Аланы жашлыкъ чакъыргъанды

Элбрус таулу миллетни, туугъан  журтубузну белгисиди.  Аны тёппесине чыкъгъанланы атлары назмулада, жырлада, таурухлада кишиликни  шартыча тёлюден тёлюге айтыла келеди. 

Алай бу деменгили тау уллу кёллюлюкге, сакъсызлыкъгъа тёзмейди, не гитче кемчиликни да кечмейди. Анга уа 1936 жылда мартда тауну тёппесине ёрлерге умут этген къауум кёрген къыйынлыкъ да шагъатлыкъ этеди.  Бу  экспедицияны юсюнден В.Кудинов кесини «Эльбрусская летопись» деген китабында  жазады.

Алай бла  1936 жылда комсомолну Элбрус райкому ВЛКСМ-ни 10-чу съездине атап, Элбрусну тёппесине чыгъаргъа оноу этеди.  Ол мурат бла комсомолчуладан бла школлада окъугъан жаш адамладан, битеу да бирге 33 адам, къауум къуралады. 

   Аладан альпинист сынаулары  биринде да болмагъанын сагъыныргъа керекди.  Сёзсюз, таугъа ёрлеуге тынгылы хазырланыу артыкъда магъаналыды, бютюнда къышда. Бу кезиуде уа къаяны тёппелеринде хауаны сууукълугъу -40, бирде уа -50 градусха окъуна жетеди. Болсада аланы Минги тауну энчиликлерин, халин билген тёрт адам ашырады. Ёрлеуге башчылыкъны ВЛКСМ-ни район комитетини таматасы Мамукаланы Мурат этеди.

Мартны ал кюнлеринде жашла бла къызла «Онбирини ышыгъына» жетедиле. Былайда ала хауагъа, альпинистле къаягъа чыкъгъанда аякъларына кийген (шишлери бла) чурукълада айланыргъа юйренедиле, бирге баугъа тагъылып барыуну,   таугъа ёрлеуню башха энчиликлерин биледиле. Алай хазырланыугъа заман кёп тюйюл эди.

17 мартда танг атханлай экспедиция башланады. Табийгъат да бу ишге ыразы болгъанча кёрюнеди - хауаны сууукълугъу жаланда -20 градус, жел жокъ, кёк чууакъ. Тёппеле айырылгъан жерге жетгенлей, къауум экиге бёлюнеди. 27 адам кюнчыгъыш жанына, алтаулан а кюнбатыш жанына атланадыла. Ёрлеу  жетишимли болады – тёппеледе комсомолну райкомуну байракъларын орнатадыла эмда келир тёлюлеге письмо жазып къоядыла.

Таугъа ёрлегенде ашыкъмай, сабыр, тынч атлайды адам, чурукъла  аны ауурлугъуну хайырындан къаргъа терен кирип, учхаламазгъа болушадыла. Алай энишге тюшгенде уа тик тереннге кетгенча кёрюнеди, буз учхалауукъду, кюн къарда жылтырап, кёзню къаматады.

Бахсанчы комсомолчула юлешинип, 7-8 адам бирге къысылып, таудан энип башлайдыла. Биринчи эм ахырында келгенле «проводникни» тюйюмчеги  бла байланнгандыла, къалгъанлары уа баугъа карабинле бла тагъылгъандыла. Къауумладан бири «Онбирини ышыгъына» жете-жетмез, ахырында келген жашладан бири (Курданланы Аубекир) учхалап, аллында баргъан Рахимат Хусейнованы, ызы бла уа къалгъанланы жыгъады. Алай бла жети адам учхалап, къаядан кетедиле.

Башха къауумда баргъан проводник Жаппуланы Исмайыл къычырыкъланы эшитип, алагъа ашыгъады. Ол болушалмазлыгъын кеси да ангылай болур эди, алай нёгерлерин быллай къыйынлыкъда къалай къоярыкъ эди? Алай Исмайыл да жукъ эталмайды, жылтырауукъ бузда учуп баргъанла аны да жыгъып, биргелерине тартадыла. Энди   къаядан   сегиз адам учхалайды…

Бу бушуулу ишни «Онбирини ышыгъында» кёрюп тургъанла мычымай болушлукъгъа ашыгъадыла. Ол кюн алайда ючеулен ауушхандыла: Жаппуланы Исмайыл, Рахимат Хусейнова эм Курданланы Аубекир. Башхалары ауур жарала алгъандыла. 

Болумну юсюнден Тегенеклиге билдиредиле. Комсомолчулагъа болушлукъгъа атланнган   къутхарыучула башчылыкъны партияны обкомуну келечиси М.Звонцов этеди, аланы сынаулу ёрлеучю Тилланы Юсюп ашырады. Медикле жаралылагъа къолларындан келгенича болушадыла, алай алгъан жаралары асыры ауурдан Хасан Таймазов кесине келмей ауушады.

Бу иш бла байламлы битеу республикада да бушууну кюню тохташдырылгъан эди. «Эски кругозорну» таласында ёлген комсомолчуланы атлары жазылгъан эсгертме таш орнатылгъанды.  Халкъда аны юсюнден этилген кюй Бахсанда шёндюге дери да сакъланнганды.

Узакъ 36-чы жылда таугъа ёрлегенле 16-18-жыллыкъ жаш адамла эдиле. Тёрт жылдан аладан кёбюсю Уллу Ата журт урушха кетгендиле. Мамуколаны Мурат (1943 жылда жоюлгъанды), Балаланы Кёккёз, Батчаланы Аубекир, Борчаланы Кёккёз, Залийханланы Магомет, Залийханланы Хызыр, Къудайланы Оюс, Макытланы Юсюп, Теммоланы Юсюп урушда жигитликлери ючюн тюрлю-тюрлю орденле эм майдалла бла саугъаланнгандыла.