Кёгюрчюнча къанатлы сюймекликни кесилген къанатлары

Эки тиширыу жол бла энишге тебирегенлеринде, тюненеги сууукъ жауун жуугъан ныгъыш ташлада, баям, малларын сюрюуге къошуп, андан къайтып келе чёкгендиле, эки къарт олтуруп эдиле. Ала бла саламлашып, арлакъгъа ётгенлей, Акълимат:

– Бизни кёрген дунияны башын къара къаргъа алгъан сунар, – деп, къара жаулугъуну эки къанатын бир бири юсюне салып, сылады.

– Нек айтаса алай?

– Да, ётюрюкмю айтама? – деди ол къайын къызы Фатиматха. – Экибизге да, ол эки къартха да къара – тюбюнден башына дери къара кийип.

Бир кесекни тынгылап бардыла. Сагъышлары уа бирча. бир бирге эгизле кибик ушагъанла: Халиматны ауругъаны. Ала Тёбен элге Сюйюншланы къызгъа атлданнгандыла, Къуран ачдырыргъа.

Къонакъбай жарыкъ болду алагъа. «Ючюнчю къаргъа», – деди да, аны кёрюп,  Фатимат  ичинден, кюлюрге аздан къалды.

– Да, Акълимат, къызынгы алыкъына жулдузу жарыкъды. Жашарыкъды. Сиз къайгъы этгенча тюйюлдю.  Киши юйюне да чыгъарыкъды. Иги адамла бла жууукълукъ жюрютюрюксюз. 

Аны эшитгенлей, къанат битгенча болгъан эди эки жашаулары келген тиширыугъа да. Алай айтханлыгъыма, тергесем, алагъа кёп болмай эди ол заманда. Фатимат – таматаракъ эди, къарындашларына къара кийгенди. Алтысындан бири къалгъан эди ол кезиуде. Акълимат а – аладан экисине жарсый эди – баш иелерине.  Къайсына бек жарсыгъанын а ким билсин? Ишекли уа бола эди Фатимат ол Мухамматны айырма кёргенине.

Эки сабий бла къалгъанды Акълимат. Аланы да кеси сюйгенча сакълаялмады. Ол сагъыш келсе башына, аны кёлю бек такъыр болады. Бу ёпке ауруу къайдан келип тюшген палах болду эсе да, кёплени жыгъып барады.

– Шо мынга бир дарман табылмагъаны сейир тюйюлмюдю? – деп сорады ол, жууап излемеген шургу ауаз бла.

– Дарман да табылады, къызчыкъ да сау болады, къоркъма. Эшитдинг да Сюйюншланы къызны айтханын? Ол ажашып, не терс айтып билемисе? Мен эшитмегенме, сен эшитген эсенг, не билейим ансы.

Фатимат келинине артыкъ ыразы тюйюл эсе да, бу къыйналгъан кюнюнде уа таза да билеклик этеди.

«Сабийлени уа сюеди, – дейди ичинден Акълимат. – Бу болмаса, ол къыйын сюргюнде ала сау да къалмаз эдиле – кеслери къуру тургъанлай, жангыз жашына къоймай, ёксюзлериме деп, ийнек алып келген эди бир элден бирсине.  Сюймейди мени. Хо да, кесим да сюймейме бир-бирде кесими… Юйреннгенди да къарындашлары сауда эрке болуп, алай барады…»

«Бир къарындашымы тёшегинден бирсине кирген Акълимат тапмагъы эди да бу сабийлени, ким да болгъу эди быланы аналары, – деп сагъыш этеди Фатимат, келинини заман бузмагъан ариу бетине бир жанындан къарай. – Ол ит къарындашы болмаса, алай да этмез эди…»

Мухаммат жоюлгъанда, аны кичисине берген эдиле Акълиматны.

«Сабийи жокъ, башха такъмагъы да алай, къарындашы – уллу къуллукъчу, ким да аллыкъ эди аны. Ол а, Хамитни сайлап, анга алдыргъан эди эгечин. Жарлы къарындашым башханы сюйюп тургъанлай…» 

Хамит элге душман кирген кюн партизандан къайсына бегирек къайгъы этип келгенине бюгюн да тюшюналмайды Фатимат. Сабийлерин а дуния мюлкюне берлик тюйюлдю. Жашын окъута турады.  Къызчыгъы уа, ол жанындан сюйген Халимат, ауруулу болду да къалды…

Ариулугъуна адамла тохтап къараучу Халиматха бу ёпке ауруу къайдан жабышханын киши билмейди. Сюргюнден къайтып келе, жашла-къушла  поездде ачыкъ жерлеге жыйыла, кюле-ойнай, хапар айтыучулары тюшеди эсине. «Баям, анда сууукъ киргенди, – дейди Фатимат, анда да келинин терслей. – Сакъ болмагъанды анасы».

Келин деп айталмайды ол анга. Акълимат деп къояды ансы. Алда уа, ол Мухамматха келгенде, айтыучу эди. Бу къужур адетни – баш иеси ауушханда, келинни кичи къайынына бериуню – ол онгсунмайды.  Баям, къарындашларыны юслеринде сынагъаны ючюн этеди алай.

Акълимат бийик тапкалы юйде жашайды. Фатимат а – арлакъда. Ол ёсген юйюне туурадан къарап турургъа сюйсе да, кирген а аз этеди. Эки тамата къарындашы айырылып кетгенден сора, кичилеге деп, жангы юй ишленнген эди – беш отоу, узун коридордан хар бирине энчи эшик элтип. Алай аны къарындашлары анда насыплы болмагъандыла. Экисине акъланы хаталары жетгенди, ючюнчюсюн фашистле жойгъандыла. Бирлери жашлай ауушханды юйден кенгде, жюреги тутуп дейдиле. Ким билсин, къалай болду жыйырмажыллыкъ жаш алай. Бири сюргюнде алышханды дуниясын. Жангыз Ислам сауду. Ол шахарда жашайды да, керек кюн жетеди.

«Жангыз билегиме айтыргъа керекди. Аз къууанмаз… Ийнанырмы Сюйюнш къызына?» – дейди ичинден Фатимат.

«Сора къызчыкъгъа дарман табыллыкъды, – дейди Акълимат. Сора, къабырла таба къарап: – Аталары да ол дуниядан болуша болур…» – деп сагъыш этеди.

Халимат а жатады больницада алты ай, къачан чыгъарыгъы да белгисиз болуп. Тюрмедечады анда жашау. Ары кишини иймейдиле, терезеден къарап кёрсенг, насыбынг. Келтирген затларын да терезе бла энчи адамла алып, ташыйдыла палаталагъа. Жукъгъан ауруудан бек къоркъадыла къайсы да.  Сюйген жашы Мухаммат жазгъан къагъытла биргесинедиле Халиматны. Аланы окъуса, исси жилямукълары тёгюлюп башлайдыла къагъытха. Ол аны Азияда таныгъанды – экиге айланнган къарындашыны къайыныды. Артха къайтханлай, той этербиз деп тура эдиле да…

Энди ол той бир заманда да болмазлыгъын биледи Халимат. Бютюнда кечеден тангнга ауушуп чыкъгъанланы саны кёпден кёп бола баргъаны сайын, ол сезим кючленеден кючлене барады. Ёлюмден а къоркъады. Андан жазгъанды ол Мухамматха, биреуню жангыз жашына, кеси оноуунгу эт, мен санга адам болаллыкъ тюйюлме деп да. Жюреги уа кюеди, атасыз юйюрню адыргылы болуму кетип, энди уа аякъ тирей башладыкъ дерге жангы сынау келгени тынчайтмайды аны.  Анасына, къарындашына да ауруйду жаны. Батыр кюн сайын да келеди, тюз окъуудан чыкъгъанлай. Келеди да, терезе тюбюнде тохтап, сакълайды эгечи андан къарарын. Бюгюн а къопмам деп турса да, Халимат, ол келир заманнга тирилип, тизгинин жыйып, терезеге келеди.

Бир кюн анда жатхан бир жаш адам, аны къатына келип:

– Мен сени къарындашынг бла окъуйма, – деди.

Ол алай айтханда: «Сора мени къарындашым да аурургъамы боллукъду бу аман ауруудан?!» –  деген къоркъуу алып, не деп жууап къайтаргъанын да эслемеди Халимат.

Андан арысында ол жаш анга сакъ болуп, кёгет, кампет келтире турду. Айхайда, Жамалны да халы аныча эди.  Ол умут ёлген жерде тюбегенлери жарсыулу болса да, хычыуун эди къатынгда санга тынгылар, сени жапсарыр адам болгъаны. Ала алай танышхандыла.

Тогъуз айдан, жер да жылынып, алай ийген эдиле Халиматны юйюне, къалай жашарыгъын, ашарыгъын, солуругъун, дарманын да санап, билдирип.  Ол затлагъа бары да бек сакъ эдиле.  Ата къарындашы Исламгъа доктор айтханнга кёре, бу аурууну, жукъгъан, жукъмагъан тюрлюлери да боладыла. Къызчыкъ экинчилеринден болгъаны кёл этдире эди.

Юч айдан жангыдан больницагъа жатдыргъанларында, Жамал анда болгъанына къууаннган эди Халимат. Жаш а андан да бек. Бу жол ала больницада юч айдан кёп турмадыла. Жангы дарманла кеслерини кючлерин кёргюзте, ауруу аз-аздан хорлана башлагъан эди.

Жамалгъа окъуугъа къайтыргъа эркинлик бергенлерине Халимат андан аз къууанмагъанды. Аны бошагъанлай, ала бир юйюрлю болургъа дегендиле. Алай а аны жарсытхан бир зат бар эди – къарындашы аны Жамалгъа къызгъаннганы. Кеси юйюрлю болгъанда да, Батырны акъылы, эси да жангыз эгечинде эдиле. Баям, юйдегиси къаты болмаса, ол келечилени арбазгъа да кийирлик болмаз эди.

Бу эки жаш адамны къууанчларын эки жаны да тынгылы этерге кюрешгендиле. Къайын анасы, келини къопхунчу, отоууна жылы сют келтириучюсюн къууапнып айта эди Халимат. Жашына этгенин келинини юсюнде тюрлендирмегенди ол асыл тиширыу.

Алагъа фатар бергенлеринде, аналары Жамалны бла юйдегисини юйден кетерлерин сюймей, ала да чыгъып кетип къалалмай, иги кесекни бош тургъан эди ол. Артда тамата къарындашы кёчюрген эди Жамалны ары. Кече анда къалгъанлыкъгъа, ингир сайын аналарына жюрюулери тёре болуп, ол аланы сакълап турур эди къабакъ жанында, агъач шинтикчикге чёкгенлей. 

Келинни ауурлугъу болгъанын эшитгенде, къайынлары къууандыла.  Ол заманда Фатимат дуниясын алышып эди ансы, ол къалай къууанырыгъын биле эди Халимат. Акълимат а къызыны халына къоркъгъан эди. Къарындашы да алай. Ол, докторла бла сёлешип, эгечини жашаууна къоркъуу болургъа боллугъун эшитгенден арысында, тынчлыкъ тапмай турду. Кюнлени биринде уа, соргъан-оргъан да болмай, аны таныш докторуна элтди. Ол а Халиматны жукълатып, сабийсиз этген эди.

Ичинде къымылдай тургъан сабийге жетген азаплыкъ тюрлендирген эди Халиматны, Жамалны да.  Ол, неге да оноу этерге сюйюучю къайынын кёрмез ючюн, къайры да кетерик эди. Бу ишден сора анга тюбеялмай кёп тургъанды. Тюбегенде уа:

– Эгечинги насыпсыз этдинг, – деп, ол юч сёзню айтып, бурулуп кетген эди.

– Ол ёлюрге боллукъ эди. Сиз мени ангыларгъа керексиз. Мен аны жанын сакъларгъа сюйгенме.

– Энди уа жашапмы турады? Аны жаны ол сабийде эди, – деген эди Жамал, эгечинг аны бла бирге ёлгенди деп айталмай.

Жамал анасына къайтханын эшитгенле алай неден болгъанын толу билмеселе да, ангылай эдиле – Халимат аны сабийсиз къояргъа сюймей, эркин этгенди.

Жюреги къутуртуп, келе эди бирде ол ала бирге насыплы болуучу фатаргъа, алай ол насып жокъ эди анда. Жокъ эди къарамы жюрегин кюнден толтуруучу Халимат. Энди анда башха адам жашай эди – Халиматха ушагъан, алай кюнсюз, жырсыз, ариу сёзсюз, кюнден-кюннге тауусула баргъан  тиширыу. Тынгылап олтура эдиле ала къарангыда, чыракъ жандырыргъа базынмагъанча, бир бири кёзлерине къараргъа къоркъгъанча.  Жиляй эдиле тауушсуз. Сора къайта эди Жамал энди анасы да жылытмагъан юйюне.

Ала экиси да кетгендиле. Алгъа Халимат, ызы бла Жамал. Аууша туруп, жастыкъ  тюбюнден чыгъарып, берген эди Халимат аланы сюймекликлерине шагъатлыкъ этген къагъытланы, кюйдюр деп. Эталмагъанма.  Аланы хар бири «Кёгюрчюнюм!» – деп алай башлана эди да, ол къанатлы сёзню ачытыргъа къоркъгъанма.

Жашайдыла дунияда тюрлю-тюрлю къанатлыла. Ала биле болурламы биз алагъа ушагъаныбызны?