МЕНДЕН САЛАМ БЕРИРСЕ

Шауаланы Молланы къызы Зухура. Аны юсюнден дуниягъа айтырыгъым келеди. Атасы Молланы юсюнден эрттеден да биле эдим. Билмей а?! Кязимни «Сары къош» деген, жашау кертиликден жаратылгъан поэмасында Молла баш жигитледен бириди. Кязимни Молланы къыйын сагъатда сыналгъан кишилигине, эрлигине аталгъан сёзю, къысха болса да, къанатлыды:

Баракалла машалла

Шауаланы Моллагъа!

Ол атдан тёнгеретди

Къачып баргъан малгъунну,

Жетип, къолтукъдан алды,

Салды тобукъ къарыуну!

Таулуну жашауу бир заманда да тынч болмагъанды. Шауаланы Молла Сары къошха эбизеле чабыууллукъ этгенде жоюлгъанды. Аны эки жашчыгъы бла бир къызчыгъы, юйдегиси Сарай къалгъан эдиле. Жашы Исмайыл Уллу Ата журт урушда ёлгенди, аны гитчеси Ыстымай а жашау жолун Къыргъызда тауусханды.

Мен хапарын айтырыкъ Молланы къызы Зухурады. Аны юсюнден биринчи къырал архивледе окъугъанма. Анда Уллу Ата журт уруш башланнганда, бизни республикада фронтовиклеге атап жыр такъгъанланы эришиулери бола эди. Анда биринчи жерни Шауаланы Зухура бла Сюйдюмланы Исхакъ алгъан эдиле. Исхакъны табып, бу затны юсюнден аны бла телевиденияда бериу да этилген эди. Ол заманда билген эдим Зухура узакъ Къыргъызстанда къалгъанын да, ол Кючменланы Чазийге къагъыт жазып тургъанын да.

Ариу, сабыр ауазлы, иш хунерли  Чазий бир сейирлик жюрек жылыу бла эсгере эди биринчи устазы Зухураны. Бирге къысылып, жыйылып тургъан назму къагъытланы – анга жазылгъан письмоланы да ол берген эди манга. (Жатхан жери жумушакъ болсун!)

Зухура, кесин уллу жазыучугъа санап, назмуларын басмалап турмагъанды, алай адамны ич дуниясыны башхаланы сейирсиндирир ариулугъу жаланда кёз кёрген бла неда къол тутхан бла чекленмейди. Иш этсе, басмагъа жолну Зухура да табарыкъ болур эди...

Шауаланы Зухура Ленинчи окъуу городокда билим алгъан биринчи  таулу къызладан эди. Ала аз эдиле. Ыразы болуп, сабийим билим алсын деп, бютюнда къыз тиширыуну кёп ата-ана иялмай эдиле, кеслеринден айырып, шахаргъа. Алай, аз болсала да, жарыкъландырыу ишни баш борчха санап, къолларына къалам-къагъыт алып, миллетлерине, халкъларына ёкюл болгъан тиширыула бар эдиле – Тёппеланы Къаний, Энейланы Жамий, Балаланы Нафисат, Гуртуланы Абат, Наршауланы Сакинат, Шауаланы Зулейха, Тёппеланы Саният, Созайланы Мариям, Шауаланы Миналдан, Атаккуланы Нафисат...

Зухура бийик партия школну курсларын да бошагъанды. Уруш аллы жыллада Шыкъыда эл школну директору болуп тургъанды. Назик къызгъа ол жумушну бергенле ангылай эдиле Зухураны жюрек кючюн. Шауаланы Зухура  «учхан къушдан тюк алгъан»,  аллай жигит, жигер къыз эди. Таурухлада айтырча, не ишге да таукел. Атха минсе, аны таныгъанланы эсгериулерине кёре, атны юсюне битип къалгъанча бара эди. Ат эришиуледе хорлагъанды. Ушкок атса, огъу тюзге кетмегенди. Артда, уруш жыллада, аллай жюреги болгъан къыз тынгылапмы турлукъ эди?  Зухура жашырын пропаганда бардырып, листовкала жазып, урушну юсюнден тюз хапар келтирип, эллилерини кёллерин кётюрюп тургъанды. Немецлиле Зухураны комендатурагъа соруугъа чакъырып, ызындан тюшгенде уа, Акъ-Суугъа къачып, анда букъгъанды.

Малкъарлыла Орта Азиягъа кёчюрюлгенде, Зухура, анасы Сарай, къарындашы Ыстымай Иссыккуль тийрелерине тюшедиле. Билимли къыз анда райисполкомда кёчгюнчюлени юсю бла инструктор болуп ишлейди, артда Социально-къоруулау жаны бла жалчытыучу министерствода инспектор болуп, бёлюмге башчылыкъ этип да тургъанды. Жаланда 1986 жылда солургъа кетгенди.

Аны таныгъанла – Ботталаны Нахия, Кючменланы Чазий, Додуланы Азиза, Махийланы Азиза бир аууздан айтханларына кёре, Зухураны аллына келип, тилегин айтып, бир тюрлю бир жерде билеклик излеп, аны тапмай, анга ыразы болмай бир адам кетмегенди. Зухурача адамлагъа  къууана, аланы огъурлулукъларына таяна, жашайбыз. Алгъан билимин халкъына керекли жерде элпек хайырланнган къызладан эди Зухура. Аны игирек танырыгъым келип, Кючменланы Чазий берген, анга аталгъан назмуланы окъуйма.

…Тансыкъ болуп къыйналама

Бешигим тебрелген жерлеге.

Менден салам берирсе

Жамауатыма, элиме.

 

Жолунгда тюбеген таулугъа

Менден салам берирсе.

Жууукъланы, тенглерими

Мени кёзюмден кёрюрсе.

Чазий! Аз жазама. Сен кёп ангыла. Хыйсап этип, ангыла».

Хау, аз жазгъанды Зухура, алай мен ангылайма аны тынгысызлыгъын. Зухурагъа дау айтханла болгъандыла – аны къаршы таныгъанла, иги билгенле, Ата журтунга, ата ташынга къайтмадынг деп. Кесинден уллу дау а киши да айталмагъанды. Тас этгенин тапмазлыгъын билип, шургу этгенледен а тюйюл эди Зухура. Аны бир башха сылтауу болур эди, баям. Ол этген жумушну тындырып, жерлешлерине кёчгюнчюлюкню биринчи бек къыйын заманында билеклик этиу  бийик борч эди. Халкъыбыз бери келгенли да, ненча адамны анда ишлеген жылларын санап, керекли къагъытларын жарашдырып, тилеклерин толтургъанын айтсакъ, ол да жетер эди эки адамны орта ёмюрлерине! Къолунда къарт анасы, къарындашындан туугъан ёксюзлери болгъан Зухурагъа Ата журтуна къайтып, жангы журтла ишлеп, жашауун жангыдан башлагъан къыйын болур эди. Ол андан къоркъду деригим келмейди, ийнанмайма анга. Алай хар заманда эсиме ол келеди – къарыусузларыбыз къалгъандыла анда. Ёксюзле ёсдюргенле, къарты, башха ауарасы болгъанла. Зухура анда – Къыргъызда да миллетине жумуш этгенин къоймагъанды.

Зухураны ич дуниясы бай эди, кенг! Мен аллай жюрек жаланлыкъны бла ёхтемликни, жашаугъа сюймекликни сыйындыргъан жаннга, аны ич сёзюне ие болгъан Чазийге да сукъланама. Ала эки уллу дуния болгъанларын ангылап, тауну бийигине къарагъанча, къарайма алагъа.

«Аллын башлап саулукъ-саламатлыкъ, тынчлыкъ-ырахатлыкъ хапарны сурап, жюрегими къан тамырындан чыгъарып, тансыкъ саламымы жибереме. Саламны ызы бла сурайма битеу жууукъларымы, тенглерими, эллилерими саулукъ-ырахатлыкъ хапарыгъызны. Саулукъ-саламатлыкъ жашау Ата журтха Аллах берсин...» – деп башлайды къагъытын Зухура. Башлайды да, артда уа назмулагъа кёчеди. Къуралыу ызларына кёре учхараракъ жерлери бар эсе да, алада болгъан ёчюлмезлик жилтин Зухураны жюрек жылыуундан къабыннган бир сейирлик нюрге ушайды. 

 

Сенден письмо алсам,

Кесинг келгенча сюеме.

Сенден письмо келлигин

Тюшюмде кёрюп, билеме.

 

Зухура къыйын операциядан сора Чазийге жаза эди:

 

Аллах айтса, жокъ хатам,

Сау-саламат турама.

Хар жерге, игиме деп,

Мен телефон бурама...

 

Кёлюнгю берип окъусанг,

Иги болгъанымы билирсе.

 «Назму жазып башлады!» – деп,

Ыразы болуп, кюлюрсе.

 

Назму хапарымы бошайма,

Кёп аурутмайын башынгы.

Таулагъа къарап, тансыкъла

Мени ючюн ата ташымы.

 

Зухураны къагъытларында айтылгъанына кёре, назмучулукъ аны къайгъыларын чачады. Айтыр сёзюн жюрегине сыйындыралмай, алай анга къанат алдыра да билмей кетгенле кёпдюле. Алай жашагъан къыйынды. Зухура уа, ол чюйреликлени кюрешинде хорладымы, хорламадымы, жарыкъды сёзю, жаны, кеси да, дуниягъа ачыкъды: «Чазий, мен къыргъызлыланы бек сюеме – миллет айырыучуладан тюйюлме. Чабып келип, къучакълап, уппа этселе, ажаке-энеке! – деп жюрюйме», – деп къууанады.

 

«Ах!» – деп ахтынсам, сизни эсгерип,

Жюрек тамырым бурады.

Бекамда жыйыучу ишхилдилерим

Кёзюм юсюнде турады. 

Халкъым бла тебиреп,

Кеталмадым журтума.

Къыргъызда къалгъанды деп,

«Тели» атагъыз атыма.

Иги поэт болур эдим,

Кязим-атам ёлмесе,

Сунамагъанлай элиме

Кёчюу къайгъы келмесе.

 

Хау, назмуда айтылгъанча болур эди. Кёчгюнчюлюкню бушуулулугъу кёп умутланы ажымлы этгенди. Ишлеген ишингде, жашагъан жерингде, билиминг, усталыгъынг да болуп, алагъа адамлыгъынг да къошулса, аллынга келген адамны кёлюн кётюрюп, билеклик этип ийсенг – асыуду. Ол заманда сен керти таулуса. Тилей келген бергенден кёп да къыйынды дегендиле халкъыбызда. Аны ангылагъандан уллу насып къайда?! Умут умутду – ёчюле, унутула, тас бола билмеген чигинжиси адамны.

Къагъытын окъуйма да, мындан Чолпан-Атагъа эшитдирликча, айтама: «Угъай, Зухура! Бош жарсыйса, назмучу болалмагъанма деп. Сен къанатлы жанынг тынчайтмагъан жырчыса, жашау сынауларын эрлик жолунда хорлагъан, ариу адам. Хар кимни да сёзю кесине ушайды. Сени сёзлерингде уа, турна жыйын тизилгенча, бир ариу тизилмеклик барды, жыр болуп айтылгъан, назму болуп тагъылгъан, дарман болуп жагъылгъан, саугъагъа берилген гюл къысымча».

Кючменланы Ибрагимни къызы Чазийге энчи сёзюм: «Чазий! Сен бу къагъытланы жыйып туруп, уллу саугъа этгенсе барыбызгъа да. Сен Зухураны ангыламасанг, анга билеклик эталмасанг, ол санга ич сёзюн айтмаз эди. Бийикни къайдан да кёрген тынчды дейдиле. Сиз экигиз – Зухура бла сен – эки бийигисиз шуёхлукъну, эгечликни, жан жууукълукъну. Юлгюге айтылырча бийиклери».

Мусукаланы Сакинат.
Поделиться: