Нартла да сюйген оюнла

Малкъарлы жашчыкъны оюну, иши да бирге болгъандыла. Аталары малла бла къошладан къайтыр заманнга, ала отун жыйышдыргъандыла. Уллу тёшлеге мюшкериге, артишге  барсала уа таш тёнгеретип ойнагъандыла. Тёш башындан: «Ким узакъгъа жетдирир», - деп, ташланы ашыргъандыла. Аны секире-секире, таууш эте баргъаны уллу зауукълукъ келтиргенди. Оюннга кеси къатышмагъан аны ангыларыкъ тюйюлдю. Адамгъа, малгъа хата тиймей ётген оюнну малкъарлы сабийле бек сюйгендиле. Сора ызы бла уа мюшкериден бла артишден къатыш, жипле бла чачылмазча къысып, жашла бирден баш энишге тёнгеретип жиберселе уа, ол къалай аламат жубанч эди!

Этген гюлтенг бир къычырым бийиклиги болгъан къаядан чачылмай тюшсе, ма ол заманда аперимлик сениди. Алай терлеп, арып келген жашчыкъ экинчи кюн да таш атаргъа, отун этерге кетгенди.

Таш тёнгеретиуню да, хар оюннуча, кесини жорукълары болгъандыла: жашла тизгин турадыла, ташланы тутуп жиберирге хазырланадыла. Биреуню белгиси бла бирден бошлайдыла. Кимни ташы узакъгъа жетсе, кимники сынмай барса, ол хорлагъаннга саналады. Бу оюн нарт таурухлада да тюбей келеди.
 

Жилян юйретиу

Отуннга баргъан жашчыкъла жипле бла ойнаргъа бек ёч болгъандыла. Асыры оюннга болгъандан, отунну унутуп, юйге къурлай  къайтып да тургъандыла. Аналары тырман этселе уа: «Жилян юйретип келебиз», - дегендиле.

Оюнну хали уа былайды: жашчыкъла жолда тенг туруп, жиплени кыркаларын тутуп, къалтыратханлай, кетип барадыла. Жипни къошагъы болса, алай ойнаргъа жарамайды. Бу оюннга кисиу жип, аркъан тап келишедиле. Ойнай келип чыкъгъычладан ётерге, тар тыгъырыкъладан чыгъаргъа керекди. Бара туруп «жилянны чулгъаныуун бузмагъанлай» барыргъа кюрешедиле. Ол халда жипни булгъаныуун тохтатмай баргъан хорлагъаннга саналады.
 
«Жилян тилни сууургъан,

Осулу къоюн сойдургъан,
Жашчыкъ оюн туудургъан,

Эген белин буудургъан», -
деп айтханларында, жашчыкъла эрттегили аланланы сагъынып тургъандыла. Биз а аланы оюнларын сакълап, сёзлерин эсибизде тутайыкъ. Жангоразланы Тахир хажи ёчешип бу оюнну бардыргъанлай Жылгыдан Къангошагъа дери келип, алайдан Чирик кёлге жетгинчи эки кёзюн байлагъанлай баргъаны  ючюн ёгюз къытханды.

Тартыш

Жаз башында бла кюз артында кёп ойналгъанды. Сабийле ёсюмлерине кёре тизгин болуп, бир бири ызларындан турадыла. Андан сора эки къауумгъа да юлешинедиле. Ызы бла ичлеринден таматаланы айырадыла.  Ала къалгъанлагъа айтханларын этдираллыкъ, эслирек, къарыулуракъ болургъа керекдиле. Сора къауумларын ызларындан тизип, тартышып башлайдыла. Тартышыуну башлардан алгъа ортада бир белги салынады неда жерде ызлыкъ тартылады. Эки тамата бир бири къолларындан тартып, артларында тургъанла да аланы беллеринден артха тартыргъа керекдиле. Эки къауумдан къайсы биригип тартса, ол хорларыкъды. Сора къытдыргъанладан бир адам къорай, оюндан чыгъа барады. Алай аланы кеслерине къошмайдыла: бир жанында сюеледиле.

Оюнну ахырында уа, жорукълагъа кёре, хорлагъанла хорлатханлагъа минип, «Учух!» деп белгиленнген жерден экинчисине дери чабып болгъандыла. Андан сора оюн жангыдан башланады эм къызадан-къыза барады. Нек десенг, хар ким хорларгъа кюрешеди, хорлатса да: «Хорларма!» -деп, умут эте барады.
 

Бёрк ургъан

Таулу сабийледе кенг жайылгъан оюнладан бири «Бёрк ургъан» болгъанды. Аны ойнар ючюн бир къауум адам, бетден бетге къарап, тёгерек олтурадыла. Олтургъанла бир бирлеринден къоллары жетмез чакълы кенгликде болургъа керекдиле. Ол заманда экеулен арагъа чыгъады да, бирини бёркюн жерге салады эм, къайсы болсада, бири уруп жибереди. Аны ургъан тёгерекни айланып жерине олтургъунчу, экинчиси урулгъан бёркню алып, бош болгъан жерге олтурургъа керекди. Экисинден къайсы алгъа жетсе да, жерге ол олтурады. Жеталмай къалгъан а тёгерекни чабаргъа керекди. Алай эте, ойнай, сабийле оюнну кёпге дери  созаргъа боладыла. Бу оюнда терк чабыучу бирден, экиден сора чапмай, чабалмагъаннга уа къуруда артда къалып, кёп чабаргъа тюшюучюдю. «Бёрк ургъан» зауукълу оюнладан бириди.  
 

Тартма оюн

Къыш кече къошда, нарат чыракъла жарыгъында неда тойда къазан къайнагъан кезиуде заманларын ётдюрюучю оюнладан бири «Тартма оюн» болгъанды. Аны ойнар ючюн эки адам керекди. Бири тартманы эки бууунуна тюйюмчек этип къысады да, экинчисини тартмасын а, къысардан алгъа, ол къысылгъан тартмадан чалдиш этип ётдюреди. Сора экинчи къоллары да бууунларындан тартма бла къысыладыла. Энди экиси да бууунларындан бир бирлерине тагъылып къаладыла. Ала адам болушмагъанлай, тартманы тешмегенлей айырылыргъа керекдиле. Къалай, не амал бла  - ол аланы ишлериди.

Аны бир бири бууунларындан ётдюрген къыйын ишледен бириди. Чырмаусуз ётдюрюп алалгъан – мадарымлыкъды. Къыйын болса да, ётдюрюб а ычхынадыла.
 

Кёз байлау

Бу оюн эки тюрлю болады. Биринчисин ойнар ючюн экеуленден бири кёзлерин къоллары бла къаты жабаргъа керекди. Сора экинчиси аны эки къолуна да тенг эки бармагъы бла къагъады. Кёзлерин къысып тургъан а ол аны къайсы бармакълары бла къакъгъанын билирге борчлуду. Билсе уа, ауузу бла айтмай, кеси бармакълары бла кёргюзтеди.  Ол заманда бармакъларын экиси да бирден чюелтип тутаргъа керекдиле: къакъгъан-ургъан бармакъларын, кёзюн къысхан а къайсыларына ишекли  бола эсе да. Алай кёргюзтген а экиси да тенг этерге керекдиле.

Басмагъа Къасымланы Аминат хазырлагъанды.
Поделиться: