Тау эллени айнытыугъа таза жюрекден жарсыгъанды

Адам ким, къаллай болгъанын,  не бла жашагъанын, нени сюйгенин,  неге сейир этгенин сен аны юйюнде ангыларыкъса, ишинде угъай, деген сёзле бла тюбейди манга  Глашланы Зоя, Шауталаны Мазанны къызы.  Ол а кертиси бла да алайды. Мен аны артда ангыладым, Глашланы  юйюрню  суратларына къарай, Зояны урунуу жолуну, жарсыулу  къадарыны юсюнден хапарына  тынгылай.

Глашланы Зояны Черек районда, андан тышында да танымагъан адам болмаз. Ол   отуз жылдан артыкъ Черек районну администрациясыны, ол заманда Совет районну райисполкомуну, таматасыны орунбасары болуп  32 жыл ишлегенди.  «Жыйырма жылдан артыкъ мен жангыз орунбасар болгъанма, артда  эл мюлк жаны бла, социальный, финансла жаны бла замланы къуллукълары кийирилгендиле ансы», - дейди ол.

Адам тукъуму, миллети, билими бла байды

Адам мюлкю, ахчасы бла угъай, тукъуму, миллети, билими бла махтаныргъа керекди. Зояны атасы бла анасы уа республиканы къырал мурдорун къураугъа уллу къыйын салгъандыла.

Анасы Улбашланы  Сафият заманына кёре билимли адам эди, ол биринчи малкъарлы устазланы тёлюсюнденди.   Таулу къызны  атасы-анасы юйюнден узакъгъа къалай ийгендиле, дерге да боллукъду. Совет заманланы биринчи жылларында окъуугъа, «жасакъ» дейик, салыннган эди. Сафиятны юйюрюнде уа 7 жаш бла жангыз  къыз болгъандыла. Жашла ишлерге, малла кютерге жарарыкъдыла, къыздан а не хайыр, деген болур эди аны атасы Бакъсанукъ. Алай бла таулу къыз 14 жылында Ленинни окъуу шахарчыгъына   киреди. Аны бошагъандан сора Огъары Малкъарда   башланнган классланы устазы,  Черек райисполкомну инструктору болгъанды.

Таулула кёчгюнчюлюкден туугъан журтларына къайтарылгъандан сора  бек къыйын 1959-1965 жыллада Сафият  Огъары Малкъарны таматасына айырылып, тыпыр ташына дери оюлгъан элни  аягъы юсюне этгенди. «Анамы таныгъан тёлю аны  жаланда иги сёз бла эсгерген болмаса, аман айтхан жокъду. Анга халкъ уллу хурмет этгенди, бек сау болсунла. Анам а, мен Малкъаргъа хаман ишлетген къатынма, деучю эди», - деп эсгереди Зоя.

Атасы Шауталаны Зашауну жашы Мазан 115-чи атлы аскер дивизияны санында къуллукъ этгенди, ол уруш аулакъладан къайтмагъанды. Ол да заманына кёре билимли адам болгъанды - Горский эл мюлк техникумну бошап, районда финансла жаны бла ишлеп башлагъан эди. Алай уруш аны муратларын юзгенди.  Ол заманда Зоягъа жаланда 4 ай энди толгъанды.

60-чы жылла – орусча айтханда, «оттепельни» заманы. 18-жыллыкъ Зоя школну алтын майдалгъа бошайды. Республикагъа тюрлю-тюрлю билимли устала хазырлау жумушланы чеклеринде аны Ростовха окъуугъа жибередиле.  Жангыз къызын ашыра, анасы ол халкъына болушуругъуна ийнаннганды. «Мен алай сунама, сабий  окъуугъа итине эсе, аны тыяргъа ахырда жарамайды. Бюгюн а узакъ шахаргъа къалай иейим, къалай болур, деп къоркъгъан этедиле. Ол терсди, ата-анала сабийлерине тыйгъыч этерге эркин тюйюлдюле. Барсынла, билим алсынла, окъусунла», - дейди.

Уллу къурулушланы заманы

Зоя Ростовну медицина институтуну санитар-гигиена факультетине кирип, аны  къызыл дипломгъа бошайды. Бу вуз  Варшаваны университетини медицина факультетини бёлюмю эди. Белгилисича, революциягъа дери Польша Россей Империяны бир кесеги болгъанды. 1914 жылда биринчи битеудуния уруш башланнганында, факультет Ростовха кёчюрюлгенди, эки жылдан а   кеси аллына бийик билим берген окъуу юй болгъанды. «Мен университетни 50-чи выпускуна тюшгенме. Биргеме аламат адамла окъугъандыла. Заман къыйын эди – жарлылыкъ, ахча жетишмейди. Болсада не амал да табып,  балетге, операгъа, театргъа  барыучу эдим», - деп къошады ол.     

Таулуладан бу окъуу юйню бошагъан, быллай усталыгъы болгъан адамны тапхан къыйынды.  Шёндюгю тил бла айтханда, ала саулукъ сакълауну къураучулары, менеджерле   болгъандыла. Биринчиден, ол Тырнауузда врач-эпидемиолог болуп ишлеп башлайды, бир жылдан а Черек  районну санэпидемстанциясыны тамата врачы этедиле. Алай бу къуллукъда да ол кёп ишлемеди – жаланда беш жыл.

Бир кюнде аны Мальбахов кесине чакъырып, ол районну  таматасыны  орунбасары болургъа кереклисин айтады.  Алай бла, бу къуллукъда ол 1972 жылда май айдан 2004 жылгъа дери бет жарыкълы уруннганды. Былайда мен сейир этген бир затны айтырыкъ эдим, Зоя Мазановнаны урунуу китапчыгъында жаланда юч жазыу барды. Бир жерден башхасына кёчюп айланмай, кёп жылланы   ишлегени бла кёпле махтаналлыкъ болмазла, баям.

Ол уллу къурулушланы, жашауну игилендириуню, адамлагъа къайгъырыуну жыллары болгъандыла. Бу кезиуде, Къабарты-Малкъарда биринчи  болуп,  Къашхатауда 600 адамны сыйындыргъан Маданият юйю ишленнгенди.  Аны ючюн Зоя Мазановна Москвагъа юч кере баргъанды.  «Мен Къашхатауда  канализация салдырыргъа ахча излеп, Москвагъа тёрт  кере баргъанма. Госпланда, Финансла министерствода, башха ведомстволада кёп кере болгъанма. Хау, ахча жетишмегенди. Алай мен,   таулу тиширыу,  депутатны белгисин да тагъып, къайсы министрге, аны орунбасарына да къоркъуусуз киргенме.  Кавказлыма, сизге таулуладан болушлукъ излеп келгенме, адамла элден кёчюп кетип барадыла, деген сёзлериме бир къуллукъчу да кёз-къулакъ болмай къалмагъандыла, къолларындан келгенича болушхандыла», - деп эсгереди ол.  

Зоя Мазановнаны къайгъырыуу бла ол тау эллени проблемаларына таза жюрекден жарсыгъаныны, аланы юсюнден  власть органлагъа тийишлисича билдиргенини хайырындан,   Жемталада, Огъары Малкъарда, Къашхатауда, Аушигерде школла, Бабугентни школуна къошакъ мекям, Жемталада Маданият юй,  Къашхатауда сабий сад, Къашхатауда жашау журтла да ишлетилгендиле.

Черек  район айбат жерлери, тарых эсгертмелери бла да байды. Ол себепден бери къонакъла терк-терк келиучюдюле. Делегациялагъа уа асламында Зоя тюбегенди. Аладан бек сейирге уа ол Къулийланы Къайсын бла тюбешиулени  санайды, аладан къалгъан суратданы альбомда энчи экспонатланыча сакълайды. Къайсын бла бирге Расул Гамзатов, Давид Кугультинов да келген эдиле.

Билл Клинтон Американы Бирлешген Штатларыны президентине  сайланнган заманда уа Америкадан СССР-ге тиширыуланы делегациясы келгенди. Аланы да къонакъгъа  Зоя Мазановна алады. Арканзас штатны   Литл Рок шахарыны мэри Мелинда  Бэррон берген эсде къаллыкъ белгини ол бюгюннге дери  сыйлы саугъаныча сакълайды.   

Къырал жумушла кёп болгъанларына да  къарамай, Зоя билимин андан ары ёсдюрюрге итинеди. Ол 1977 жылда КПСС-ни ЦК-сыны Ростовда бийик партия школун бошайды, биягъы къызыл дипломгъа.  «Мен окъугъанымы бюгюн да къоймагъанма. «Заман» газетни, «Минги-Тауну» да окъуйма. Алай бек сюйгеним а назмуладыла. Къайсынны, Кязимни, восток поэтле Рудакини, Хайямны, дагъыда жазыучула Джек Лондонну, Генрих Манны  бек сюеме», - дейди ол.  Зоя Мазановна эки сагъатдан да артыкъ баргъан ушакъны кезиуюнде хар сёзюбюзге  назмудан юзюк, бир акъылманны сёзлерин  келтиргени мени алай сейир этдиргенди.   

Адамланы социальный жумушларын толтуруугъа, районну, республиканы да айнытыугъа салгъан къыйынына багъа берилмей къалмагъанды. Бек биринчи саугъасын а ол 1969 жылда алгъанды. Ол заманда санэпидемстанцияда ишлей эди. КъМАССР-ни  50-жыллыгъына аталып анга сыйлы майдал берилгенди. Къабарты-Малкъар Республиканы Къыраллыгъыны 60-жыллыгъына жораланып   республиканы бек сыйлы къырал саугъасы – КъМАССР-ни Сыйлы грамотасына тийишли болгъанды.  Аны дагъыда саугъалары кёпдюле. «Мен жашауумда не жетишимни болдургъан эсем да, партияны Совет районда  комитетини таматасы Кючмезланы Юсюпню жаны Шакъман бла райисполкомну таматасы Владимир   Мастафовну хайырынданды», - дейди ол.

Ананы къадары

Жашауда хар не да сыйдам, жарсыусуз, жюрек къыйынсыз болмайды.  Мени ушакъ нёгерими тиширыу къадары  уа  ташланы да жилятырыкъды.  Къысха заманны ичинде анга эки  къызын эм юй башчысын бастырыргъа тюшгенди.   Мадинаны  къыйын  ауруу жокъ этгенди. Аны жыллыгъы да толгъунчу юй башчысы Глашланы Ахмат сунмай тургъанлай, эки ай    ауруп ёледи.   Танзиля уа Москвада ауур аварияда жоюлгъанды.  «Бу къыйынлыкъладан сора акъылымдан шашмазгъа   поэзия болушханды. Мадина ауругъанында хар кюнден да мен Къайсынны, Кязимни, восток поэтлени назмуларын дууаныча къайтарып айтып тургъанма», - дейди таулу ана.

Зоя Мазановна урунууну ветераныды. Бюгюнлюкде   ол  жамауат иш бла кюрешеди –Пенсиячыланы союзуну Черек районда бёлюмюню  таматасыды. Баям, адамлагъа болушлукъ этиу  аны къанында болур. «Тарихлеге кёре, районда пенсиячыланы ючден бири къолайсыз жашайдыла. Алагъа къолубуздан келгенича болушабыз. Алгъын предприятияла ахча бёлюучю эдиле, бюгюн а кризисни хатасындан спонсорларыбыз жокъну орунундадыла. Жууукъ заманда бу хал да тюзелир деп ышанама», - дейди ол.

-Билемисе, санагъанма да, анам, юй башчым эм мен къырал къуллукъда ишлеген жылланы бирге къошсакъ, 106 жыл  болады. Уллу къошумчулукъду да, къалай сунаса? - дейди ол кюлюмсюрей.