Ала жамауатха жарагъан инсанла эдиле…

Озгъан ёмюрню биринчи жарымында халкъыбызда аты айтылгъан жашладан бири Быллымдан Сарыланы Алий эди. Революцияны кезиуюнде, жарлы халкъгъа иги жашау келтиреме деп, большевиклеге къошулуп, байла-бийле, акъ аскерле бла къаты кюрешгенди. Ючеулен болгъан суратда сол жанындан биринчи олду.

Атлары айтылгъан таулу революционерле Ностуланы Юсюпге, Мусукаланы Ахматха, Атаккуланы Исмайылгъа, Къалабекланы Солтан-Хамитге нёгерлик этгенди.

Жигит киши болгъанды. Жаудан къоркъуп, артха турмагъанды. Отузунчу жыллада Тау Артындан эбизеле бери аууп, къауум малчыны да ёлтюрюп, табылгъан къойну, тууарны алларына этип, ызларына тебирейдиле.

Ачы хапар элге жайылгъанлай, адамла жыйылырын сакълай турмай, Алий быланы ызларындан болады. Тауланы иги билген жаш, къысха жолла бла барып, гудучуланы алларына ётеди. Тар ыранладан биринде бугъунады.

Алгъа биреулен кёрюндю. Аны ызындан малла, къалгъан уручула хахай-тухай этип, аланы муштухул сюредиле. Жууугъуракъ келмеге къоюп, Алий бир атханлай алда келгенни агъызады. Андан сора атышыу башланады. Ол кезиуде Сары улуну да бутуна окъ тийип, жаралы болады.

Алийни Келеметланы Акъбаш деп керти шуёху бар эди. Ол да Быллымдан. Хапарны эшитип, Алийни ызындан тебирейди. Узакъдан окъуна ушкок тауушланы эшитеди. Жууугъуракъ жанласа, эбизеле жашны къуршоугъа ала турадыла. Сора марады да, атып бирин къаплады. Бираздан а экинчисин да. Уручуланы къалгъанлары къачып къутуладыла. Ары дери да ала бу жанларына ётюп, къошлагъа чабып, адамларын ёлтюрюп, малларын сюрюп тургъандыла. Андан сора ол ишлерин къойгъандыла. Келемет улу уа жаралы нёгерин сыртына кётюрюп,  иги кесек жол келтирген эди.

Алий ачыкъ сёзлю адам болгъанды. Шарайыбын кёргеннге кёзюне айтханды. Аллайны уа сюймейдиле.  Дерт этерге кюрешгенле болгъандыла. Сары улуну Акъбурун деп чаришледе алгъа баргъан жарагъан аты бар эди. Кюнлени биринде жаулары аны урлагъандыла.

Танг аласында маллагъа къарай халжаргъа кирсе, аты жокъ. Акъбашха билдиргенлей, ол да терк жетеди. Эки шуёх да оноу эте тургъанлай, биреу келип, Алийге: «Атынгы урлагъанларына жарсыдым», - дегенди. Аны эшитгенлей, Келемет улу: «Бу хапарны экибизден сора алыкъа адам билмейди. Не кесинг урлагъанса неда аны юсюнден хапарынг барды.  Бусагъатлай атны бери тапдырт. Алай болмаса, къанынгы тёгерикме», - деп, керохун ол адамны мангылайына тиреп тохтайды. Аны хайырындан Акъбурунну иесине къайтарадыла.

Жамауатха жарагъан адам эди Алий. Аны кёп ахшы ишлери къалгъандыла эсде. Элни ёрге жанында Гескенти черегинден элге суу тартдыргъанды. Быллымда сельпону таматасы да болгъанды. Колхоз къураугъа да тири къатышханды. Кесини битеу малын ара мюлкге ётдюргенди.

Къайда ишлеген эсе да, борчун тийишлисича тамамлагъанды, адамлагъа да къолундан келгенича болушуп тургъанды.

Келеметланы Акъбашны урушну аллында жыллада тутхан эдиле. Ол андан къайтмады. Сары улу Алий а 1943 жылда тутулгъаны бла жокъ болуп къалады. Тамата жашы Магомет немис-фашистле бла уруш этгенди. Кесини да сержант чыны бар эди. Феодосия шахар тийресинде бардырылгъан атышыуладан биринде ауур жаралы болуп, госпитальда жатханды. Медсестраладан бири анга эки кере да къан берген эди. Андан сора жашдан бир тюрлю хапар жокъду.

Алийни, андан сора да, Аминат, Къасым, Саният, Разият, Кезийбат, Хусей деп сабийлери болгъандыла. Ёсе келгенлери бирер жерде юйюр къурагъандыла.

Абадан жашы Къасым Быллымда бир кезиуде мал мюлкюню таматасы эди. Хусей а Тырныауузда ремзаводда уруннганды. Салыннган марданы юч кереге артыкъ этип тургъанды. Бир жыл Свердловск шахарда, иши бла байламлы бардырылгъан битеусоюз эришиуледе 2-чи жерге тийишли болуп къайтхан эди.

Тиширыу бла эр киши болгъан суратда Атаккуланы Гычыуну жашы Исса бла аны юй бийчеси Теуналаны Уфжукъну къызы Асиятдыла. Сарыланы Алий бла Исса киеу къарындашла эдиле. Исса революциягъа къатышханды. Биз башында атларын сагъыннган революционерлени биргелерине болгъанды. Ол аладан бираз жашыракъ эди. Алагъа таматалагъача хурмет этип, ууакъ-тюек жумушларына жарай тургъанды. Сары улу аны ол халин бек жаратханды. Урушдан къайтхандан сора къайын къызын анга бергенди.

Совет власть тохташдырылып, элледе ара мюлкле къуралып тебирегенде, Исса колхозгъа биринчи киргенлени санында болгъанды. Отузунчу жылланы аягъында элни маллары бла Бажыганда тургъанды. Уруш башланнганда да анда эди. Малчылагъа башчылыкъ этгенди. Аланы къазауатха чакъыргъанларында, колхозну анда он минг малына бир нёгери Къарачай улу Шакъман бла кеси къарап тургъанды.

1944 жылны март айына дери анда эди. Жетинчи мартда уа юйге жибередиле. Ол кече юйлеринде къаладыла. Эрттенликде уа халкъны Азиягъа кёчюредиле.

Сюргюнню кезиуюнде Исса юйюрю бла Къыргъызны Фрунзе областыны Кант районунда жашагъанды. Ол анда уучуланы мюлкюнде ишлегенди. Къолундан келе эди да, кёплеге болуша тургъанды. Урунууда болдурулгъан ахшы кёрюмдюлери ючюн кёп кере саугъаланнганды. Ол санда 1945 жылда 6 июньда СССР-ни Баш Советини Президиумуну оноуу бла майдалгъа тийишли болгъанды. Саугъаны уа къолуна 1949 жылда 23 январьда бергендиле.

Андан къайтхандан сора эли Быллымда тохтагъанды. Ара мюлкню жангыдан къураргъа тири къатышханды. Элде завферма болуп ишлеп да тургъанды. Кеси уа 1965 жылда ауушханды. Юй бийчеси бла Нюржан, Халимат, Кезибан, Латифа, Лиза деп беш къыз ёсдюрген эдиле.