«Атынгы айтдырыр, къол ызынгы танытыр ючюн, кёп ишлерге, айныргъа керекди»

Занибекланы Хажбекирни жашы Суфиянны усталыгъын бир сёз бла ачыкълаяллыкъ тюйюлсе. Ол ювелирди, темир устады,  бичакъчыды, дагъыда сауутлагъа, кийимлеге накъышла ишлейди. «Темир дегенликге, агъач, мюйюз, таш, сюек бла да кюрешеме. Темирни эритиуден башлап,  бичакъны, къаманы сабына, къынына дери хар нени да кесим ишлейме. Мюйюзле, бел баула, хазырла, ёшюнлюкле, кёп зат этеме»,-дейди Суфиян. 

Миллет сезим 
Огъары Малкъаргъа къол уста бла тюбеширге келгенибизде, ол мастерскоюнда кезиулю чыгъармасын хазырлай тура эди. Анга кюнню ичине къаллай иничке, ууакъ, тёзюм керек болгъан ишле бла кюреширге тюшгени уа сейирге къалдырады. Аланы барысын да ол къолу бла этеди, станок хайырланмайды. Темирни эритгенде, гюрбежидеча, мехлени аягъы бла басып юфгюртеди. Бу сейир станокну да ол кеси  жарашдыргъанды.

- Шёндю мюйюз хазырлай турама, анга накъышланы эритип, бирге келишдирип, жабышдырыргъа керекди. Бир накъышны этер ючюн, 100-150 темир чыбыкъчыкъны эритеме (иничке чыбыкъчыкъны узунлугъу сантиметрден да оза болмаз (ред). Аланы хар бирини  ортасына уа энтта тогъайчыкъланы эритип саллыкъма. Жангылыргъа ахырда жарамайды, бир миллиметрге окъуна бир жанына тайсанг, келишмей къаллыкъдыла накъышны кесеклери. Асыры  бек  къыздыргъан кезиуде уа ары-бери тайып  къаллыкъдыла. Бир мюйюзню башындан аягъына дери ишлер ючюн, орта эсеп бла ай кюрешеме. Бу кюнледе уа Москвагъа саугъагъа къама ашыргъанма. Аны жумушлары кёбюрек болгъанды, эки ай чакълы кюрешгенме,-деп кёргюзтеди уста ишини энчиликлерин.

Суфиян жарашдыргъан таулу бичакъланы къыралны битеу субъектлеринден сёлешип аладыла. Асламында ауузун къурчдан къуяды. Сабын а - жугъутур мюйюзден. «Ол бек къаты болады, ташчады.  Кюмюш накъышлары бла тери бел бау   кёп адамгъа ишлегенме, алгъаракълада уа аны Къарачайда белгили Доммай хажиге да ашыргъанма»,-дейди ол.

Накъышланы китапха, Интернетге  къарамай, кесини эсине, кёлюне, акъылына келген суратны салады. «Бир бирине ушагъан жокъду, хар бири да энчидиле. Китапха къарап, жукъ да эталлыкъ тюйюлсе. Миллетинги сезими болургъа керекди. Бу затла бизни халкъда ёмюрледен келедиле – темирден сауутла, юй керекле, иерле. Шёндю миллет хазнагъа сейир уллуду. Жаш адамла, къызла  эрттегили таулуланы кийимлерине ушашдырып кёлекле, жыйрыкъла кийгенлерине бек бюсюрейме. Алагъа хазырланы, бел бауланы, ёшюнлюклени саладыла. Учуз тюйюл эсе да, игисин, ариуун жюрютюрге излейдиле, ол да бек къууандыралы.  Таулу халкъны адетлери, культурасы байды, ёсюп келген тёлюню анга юйретирге керекди.  Малкъаргъа да къонакъла кёп келедиле, алгъа культурабызны, адетибизни, намысыбызны кёргюзтюрге  борчлубуз, башха миллетлени адетлерин алмай»,-дейди ол. 

Фахмулулукъ
Занибек улуну  аты  Кавказда, андан тышында да кенг белгилиди. Къол усталыкъ бла 1988 жылдан бери кюрешеди.  Ол Алийланы Умар атлы Къарачай-Черкес къырал университетни чыгъармачылыкъ жаны бла бёлюмюнде профессионал билим алгъанды. 2012 жылда Россейни чыгъармачылыкъ союзуна, 2018  жылда уа Россейни Художниклерини союзуна киргенди. 

Устазына белгили темирчи Бачиланы Хамзатны санайды. Къол усталыкъны, темирчиликни, таулу бичакъны жангыртыуну башламчысы олду халкъда.

Озгъан ёмюрню 90-чы жылларында Суфиян Нальчикде, шёндюча айтханда, шахарны администрациясында ишлегенди. Къол усталыкъ бла кюреширге деген акъылы да болмагъанды. Алай къырал чачылгъаны бла битеу миллетни да жашауу тюрленнгенди.

- Мен Хамзат бла эмда белгили художник Курданланы Рашит бла бирге ишлеп башлайма. Ол  «Балкария» миллет тепсеу ансамбль энди къуралгъан заман эди. Бизге артистлерибизге къамала,  къалкъанла, башха темир сауутла ишлерге ышанадыла.   Ансамбльни 18 тепсеую бар эди. Аланы хар бирине да жангы жыйрыкъла кийип чыкъгъандыла. Къудайланы Мухтар, жаннетде жатсын, уллу къыйын салгъанды тау миллет тепсеулени жангыртыугъа. Биз ол кезиуде ишлеген къамала бла артистле бюгюн да чыгъадыла сахнагъа,-дейди ол.

Кёп кёрмючлеге къатышханды Занибек улу, ол санда «Алтын къолда», «Айранны байрамында» аны ишлерин дайым да кёрюрге боллукъду. Алгъаракълада уа Ставропольда  Россейни Юг жаныны миллетлерини культураларыны бла миллет спортну фестивалында да болгъанды. 

 Таулу устаны юсюнден китаплада да жазылгъанды. Алай аланы арасында уа эм сейирлиге  2022 жылда Къазахстанда «Туран» серияда чыкъгъан жыйымдыкъны санаргъа боллукъду. Анда тюрк халкъланы фахмулу адамларыны юслеринден къысха шартла эм ишлерини суратлары жыйышдырылгъандыла. «Китапны ючюнчю кесеги хазырлана турады. Битеу да бирге 800-ден аслам адамны юсюнден жазылады»,-дейди ушакъ нёгерибиз, бу сейир китапны кёргюзте.

Суратчыланы «Колесо» биригиую чыгъаргъан китапха да киргендиле аны ишлери. Анда Россейни Юг жаныны регионларындан чыгъармачылыкъ бла кюрешген адамланы юслеринден жазылады. «Бу къауумну санында эки кере Нальчикде кёрмюч да къуралгъанды»,-деп билдиреди Суфиян.

Энтта ЮНЕСКО-ну сертификаты бла да белгиленнгенди. Анга Суфиян «Античность сквозь века» клубну халкъла аралы кёрмюч проектине къатышханы ючюн тийишли болгъанды.

-   Усталыгъым жетеди, барысындан да билимлиме, фахмулума деп бир заманда да айтыргъа жарамайды. Не уста эсенг да! Жылдан-жылгъа, бир ишингден башхасына кесинг да ёсесе, адамла да сенден ариу затла сакълайдыла. Атынгы айтдырыр,   къол ызынгы танытыр ючюн, кёп ишлерге, айныргъа керекди. Темир бла кюрешген женгил тюйюлдю, энчиликлери кёпдюле. Мен алыкъа билмеген, жарашдырып кёрмеген затла да кёпдюле. Бир кюн бла келмейди усталыкъ. Тюрлю-тюрлю кёрмючлеге къатышып, регионлагъа барып, алада устала бла шагъырейленип,  кесинги да алагъа кёргюзтюп турургъа тийишлиди. Аланы ичинде кесинги ишинге да тюз багъа бераллыкъса, кемчилигинги, башхалагъа ушамагъан шартларынгы да ангыларыкъса,-деп ангылатады ол.

Бай хазнабыз 
Суфиян темир бла кюрешген отоу  таулуланы  эрттегили сауутларыны, юй кереклерини музейиди дерге да боллукъду. Къабыргъада  сауутладан сора да, арба керекле, улоу кишенле, сынжырла, оракъ, жугъутур сюекден кыркала. Дагъыда чоюндан бишген этни чыгъарырча ыргъакъ, сабан агъачны кесеклери, нал, кёп башха эрттегили сауутла бла сабала.

Къама, бичакъ, балта. Аланы ата-бабаларыбыз ариулукъгъа, оюннга деп жюрютмегендиле. Таулада къыйын болумлада жашагъан халкъгъа, дагъыда душманланы чабыуулларындан сакъланыргъа тюшген миллетге темир сауут  жашау магъаналы болгъанды. 

- Бу къамаланы Огъары Малкъарда тапханбыз,-дейди Суфиян, къабыргъада тагъылып тургъан эски къамаланы кёргюзте. – Аланы ата-бабаларыбыз жюрютгендиле. Кёплери тукъум юйлени мурдорунда табылгъандыла. Музей керекди, аны юсюнден эрттеден да сагъыш этебиз. Таулула зор бла кёчюрюлгюнчю, къаманы бел бауларында жюрютюп тургъандыла. Эр киши бичакъсыз, къамасыз, хазырсыз орамгъа чыкъмагъанды. Аланы  териден ишленнген, кюмюш бла жасалгъан бел баугъа такъгъанды. Эски суратлагъа къарасанг да кёрлюксе аны барысын да. Таулу къама узунлугъуна кёре да энчи болгъанды. Сёзге, бирлери сабына къол аяз толусунлай сыйынса сюйгендиле. Узунлугъу къысхаракъда уа сабына юч бармакъ сыйыннганды, асламында быллай тюрлюсюн кюмюшден этгендиле. Дагъыда бичакъны ауузунда накъышла да ишленирге боллукъдула. Тамгъамы да салама, къаманы ишлеген устаны аты  белгили болургъа керекди,-дейди ушакъ нёгерибиз.

Заманыны асламын Суфиян мастерскойда ётдюреди. Ол ишин жюрегинден сюйгени уа аны юсюнден хапарны айтханында да билинеди. «Сюймесенг ишинги, ол барлыкъ тюйюлдю. Ыразылыкъсыз жукъ да болмайды. Дагъыда билиминги къуруда ёсдюрюп тургъан тюздю.  Жаш адамлагъа да аны айтыргъа сюеме. Физика, химия, геометрия неда башхасы манга неге керекди деген терсди. Билген игиди, жашай баргъанда хар не да керек болады»,-дейди ол.  

Отуз беш жылны ичинде  ненча бичакъ, къама, мюйюз ишлегенини саны  жокъду. Санаргъа да кюрешгенме, алай билалмагъанма, деп ышарады ол. Бюгюнлюкде уа жаш адамланы юйретиуню юсюнден сагъыш этеди. «Миллетни къол усталыгъы унутулуп къалмай, мындан ары да ёмюрлеге  сакъланыргъа керекди. Жетишалмай турама, алай бу муратымы да толтурлукъма»,-дейди Суфиян ушагъыбызны ахырында.