Саулугъугъузну кючлерге сюе эсегиз, бу хайырлы аш-азыкъланы хант къангагъызгъа салыгъыз

Диетологланы бла гастроэнтерологланы Европалы ассоциацияларыны экспертлери жашлай эм саулукълу турургъа себеплик этген аш-азыкъны тизмесин къурагъандыла. Ала продуктлада витаминлеге, микроэлементлеге, антиоксидантлагъа эс бургъандыла. Аланы саннга-чархха сингнгенлерини тынчлыкъларына да. Ол тизмени юсюнден Диетологланы миллет ассоциациясыны келечиси Людмила Денисенкону оюмлары «Комсомольская правда» газетде алгъаракълада басмаланнгандыла. Ол айтхан затланы биз да саулугъубузгъа игиликге хайырланыргъа боллукъбуз.

 Бадыражанла

Томатлада тири антиоксидантла кёпдюле – ликопин, клетчатка эм калий. Ала жюрек-тамыр системагъа себеплик этедиле. Аладан сыгъылгъан суу а артериялы эм баш сюекни ичинде къан басымны тюшюреди, аны гипертониясы эм глаукомасы болгъанла ичерге керекдиле.

Экспертни оюму

- Ликопин ракга къажау болады. Алай бадыражанланы кёп ашап туруу бюйрекледе  ташланы къуралыуларына себеплик этеди, жиклери ауругъанла да аланы азыракъ хайырланыргъа керекдиле (тузланы къуралыуларын къозгъайдыла). Пурина кислотала ашны эриуюне чырмау боладыла эм къууукъну къурушууларына сылтаудула.

Кюннге эки-юч помидордан турам а, сёзсюз, аман тюйюлдю. Дагъыда бадыражанланы отда хазырланнганлары бутакъдан тюзюнлей хант къангагъа тюшгенлеринден эсе хайырлыракъдыла. 

 Зынтхы как (овсянка)

Анда битим белокла кёпдюле, клетчатка, В къауум витаминле, терк эриген пищевой волокнола. Кюннге бир табакъ овсянка как (зынтхы крупадан 30 грамм чакълысы) къан басымны 5-10 белгиге тюшюрюрге боллукъду. Андан сора да, ол аш-азыкъ эритиу системаны тазалайды.

Экспертни оюму

- Сиз овсянканы не къадар кёп ашасагъыз, ол къадар сюеклеригиз сынаргъа ёч боллукъдула (остеопороз). Бюйреклери къарыусузла да бу какны ёлчем бла ашаргъа керекдиле. Ыйыкъгъа бир-эки пиалачыкъ бла овсянка тамамды.

  Киви

Бу жемишде А, С эм Е витаминле асламдыла. Аланы урлукъларында уа омега-3 жау кислотала бардыла. Ала жиклени сыйдамлылыкъларына себеплик этедиле (артритлери, артрозлары болгъан адамла ыйыкъгъа эки киви ашасала бек игиди).

Экспертни оюму

- Киви гипертониклеге бла арыкъ болургъа сюйгенлеге бек хайырлыды: алада жауланы эритген эм коллаген волокноланы къуралыуларына себеплик этген энзимле бардыла. Алай кюшлюлюгю ючюн ол ётюнде ташлары эм аш орунунда язвасы болгъанлагъа келишмейди. Кюннге бир-эки киви ашаргъа уа кимге да жарайды.

  Жюзюм

Изабеллагъа ушагъан сортлада санда-чархда кюшлюлениу процесслени акъырыныракъ этген, тамырланы тап халда тутхан, тромбланы къуралыуларына чырмау болгъан биофлавоноидле кёпдюле. Ол затла кёбюулеге айланыргъа боллукъ клеткаланы къуралыуларына да къажаудула.

Экспертни оюму

- Кеслерини заманларында кърым врачла эм диетологла ампелотерапия амал бла (жюзюм бла багъыу) къыйын ауругъанланы аягъы юслерине салгъандыла. Алай сиз жюзюм бла «багъылыргъа» сюе эсегиз, эсигизде болсун: аны кёп ашай эсегиз, жаулу азыкъладан, чий сютден, сырадан, къыздырыучу ичгиледен, минерал сууладан, хазырланмагъан кёгетледен эм аслам жемишледен тыйылыргъа керексиз (чегиле жанындан чурумла чыгъаргъа боллукъдула).

Артыкъ семизликлери болгъанла, чегилери, аш орун тюбюнде безлери ауруп къыйналгъанла эмда сахар диабетлери бла аш орунларында язвалары болгъанла жюзюмню кёп ашамасала игиди. Бирсилеге уа кюн сайын андан бир килограммгъа дери ашаргъа жарайды.

Чабакъ эм тенгиз продуктла

Терини сыйдамлыгъына эм жюрекни кючюне себеплик этген жаулары, витаминлери, минераллары эм микроэлементлери (сёз ючюн, цинк) барды.

Аны бла бирге чабакъны эм тенгизде жюзген башхаланы этлеринде саулукъгъа къоркъуулу гинасуу, къоргъашин жыйылады. Аны себепли чабакъ продукцияны экология къоркъуусузлукъгъа тинтиулени ётгени бла къалгъаны бек магъаналыды.

Экспертни оюму

- Советлени заманында жаланда орта кюн санала эди чабакъ кюннге. Бизни заманда диетологла чабакъны эм тенгизден продуктланы ыйыкъгъа 2-3 кере хайырланыгъыз дейдиле. Ёлчем – къаллай тюрлюсюнден да 200-250 грамм чакълы бир, игиреги уа грильде неда парда бишгениди.

Брокколи

Хобустаны бу тюрлюсюнде антиоксидантла асламдыла, калий, магний да. Санда-чархда алышыныу процесслери бузулгъанлагъа бек иги диета продуктха саналады.

Экспертни оюму

- Бек хайырлы продуктду, аны саулукълары иги болгъанла барысы да ашаргъа керекдиле, бютюнда ауругъандан къайтышханла, сабийле, ауурлукълары болгъан тиширыула. Ол бауурда, жюрек-тамыр системада, чегиледе ауруулагъа, сахар диабетге, катарактагъа ахшы профилактикады.

Бек игиси, хант къангагъа биширилип гарнирча тюшсе, омлетча неда запеканкача хазырланса. Кюннге бек азындан 200-250 грамм ашаргъа тийишлиди.

  Авокадо

Къан тамырланы жангыртылыуларына себеплик этген энчи жау кислоталары бардыла. Андан сора да, къанда бал тузну ёлчемин тап халда тутхан ферментлери.

Экспертни оюму

- Эсленнгенди: сиз авокадону терк-терк ашасагъыз, нерваларыгъыз ырахат боладыла, жукъугъа тартылыуугъуз кетеди, халыгъыз игиге айланады. Анда манногептулоза деген зат барды, ол къанда глюкозаны ёлчемин тюшюреди эмда аны мыйыны клеткаларына жетдирилиуюне себеплик этеди.

Авокадону сюекчигинде уулу затла бардыла, ала аллергияны къозгъаргъа боллукъдула. Аны себепли аны кемирип кюрешмегиз! Кюннге авокадону жартычыгъын окъуна ашасагъыз, бек ахшыды. Сёзге алып айтханда, ол тахта кёгет тюйюлдю, жемишди.

 Жумуртхала

Ала терини терк къарт болуууна чырмагъан кальцийден бла лецитинден байдыла.

Экспертни оюму

- Аланы алгъын къанда холестеринни кёбейгенини сылтауларындан бирича кёрюп тургъандыла. Алай бюгюнлюкде алада хайырлы затла тамырларыбызгъа хата келтирирге боллукъ заранлы затларын жокъ этип къоядыла деген оюм бегитилгенди. Саулугъугъузгъа къоркъа эсегиз, жаланда агъын ашагъыз. Битеу да бирге уа ыйыкъгъа тёрт гаккы – къуймакъ этип, къуууруп, биширип.

Сарымсах

Гипертониялары болгъанлада къан басымларын селейтирге себеплик этген аллицин дегени барды. Андан сора да, сарымсахны бактериялагъа къажаулугъу да белгилиди.

Экспертни оюму

- Мен а сарымсахны тогъузунчугъа угъай, андан бийигирек жерге саллыкъ эдим. Ол гипертониклеге бек хайырлыды, ол къанда аман холестеринни ёлчемин тюшюреди, вирусланы кетерирге себепди эм кёп башха хайырлы затлары барды. Бир-бирледе аны ашагъандан сора аш орун-чегиле системаларыны ишлеуюнде тапсызлыкъла эсленирге боллукъдула. Бек хайырлы сарымсах – чийлей, хазырланмагъанлай. Кюннге аны бир тишчигин окъуна салатлагъа туурап ашаргъа кюрешигиз.

  Оливка жау

Буруннгу Грецияда окъуна аны атына «суусун алтын» дегендиле. Бу жауда олеин кислота асламды. Ол санны-чархны клеткаларын тыш заранлыкъладан эм кюшлюлендирген процесследен сакълайды.

Экспертни оюму

- Оливаны жауу къанда холестеринни ёлчемин азайтады. Сууукъ халда биринчи сыгъылгъаны битеу бирси жауладан хайырлыгъа саналады. Алай эсигизде болсун: аны столова къашыгъында 170 калорий барды, ол а артыкъ ауурлукъгъа себеп болады.

Айтханыбызча, сууукъ халда биринчи сыгъылгъаны хайырлыды. Алай орухо деген жауну уа (оливаны сыкъгъандан сора къалгъан къабукъларын къыздырып жангыдан сыгъылгъан) ахырысы бла да хайырланыргъа жарамайды: анда бензопиреннге ушагъан канцероген затла асламдыла. Европада «орухону» сатаргъа тыйгъыч салыныпды.