Атын иги бла айтдыргъанды

Малкъар халкъны жангырыууну кюнюне

Малкъар халкъгъа Орта Азиядан туугъан жерлерине къайтыргъа эркинлик бергенлеринден сора кёп таулула юй-журт ишлеп, Кавказгъа къайтмай жашауларын андан ары бардыргъандыла, ишлегендиле, сабийлерин ёсдюргендиле, юйдегили, юйюрлю этгендиле. Аллайладан бири Мечукаланы Маштайны жашы Магометни юйюрю эди. Бюгюннгю хапарыбыз да аны юсюнденди.

Кёчгюнчюлюк жыллада Магомет, кёп башха таулу жашлача, ишге берилгенди. Не медет, жашар ючюн ишлерге керек эди. Аны себепли жашха окъуп, терен билим алыргъа насып жетмегенди. Гитчелей окъуна юй жумушлагъа тири къатышыучу жаш ара мюлкде уруннганлагъа эртте къошулгъанды, къыркъ жылны, бёлюнмей, колхозда ишлегенди. Аладан отуз беш жыл чакълысын къойчу болгъанды.

«Магометге ал кезиуледе хар зат да тап болуп турмагъанды, кёп къыйналыргъа тюшгенди, - деп жазгъанды колхозланы заманында чыкъгъан «Хорламны байрагъы» газет. Малчылыкъны бошму сайладым, тёлю алыуда, жюн къыркъыуда артха нек къалыргъа керек эдим деген заманлары да кёп болгъандыла жашны… Аллай кезиуледе анга ишни жартылай къояргъа сюймеучюсю, таукеллиги, жууаплылыкъны унутмагъаны болушхандыла…».

Къош да бара-бара тюзеледи дегенлей, Магомет таматалыкъ этген бригада жетишимле болдуруп, алчыланы санына къошулгъан заман да жетгенди. Тогъузунчу бешжыллыкъны Мечука улу бла нёгерлери 3172 къозу алып, 12 тоннагъа жууукъ жюн къыркъып бошагъандыла. Аны ызындан жылда уа Магометни къошунда ишлегенле хар 100 ана къойгъа 142 къозу алып сакълагъанлары уа колхозда угъай, районда окъуна болмагъанча бийик кёрюмдю эди.

Энди Магометни сынаууна юйренирге жаш малчыланы къой, кёп жылланы сюрюу жюрютгенле окъуна келип башлайдыла. Ишни, жетишимлени жашырынлыкъларын сурагъанлагъа ол къысха жууап бере эди:

- Хар малгъа да энчи эс бурургъа, къарыусузларын бёлюп, энчи къарап, ашларын-сууларын заманында тапдырыргъа керекди, - деп.

Магомет, кече-кюн да, не бек арып-талып турса да, иш  юсюнде болуучусун, кеси къаты кюрешип, нёгерлеринден да аны излеучюсюн, тёлю алыу башланнганда, бютюнда тынчаймагъанын жашырмай эди.

Ол чекге жетдим эсе деп, тынчайып  къалмай, таулу жаш жылдан-жылгъа жетишимлеге къоша барыргъа итиннгенди, ол муратына да жетгенди. Аны уллу къыйынына тийишли багъа да берилгенди. 1966 жылда ол «Сыйлылыкъны белгиси» орден бла саугъаланнганды. Жетмишинчи жыллада уа Урунууну Къызыл Байрагъыны орденине эки кере тийишли болгъанды.

Айырмалы жетишимлерини юсюнден къагъытлары да жарашдырылып, Магомет Социалист Урунууну Жигити деген атха кёргюзтюлгенинде, анга жаланда бир зат чырмаулукъ этгенди – миллети малкъарлы, алай эсе уа кёчгюнчю деген сыйсыз аты  болгъаны. Ма ол заманда Мечука улуна Ленинни орденин бериу бла чекленип къалгъандыла.

1975 жылда уа Магометге «Къыргъыз ССР-ни сыйлы малчысы» деген ат аталгъанды. Сёзсюз, ол да уллу къууанч эди жашха. Къойчулукъда болдургъан жетишимлери ючюн а анга 1980 жылда СССР-ни ВДНХ-сыны алтын майдалы уа къыралны ара шахары - Москвагъа баргъанында берилгенди. Ары барыргъа эркинлик Магометге эл мюлкде болдургъан эм иги кёрюмдюлери ючюн тийишли болгъаны себеплик этгенди.

Колхоз мюлкню айнытыугъа салгъан къыйынын билгенлерине, эслегенлерине къууана эсе да, Магомет тутхан ишин  саугъала, махтау ючюн угъай, сёзюне кертичи болур ючюн тамамлагъанды. Андан арысында да битеу кючюн, хунерин ара малчылыкъны айнытыугъа бургъанды. 1981 жылда ол бешинчи бийик къырал саугъасын - ючюнчю кере Урунууну Къызыл Байрагъы орденни алгъанды. «Октябрь революцияны» ордени уа аны саугъаларыны санына 1986 жылда къошулгъанды.

Алты орден эмда бир талай майдалла бла саугъаланнган  таулу сёзсюз,- ол  миллетни ёхтемленирча адамыды! Къыргъыз ССР-ни Баш Советине депутатха юч кере айырылгъаны да шагъатды Мечука улуну сыйы Ата журтдан узакъ Къыргъызда бийик даражада  жюрюгенин.

Жашау оза баргъаны сайын, жылла да кёбейе барадыла. Алай бла солургъа - пенсиягъа чыгъар заман да жетеди. Болсада, Магомет къолларын къучакълап, бош туралмагъанды. Жыл саны жетмишден атлагъандан сора да, ол кючю-къарыуу бла ишин къоймагъан эди. Жашауну келиши алай эсе деп, фермерчиликге кёчгенди, арендагъа 30 гектар жер алып, анда мирзеу, мал ашха жараулу битимле ёсдюрюп тургъанды. Иги кесек тууар, къой – эчки  тутханды, атлары, арбасы да бар эдиле, эл мюлк ишледе жараулу башха техника да мадаргъан эди. Алай бла жууукъ-ахлудан, башха миллетли адамладан бир ненчасын иш бла жалчытып тургъанды, ала кереклерин табып жашарча онг бергенди.

Не болумда да менсинмеген, махтауну не бийигине жетгенде да уллу кёллюлюк этмеген Магомет тенглик, кишилик эте да, жууукълукъ жюрюте да билгенди, тынгылы юйюр да къурагъанды. Юй бийчеси - Мишаланы къызлары -Ариукёз бла сабийле ёсдюргенди. Тамата къызлары Фатимат модельер болуп ишлегенди, усталыгъы бла белгилиди. Аны кичиси Клара Къыргъыз Республиканы миллет университетинде финансла эм кредит кафедраны таматасыды, доцентди. Жашлары Жамме да бийик билим алгъанды, инженерди.

Магомет бла Ариукёз, туудукъларына къууана, ала бла ёхтемлене, жашагъандыла. Фатиматны жашы Назир юристди, къызы Ханифа къырал къуллукъда ишлейди.

Жарсыугъа, жашау, жылла да кеслерини ишлерин этерден къалмайдыла. Магомет ауушханлы жети жыл болуп келеди, аны ызындан кёп бармай Ариукёз да жашауун алышханды. Дуниядан кетген адамны ызындан ариу аты, этген ахшы ишлери къаладыла. Магометни уа бюгюн да аланы юйюрлери жашагъан элде, областьда да  атын иги бла эсгередиле. Ол а къызларыны, жашыны, туудукъларыны да ёхтемлигиди.