Халкъ бирча кётюрюлген эди

Уллу Хорламны 80-жыллыгъына

Уллу Ата журт урушну жылларында, кюйсюз душман къыралыбызгъа 190 дивизия (беш миллион адам), мингле бла танкла эм самолётла  бла чапханда да, Къызыл аскер душманны аллында къалкъан болуп сюелгенди. Анга шагъатлыкъ этген кёп шартла бардыла: Севастопольну 250 кечени бла кюнню къоруулагъандыла. Одессаны немислиле 90 кюнню тургъандыла алалмай.

Къыркъ биринчи жылны кюз артында душман Москвагъа жууукълашханында, «Россей деменгили къыралды, алай артха кетерге жерибиз жокъду, Москва артыбыздады»,- дегенди Панфиловну дивизиясыны политругу Клочков. Панфиловчула 28 адам болуп  къыралны ара шахарына кирирге кюрешген 50 танкны тохтатхандыла. Сталинград ючюн сермеш да не бла бошалгъаны битеу дуниягъа белгилиди. 

Уллу Ата журт уруш башланнган биринчи кюнледе окъуна деменгили къыралны битеу миллетлери кюйсюз душманны ууатыргъа кётюрюлген эдиле.  Къабарты-Малкъарда да ал кюнледен окъуна ууучлаучулагъа къажау къазауатха битеу кючлени бла ырысхыны жыйышдырыу башланнганды.  Таулула, къабартылыла, оруслула, башха халкъланы да келечилери Ата журтну къорууларгъа фронтха кетгендиле.  1941 жылда кюз артында 115-чи атлы дивизия къураргъа оноу этилгенди.  Анга кеслери ыразылыкълары бла киргенле да кёп болгъандыла.  1942 жылда 2 майда  дивизия  уруш эте тургъан Къызыл Аскерни къауумуна  къошулгъанды, 26 июльда уа Уллу Мартыновканы къатында къызыу сермешлеге киришгенди. Аны андан сау къалгъан кесеклери уа Сталинградха кёчюрюлген эдиле.

Таулу халкъ да ол къанлы урушха хайт деген 10 мингден аслам жашын жибергенди.  «Эсгериуню китабында» болгъан шартлагъа кёре, Уллу Ата журт урушда таулуладан 4335 адам ёлгенди.

Онгларына кёре малкъар элледе жашагъанла да болушхандыла фронтха.  Таулу тиширыула жюнден кёлекле, чындайла эшгендиле, жамычыла этгендиле.

 Жигитликни юлгюсюн кёргюзте

 Россей Федерацияны Къырал архивинде болгъан шартлагъа кёре, уруш жыллада аскерге чакъырылгъан, кеслери ыразылыкълары бла да фронтха баргъан жашларыбыз бла къызларыбыз 12,7 минг болгъандыла.

Кёп таулу жашла, взводлагъа, роталагъа, батальонлагъа, полклагъа башчылыкъ эте, душман бла сермешледе кишиликни бла жигитликни юлгюсюн кёргюзтгендиле. Лётчик Байсолтанланы Алим Къабарты-Малкъардан биринчи болуп тийишли болгъанды бийик даражалы атха Совет Союзну Жигити. Ол 277 кере жетишимли учханды, душманны 23 самолётун агъызгъанды.  Уммайланы Мухажир а  Одесса ючюн сермешледе этген батырлыгъы ючюн тийишли болгъанды ол махтаугъа. 

 Малкъар халкъны келечилери  Уллу Ата журт урушну ал кюнлеринден башлап  битеу фронтларында да сермешгендиле. Брест къаланы Чочайладан, Созайладан, Батчаладан, Джаппуладан, Байзуллаладан , Борчаладан эмда башха тукъумладан жашларыбыз къоруулагъандыла.  Къулийланы Къайсын  урушха 1941 жылда жаз башында Латвияда тюбеген эди. Сталинград фронтда  аскер корреспондент болгъанды. Кёп шахарланы азатлаугъа къатышханды. Жигит танкчы Залийханланы Магомет фронтха  1941 жылда 7 ноябрьде Къызыл майданда параддан кетген эди.

Москва ючюн къазауат этгенлени араларында Геляхланы Исхакъ, Асанланы Мурадин, Бёзюланы Ахмат эм кёп башхала болгъандыла. Къыралны ара шахарын къоруулай жоюлгъандыла Хаммаланы Азрет, Малкъондуланы Ахмат, Атмырзаланы Магомет эм кёп башхала. Сталинград ючюн кюйсюз сермешледе Уяналаны Баттай, Ностуланы Магомет, Хохоналаны Биязулкъа, Тюменланы Хадис, Аттасауланы Мухтар бла Салих эм кёп башхала батырлыкъларын мкёргюзтгендиле. 

Кавказ ючюн  да Занкишиланы Алий, Къудайланы Ахмат, Малкъондуланы Алий, Ахкёбекланы Аликош, Батчаланы Доммай, Нёгерланы Эрменбий эм башхала  къанларын-жанларын аямай сермешгендиле…

Уллу Ата журт урушда Хорламны келтириуге къыйын салгъан жашларыбызны бла къызларыбызны  барысыны да атларын санып чыкъгъан къыйынды. Тарых илмуланы доктору Аккыланы Светлананы шартларына кёре, 16 таулу кёргюзтюлген эди Совет Союзну Жигити деген атха. Алай белгили сылтаула бла ол алагъа берилмей къалгъан эди. Аланы араларында Теммоланы Юсюп, Этезланы Зекерия, Элсюерланы Кёккёз, Османланы  Дадаш,  Къудайланы Шамшюдюн, Зокаланы Къонакъ, Черкесланы Сарбий эм башхала бардыла.

 Жыл сайын Уллу Хорламны кюнюне атап чыгъаргъан номерлерибизде биз жигитлерибизни атларын сагъынмай къоймайбыз. Алай бла аланы атлары ёмюрде да унутулмазына юлюшюбюзню къошабыз.

Текуланы Хауа
Поделиться: