жаулу ашланы да тюзюнлей рационугъуздан кетермесегиз да, кюн сайын этип турмагъыз. Жаулу къой этни,хычынланы, тортланы, конфетлени сюйгеннге арыкъ болургъа къыйын боллукъду.

Былайда дагъыда бир затны чертирге сюеме: режим да бек магъаналыды. Сегиз сагъатдан аз жукъларгъа жарамайды. Бирле юч-тёрт сагъат жукълап, артда къарыусузлукъларын хорлар ючюн, кёп ашайдыла. Къайдан чыкъсын алагъа саулукъ, ариулукъ, субайлыкъ да? Солуй билигиз. Биз темирден этилмегенбиз. Ишден сора жукъларгъа, тынчайыргъа керекди. Дагъыда артыкъ ауурлукъну бир сылтауу: юйде неда ишде тынчлыкълары болмагъанла къозгъалгъан нерваларын аш неда ичги бла тынчайтыргъа кюрешедиле. Ала да семизликден къыйналадыла. Бир палахны ызындан башха палахла чыгъадыла. Юйде тюйюш–къаугъа болса, адам кёп ашайды, тынчайыргъа кюрешеди да, семиз болады, семизликни ызындан а жюрек ауруула чыгъадыла, къан басым да кётюрюледи. Бек башы – жашауугъузну къолугъузгъа алыгъыз. Насыплы жашаугъа жол салыгъыз, кёлюгюз жарыкъ болсун, кюн сайын рационугъузну тап къурагъыз, сора ариу да, субай да боллукъсуз!