Боташланы таш

Боташлары уллу белгили тукъумланы бирине саналады. Башхаладача, бу тукъумдан да кёп белгили адам чыкъгъанды.

Бек эрттеледен бери келген хапарлагъа кёре, Къарачайны къурагъан, миллетни тамалын салгъанланы бирине Боташ да саналады. Жырлада, таурухлада Къарчаны, Наурузну, Адурхайны,Трамны, Будиянны нёгерлерини бири Боташ болгъаны да айтылады.

 

Малкъар жанында да Боташны кеслерини онглу адамларына тергейдиле. Боташ да къошулуп айтылгъан хапарланы, жырланы къайсысына тынгыласанг да, Къарачайны бла Малкъарны тамырлары бир болгъанлары, ёмюрлени узуну ала къарындашлыкъны кючлю тутуп жашагъанлары ачыкъланады. Боташлары Малкъардан жайылгъанларына фольклордан, таурухладан да кёп затла шагъатлыкъ этедиле.

Огъары Малкъарны баш жанында, тауладан келген эмилик сууну онг жаны бла эрттеледен къалгъан юй тюплени, оюлгъан хуналаны кёребиз. Ала былайда иги уллу эл болгъанына шагъатлыкъ этедиле. Журтну аралыгъы болгъан жерде уа бюгюнлюкде да бийик акъ къала сюеледи. Ол Абайланы къалады. Элге Кюнлюм дейдиле. Андан энишгерек келип, суугъа жетген жерде дагъыда бир оюлгъан къаланы кёребиз - ол Боташланы къалады.

 

Айтыугъа кёре, кёп жылланы мындан алгъа Боташлары бу тёгерекледе, бу къалада жашап тургъандыла. Эр кишилери, таулу миллетде жюрюгенча, кёп мал тутхандыла, алагъа бичен этгендиле. Къайсы ишни ауурлугъу да аланы боюнларында болгъанды. Тиширыулары да алагъа болушуп тургъандыла, азыкъ хазырлагъандыла, сабийле ёсдюргендиле. Сууну уа къыйыныракъ, узагъыракъ жерледен кеслерини юйлерине дери уллу жез гёгенле бла чыгъаргъандыла.

 

Боташлары бла Абайлары кёп жылланы ичинде къоншулукъда, тенгликде ариу жашагъандыла, къыйын ишледе бир бирлерине болушуп тургъандыла. Артдан аланы аралары сууукъ болгъанды. Не чурум чыкъгъан эсе да, эки тукъумну адамлары бир бирлерин осал жаны бла марап башлагъандыла. Кюнлени биринде Абайлары бир таша жерге жыйылгъандыла да, Боташланы къурутургъа деп жашыртын оноу этгендиле. Аны уа Абайланы кеслеринден бир эсли жашчыкъ эшитип тургъанды. Ол жашчыкъны Боташладан кесича бир аламат тенги болгъанды. Ала бирге жюрюгендиле, бирге ашыкъ ойнагъандыла, агъач атларына бирге минип чапдыргъандыла, бир къабынны эки юлешип тургъандыла. Бир бирини юйюне да кёп барыучу болгъандыла.

 

Ол аман хапарны эшитген Абайланы жашчыкъ, тапхан азыкъларын да хызеннге жыйып, жашыртын Боташладан тенгчигине келеди. «Былай-былай, бизникиле бери чабаргъа хазырлана турадыла, хар кимге билдир», - дегенни айтады. Боташладан жашчыкъ да болумну ангылап, таматаларына хапарны билдиргенди. Сора, кёп къайгъы чыгъара айланмай, Боташлары жолгъа атланадыла. Ала Сауту элни тёбен жаны бла келип, Саугам сыртны башы бла энишге аууп кетедиле. Танг жарыгъаны бла ызларына къарасала, аланы къуугъун, сюрген адамны эслемейдиле. Тийрелеринде уа уллу от жана, юйлери кюе тургъанларын кёредиле. Боташлары келедиле да Курнаят сууну боюнунда Къолауур сыртны башына жете бир мазаллы ташны къатында тохтайдыла. Алайда иги солуп, ауузланып, жолларын жангыдан башлайдыла.

 

Андан бери ол мазаллы ташха Боташланы таш дейдиле. Ол бек уллуду, ал жаны бла суучукъ барады. Табийгъатны тамам ариу жерлеридиле былайлары. Кёп миллет, туристле да сюйюп жюрюйдюле бери. Боташланы ташны къатында ариу гара суу да чыгъады. Жайны не иссисинде да андан ичген адамны эринлери бузлагъанча, тишлери къамагъанча болады. Алай а андан ичген адам бир да аурумайды. Ол дарманчады. Къарачайда,

 

Малкъарда да Боташладан, Абайладан да адамла бери келирге, былайда солургъа бек сюедиле. Ала кёпден бери да бир бирлери бла къарындашлыкъ жюрютедиле, не жууукъ адамдан да татлы жашайдыла. Сора ол эрттеледен келген таурухну сейирсинип эсге тюшюрюп, бир бирлерине чам да этедиле.

 

Белгилисича, Малкъарда эсгертмелеге къараргъа Къарачайдан да кёп адам келеди. Алгъаракъда Гитче Къарачайда «Бал чучхурла» турист базаны директору Боташланы Мусса, жууугъу Мамышланы Сафар бла Малкъарны ариу жерлеринде айлана келип, Боташланы ташны къатында кёп олтургъан эдиле. Аланы биргелерине бери Черек районну администрациясыны къуллукъчусу Байсыланы Харун да чыкъгъанды. Ала, бирден оноулашып, Къарачайны бла Малкъарны шуёхлугъуна атап, энди былайда дагъыда бир эсгертме таш салыргъа келишгендиле.