Аны кишилигини юсюнден аскер башчы эсгериулеринде жазгъанды

Бу материалны редакциягъа Тёбен Чегемден Къумукъланы Ахматны жашы Зейтун ийгенди. Анда сёз аны атасыны тамата къарындашы Нухчукъну юсюнден барады. Статьяны уа белгили журналист, КъМР-ни маданиятыны сыйлы къуллукъчусу Къулбайланы Алий жазгъан эди. 

«Кёп жашларыбызны урушда этген жигитликлери халкъыбызгъа белгили болмай къалгъанды. Аллайладан бири суратдан сизге къарагъан чырайлы таулу жаш Тёбен Чегемден Къумукъланы Ибрагимни жашы Нухчукъду. Бу жашны юсюнден кёп хапар айтырча шартла табалмагъанбыз, алай белгили совет аскер башчы кесини эсгериулеринде аны атын сагъына эсе, ол керти да жигит аскерчи болгъанына ишеклик жокъду.

Совет Союзну эки кере Жигити, Совет Союзну Маршалы Иван Христофорович Баграмянны 1988 жылда Москвада Аскер издательствода чыкъгъан «Так мы шли к победе» деген китабын Къабарты-Малкъарны миллет библиотекасында табама. Чапыракъларын аудура кетип, 149-чу бетинде тохтайма. Урушну биринчи айларында Юг-Запад фронтда хал бек къыйын  болгъаныны юсюнден айта, ол 175-чи жаяу аскер дивизияны полклары душманнга къажау бек къаты сермешгенлерин энчи белгилейди. 632-чи полкну офицерлерине бла солдатларына уллу махтау салады.

Къумукъ улу ол полкда къуллукъ этгенди. Дивизия Къабарты-Малкъарны жеринде къуралгъаны себепли анда бизни жерлешлерибизден эм къоншу республикаладан да кёп адам болгъанды. Аскер башчы эсгериулеринде 175-чи жаяу аскер дивизияны душманны ууатыугъа салгъан къыйынына бийик багъа бичгени, сёзсюз, хычыуун кёрюнеди. Китапда быллай тизгинле бардыла:

«Жетинчи августну танг аласында хауа-десант аскерле 147-чи эм полковник С.М. Головацкий башчылыкъ этген 175-чи жаяу аскер дивизияланы бёлюмлери эм 2-чи хауа-десант бригада бла бирге душманнга чабыууллукъ этгендиле. Фашистле артиллериядан кючлю от ачхандыла, гитлерчи бомбардировщикле бизникиле тургъан жерлеге бомбаланы аяусуз тёкгендиле. Адамыбыз кёп къорагъанды, болсада Киевни къоруулагъанла, фашистлени ёлюклерини юслери бла атлай, алгъа баргъандыла. Аланы муратлары жаланда бир эди – душманны шахардан узагъыракъ къыстаргъа.

Бир-бирледе бизникиле бла гитлерчиле къол сермешлеге киргендиле. 632-чи полкну бу сермешде кишилигин эм жигитлигин кёргюзтген адамларыны санында бек алгъа тасхачы Къумукъланы Нухчукъну эм башхаланы атлары айтылгъандыла. 
Къыркъ биринчи жылны биринчи жайында немис-фашист аскерлеге Украинаны ара шахарын - Киевни алыргъа буйрукъ берилгенди. Немислилени сегизинчи августда Крещатикде гитлерчи аскерлени парадын бардырыргъа умутлары болгъанды. Алай ала муратларына жеталмагъандыла. Киевни къоруулагъанла вермахтны умутларын ойгъандыла. Башында айтылгъаныча, ол сермешде кишиликни эм жигитликни юлгюсюн кёргюзтгенлени араларында Къумукъ улу да болгъанды.

Аны юсюнден бир ненча сёз. Къумукъланы Ибрагимни жашы Нухчукъ 1918 жылда Тёбен Чегемде туугъанды. Аскер къуллугъун бошап къайтхандан сора Чегем райисполкомда инструктор болуп ишлегенди. Къыркъ биринчи жылны май айында Прохладнадагъы аскер лагерьлеге аскер усталыкъны ёсдюрюрге чакъыргъандыла. Анда аны 632-чи жаяу аскер полкну полковой разведкасына къошхандыла. Ары дери ол, атлы аскерде къуллукъ этгенине да къарамай, батырлыгъын, ётгюрлюгюн, хар затны да терк ангылап къойгъанын тергеуге алып, Нухчукъну тасхачы болургъа тийишли кёргендиле. Юйрениуле бошалыргъа бир ненча кюн къалгъанда, фашист Германия бла уруш башланнганыны ачы хапары келгенди. Бек къысха болжалны ичинде дивизияны адам санын уруш заманда болургъа кереклиси чакълы бирге жетдиргендиле эм июль айны биринчи кюнлеринде ол фронтха кетгенди.

Къумукъ улуну батырлыгъындан сора да, къоркъуулу болумгъа тюшгенде, андан къутулууну амалын терк таба билгенди, абызырап къалгъан тёреси болмагъанды, не этерге кереклисин башында кёзню жумуп ачхынчы «биширгенди».

Аны бла бирге бир полкда къуллукъ этген Семён Чернов былай эсгере эди. «Бир жол бизге «тил» алыргъа буйрукъ бередиле. Фронтну ал ызы бир гитче суучукъну ал ызы бла бара эди. Аны ары жаны – ёзен, алайдан бир километр чакълы узакълыкъда - агъач. Эрттенликден башлап душманны жанына къарайбыз. Гитлерчиле не заманлада къалауурларын алышындыргъанларын, не заманда азыкъ ашагъанларын тергеуге алабыз.  Алай биз неден да бек агъач ичинде не болгъанын билирге сюе эдик. Немислиле, агъачха кирмей, бир жаны бла кетгенлерин кёребиз. Кече къарангысында, фронтну ал ызындан ётюп, агъач къыйырына жетебиз эм, чырпыла ичинде бугъуп, эрттенликге дери турабыз. 

Танг жарыгъында Къумукъ улу агъачха кирген жолчукъну онг жанында, аны нёгери уа сол жанында тохтайдыла. Селицкий бла мен а чырпыла ичинде къалабыз. Нёгерлерибизни белги берирлерин сакълап. Он минут да озгъан болмаз эди, Нухчукъ кетген жанындан бир тауушла чыгъадыла, адам ынычхагъанын да эшитебиз. Мычымай, алайгъа жетебиз. Къумукъ улу бир немисли солдатны ауузуна буштукъ сугъуп тура эди».

Нёгерлерин болушлукъгъа чакъырыргъа аны заманы болмагъанды. Билмей тургъанлай терек тюбюнде тёрт немисли солдатны юслерине чыгъып къалгъанды. Гитлерчиле, ушкокларын терекге таяндырып, не затны юсюнден  эсе да  ушакъ эте эдиле.

Ала совет солдатны кёргендиле, алай шош сюелгенлей тургъандыла. Баям, ол кесин жесирге берирге келген суннган болур эдиле. Нухчукъ, ол кезиучюкню хайырланып, бек жууукъдагъы немислиге сюнгюню сугъады, экинчиси сауутуна узалгъанлай, аны да ушкок къалагъы бла уруп жыгъады. Ючюнчюсюн да къаплайды. Тёртюнчю къачып къутулургъа умут этеди, алай Къумукъ улу аны жетип тутады эм ауузуна буштукъ сугъады. Душман солдатланы документлерин, ушкокларын да алып, «тилни» да сюрюп, Къумукъ улу нёгерлери бла бирге артха къайтханды. 

Киевни тийресинде болгъан сермешледе Къумукъ улу дагъыда кёп жигитликле этгенди. Бир нёгери бла бирге гитлерчи мотоциклистни жесирге алгъанды, анда магъаналы документле табылгъандыла. Бизни жаяу аскерчилерибизни алгъа жибермей тургъан фашист дзотну жокъ этгенди…

Кишилиги эм жигитлиги, аскер бёлюмню буйрукъларын кёп кере жетишимли толтургъаны ючюн Къумукъланы Нухчукъ Къызыл Байракъны ордени бла саугъалаугъа кёргюзтюлгенди. Жарсыугъа, бизни аскерле артха кетип башлагъан, кёп аскер бёлюмле къуршоугъа тюшген къатыш-къутушлукъда Къумукъ улуну саугъалаугъа кёргюзтюлген къагъытла тас болуп къалгъандыла. 

Нухчукъ, къуршоудан къутулуп, Уллу Ата журт урушну бек кюйсюз сермешлеринден бирине – Сталинград cepмешге да чынтты жигитча къатышханды. Ол кезиуледе аны ёлген хапарыны юсюнден  къагъыт да келгенди. Болсада ол тюз билдириу тюйюл эди...

Аскер башчыла кеслерини эсгериулеринде алай бош адамланы  атларын жазып къоймайдыла. Маршал Баграмян Къумукъ улуну атын сагъыннган эсе, ол керти да уллу жигитлик этгенине сёз  жокъду. Тёбен Чегемни администрациясы элни орамларындан бирине Къумукъланы Нухчукъну атын атауну къайгъысын кёрюр деп ышанабыз. Жигитни аты унутулмасын»,- деп жазгъанды Къулбай улу 2003 жылда 16 июльда чыкъгъан «Заман» газетде.

Андан сора белгили болгъан шартлагъа эм 2012 жылда 26 январьда «Газета Юга» басмалагъан материалгъа кёре, Къумукъ улу гвардиялы лейтенант да болгъанды, 1944 жылда 3 апрельде Къызыл Жулдузну ордени бла саугъаланнганды, кёп тюрлю сермешледе жигитлигин кёргюзтгенди.  1944 жылда 16 июньда Калинин областьны Ново-Сокольнический районуну Мелехово элинде ёлгенди. Аны бла байламлы 8 июльда 1944 жылда 19-чу гвардиялы мараучу полкну 8-чи мараучу гвардиялы дивизиясыны командири Иван Курганский Чегемни военкоматына къагъыт ийгенди. Анда Нухчукъну атасына – Къумукъланы Ибрагим Шуниевичге жашы жигитча сермеше, ахыр такъыйкъагъа дери Ата журтун къоруулай ёлгенини юсюнден билдиригиз, деп айтылады. Дагъыда ала айтхылы тасхачыны Калинин областьны Кудаверский районуну Попов элинде аскер даража берип асырагъанларын билдиргендиле. Ол эл бюгюнлюкде Псков областьны Новосокольнический районуна киреди. 
Нухчукъ урушха кетерни аллында юйдегиси Чеккеланы Хабийбат бла жаланда юч ай жашагъанды, аланы сабийлери болмагъанды.