Къыралны законларына бойсунуу битеу жамауатха да адет, низам, къылыкъ болургъа керекди.

Кужонланы Абдулкеримни жашы Жантемир сабийлигинден да юрист боллугъуна ахырда ишексиз эди. Бюгюнлюкде уа ол РФ-ни Юстиция министерствосуну КъМР-де Управлениясына башчылыкъ этеди. Биз аны бла усталыкъны жашырынлыкъларыны, право билимни жайыуну юслеринден ушакъ этгенбиз.  

- Жантемир, РФ-ни Юстиция министерствосуну КъМР-де Управлениясы ачыкъды деп айтырча тюйюлдю, кёпле сиз не бла кюрешгенигизни, къаллай борчланы толтургъаныгъызны биле да болмазла.

- Бу оюм тюздю деп айталмайма. Тамамлагъан жумушларыбыз Интернетде сайтыбызда дайым да басмаланадыла. Дагъыда асламлы информация органла бла байламлыкъ жюрютебиз – жыйылыуларыбызгъа, акциялабырызгъа журналистлени чакъырабыз. Граждан обществону институтлары да ишибизде артыкъда магъаналы жерни аладыла, аны ючюн биз жамауатха ачыкъбыз.

- Сора сизге адамла келирге, тилеклерин билдирирге боллукъдула дейсе?

- Сёзсюз, хау. Ол санда  тыш къыралгъа баргъанда официальный документлеге энчи белгини (апостиль) мында салдырылады.  Дагъыда ёкюллени, нотариусланы ишлерине, неда ала борчларын тийишлисича толтурмагъанларына, бузукълукъла этгенлерине тарыгъыргъа эркиндиле. Биз полномочияларыбызны чеклеринде республиканы инсанларыны эркинликлерин бла праволарын сакълайбыз, аны бла бирге уа Россейде бла Къабарты-Малкъарда праволу  бирликни жалчытыугъа жууаплыбыз.

Энтта бир уллу ишни да толтурабыз – коммерциялы болмагъан организацияланы, ол санда жамауат, дин биригиулени  бла къымылдауланы, политика партияланы къырал эсепге салабыз. Ол а республикада   граждан обществону институтларын айнытыргъа, аланы ишлерин бир низамгъа келтирирге себеплик этеди.

- Мен билгенден, Управление республикада чыгъарылгъан праволу документлени тинтип, ала коррупция туудурмазларын жалчытады.     Бу ишни толтургъанда уа жалынчакъсызмысыз, неда праволу актны хазырлагъан кесини сейирлерин сакълар ючюн сизни басынчакъларгъа боллукъмуду?

-Биз республикада чыгъарылгъан праволу актла РФ-ни Конституциясына келишгенлерин бла къалгъанларын сюзебиз. Арт кезиуде уа аланы качествосу игиленнгенин, кемчиликле, келишмеулюкле азайгъанларын чертирге сюеме.

Ол а  документлени жарашдырыуну низамы бла байламлы болур, баям.   Закон неда бегим къол салынып, къабыл кёрюлгюнчю,   кёп тинтиуледен ётедиле, ол санда проектни жарашдыргъан организацияны юридический службасы, прокуратура, бизни Управление, КъМР-ни Башчысыны Администрациясыны къырал-праволу управлениясы. Аны айтханым, документ кючюне киргинчи не жаны бла да тынгылы сюзюледи.

Бизге басыулукъ бир орган да эталлыкъ тюйюлдю. Нек дегенде экспертизаны толтургъанда биз башчылыкъгъа законланы, Конституцияны алабыз да, бизни ишибизге къатышыргъа, терс оноуну чыгъартыргъа онг жокъду.

- Къыралда инсанланы бир-бир къауумларына хакъсыз юридический болушлукъ бериуню юсюнден закон къабыл кёрюлгенли бир ненча жыл озгъанды. Алай Къабарты-Малкъар аны толтурургъа хазырмыды?

- «РФ-де хакъсыз юридический болушлукъну юсюнден» закон   къалай толтурулгъаны Россейни Юстиция министерствосуну Ара аппаратыны энчи контролундады. Бу документни 2-чи статьясыны 1-чи  къыралны инсанларына хакъсыз болушлукъ алыргъа эркинлик береди. 

Бу жаны бла политиканы толтурургъа уа регионла жууаплыдыла. Къабарты-Малкъарны юсюнден айтханда, тийишли праволу база барды, ол санда «КъМР-де хакъсыз юридический болушлукъну юсюнден» республикалы закон бла «КъМР-де хакъсыз юридический болушлукъну бериуню жорукъларыны эмда Урунуу, иш бла жалчытыу эм социальный къоруулау министерствону Болумуна тюрлениуле кийириуню юсюнден» правительстволу бегим къабыл кёрюлгендиле. Алай бла республика бу магъаналы ишни толтурургъа хазырды деп шарт айталлыкъма. Жаланда бу ишни жашауда ким бардырлыкъды ёкюллеми, неда къырал юридический бюро къурап, аны болушлугъу бламы? Ма бу соруу тамамланмагъанды алыкъа.

 - Адам оюмун, сюйгенин ачыкъ айтыргъа эркин тюйюлдю, асламлы информация органлада, орусча айтханда «свобода слова» жокъду дейдиле бирле. Ол алаймыды?

 - Адамгъа оюмун, акъылын ачыкъ этерге эркинлик РФ-ни Конституциясыны 29-чу статьясында белгиленипди. Ол къыралда сакъланады деп шарт айталлыкъма. Анга уа бюгюнлюкде жамауат организацияла кёбейгенлери, граждан обществону институтлары къыралны жашаууна чыйгъычсыз къатышханлары да шагъатлыкъ этеди.

Алай сени эркинликлеринг башха адамны праволарын, сейирлерин бузаргъа жарамайдыла. Ол кезиуде  уа жууаплылыкъ башланады. Аны ючюн, мен оюм этгенден, сёзню айтырны аллында башха адамны сыйын-намысын тюшюре болурмамы деп сагъыш этерге керекди.

- Законланы бузмай жашау битеу жамауатха да, къуллукълагъа, байлыкъгъа да къарамай, баш жорукъ болурча этерге онг а бармыды?

- Къыралны законларына бойсунуу битеуроссей адет, низам, къылыкъ болургъа керекди. Аны ючюн а сабийни гитчеликден юйретирге, хар адам да кесинден,  юйюрюнден башларгъа тийишлиди.  Ма бир гитче юлгю: барыбыз да жолдан светофорну къызыл белгисине угъай, жашил жанса ётюп башласакъ,   низам боллукъду. Неда тёгерекде адамлагъа сый-намыс берсек, ата-бабаланы тёрелерин сакъласакъ, ма ол заманда жамауат да праволу боллукъду.     

  - Бизни окъуучуларыбызгъа сен къайда ёсгенинг да сейир болур… Юрист усталыкъ  сабийликни муратымыды?

- Огъары Малкъарда туугъанма. Атам Абдулкерим анда совхозда ишлеп тургъанды. Алай ол жашаудан жашлай кетгенди - 47 жылында. Бизни анам Къазакъланы Аминат ёсдюргенди, Аллах анга саулукъ, узакъ ёмюр берсин. Ол кеси да элде школда устаз болуп ишлегенди, СССР-ни тарыхындан дерсле бергенди.

 Андан сора да алгъын школда бир бек магъаналы дерс болуучу эди «Юйюр жашауну этикасы эм психологиясы», нек эсе да аны кетерип къойгъандыла. Анам андан да юйретип тургъанды.

Гитчелигимден да юрист боллугъума таукел эдим. Жыйырма жыл мындан алгъа узакъ тау элде ёсген жашха ол ахырда толмазлыкъ умутха ушагъанды. Алай атамы, анамы болушлукълары бла Къабарты-Малкъар къырал университетни юридический факультетине кергенме, аны айырмалы бошап, къызыл диплом алгъанма.

Толгъанмыдыла сабийлигими муратлары? Анга жууап берген къыйынды, нек десенг бир умутну ызындан экинчиси, ючюнчюсю тууадыла. Адамгъа тохтап, тынчайып къалыргъа ахырда жарамайды. Бир муратынга жетсенг, андан да бийик борчла салып, аланы жетишимли толтурургъа итинирге тийишлиди. 

- Сен ариу юйюрню таматасыса – тёрт баланы атасы. Юйюр насыпны жашырынлыгъы недеди?

- Бек алгъа – бир бирге хурмет этиу, бир бирни айтханына, оюмуна къулакъ салыу. Дагъыда не къыйын сорууда, ишде, даулашда да келишиулюкню жолларын таба билирге керекди.

-   Жашауунгда башчылыкъгъа алгъан жорукъ бармыды?

- Таулулада быллай сёз барды:  айыплы жашагъандан эсе, отда кюйген игиди. Аны ючюн намысымы, бетими тюшюрмей, атыма, тукъумума кир къондурмай жашагъан, а олду баш жоругъум.

- Сени бютюнда бек къаллай шартла ачыуландырыргъа боллукъдула?

 -  Адепсизлик эмда сатхычлыкъ.

- Ахыр заманда къыралда, республикада юристле асыры кёпдюле, аланы орунуна ишчи усталыкълагъа юйретирге керекди дейдиле. Быллай сёзле кёлюнге тиемидиле?

  - Бир жанындан, ол тюз болур, нек десенг юристле кёпдюле, алай аланы арасында билимлери, сынаулары болгъан устала уа аздыла. Мен аны  Управленияны коллективин къурап башлагъанымда да кёргенме.  Эркин ишчи жер болса, конкурс ачып,  адам излейбиз, алай завленияла уа жокъ. Аны ючюн а шуёхларымдан, алгъыннгы устазларымдан сурап, фахмулу жашланы бла къызланы излерге тюшеди. Урунуу жолун РФ-ни Юстиция министерствосуну КъМР-де Управлениясында  башлагъан а, мен акъыл этгенден, бек даражалыды.