Тири киши тийресин да тирилтир

Адам иш кёллю болса, къайда  урунса да, къуллукъчуму болады огъесе къара ишчими, ол аны чегине жетдирмей къоймайды. Аллай адам  ишин къойса да, халкъны ауузундан кетмейди, дайым юлгюге айтылгъанлай турады. Бу хапарыбызда аллай бир инсанны юсюнден айтайыкъ. Ол Огъары Малкъардан Хасауланы Акону жашы Асхатды. Элде сегиз классны тауусхандан сора, Прохладныйде эл мюлк техникумгъа киреди. Тёрт жылдан мал доктор усталыкъ алып чыгъады.

Ол жылланы Асхат былай эсгереди: «Анда бек иги окъута эдиле. Бир жерде теориясын окъутхандыла. Арлакъда уа  анга кёре иш бардыргъанбыз. Техникумну сют-товар фермалары, уллу гаражы да бар эди. Мал докторгъа окъугъанла, дерследен сора фермагъа ётюп, мал ишле бла шагъырей болгъандыла. Теория бла иш бирге къошула барса, билим алыргъа да уллу себеплик этеди», – деп.

Техникумну бошагъандан сора, Асхат элине къайтады. Ара мюлкде усталыгъына кёре мал доктор болуп ишлеп тебирейди. Жаш специалист ишин тири къадалып башлайды. Болсада юч айдан жашны аскерге чакъырадыла. Инсан борчун толтурургъа анга алгъыннгы къыралыбызны тенгиз аскер кючюнде тюшгенди. Юч жылны суу тюбюнде жюзген кемеде къуллукъ этгенди. Анда борчун тийишли толтургъаны ючюн эки кере юйюне солургъа да жиберген эдиле.

Асхатны биргесине къуллукъ этген жаш алгъаракълада, ол жылланы эсгерип, китап чыгъаргъанды. Анда Хасау улуну юсюнден да айтылады. Атлантика долайда НАТО-ну тенгиз кючлери юйрениуле бардыра эдиле. Бизникиле къуллукъ этген кеме ол тийреде болады. Аланы бир кемеси быланы ызларындан тюшеди да, Асхат вахтада дежурный болгъанында, аны ачыкълайды. Андан сора бизникиле белги берип, кеме алайдан кетерча этгендиле. Аны ючюн Асхатха  эки ыйыкъгъа юйюне барып, солуп келирге эркин этген эдиле.

Юч жылдан инсан борчун тийишли тамамлап къайтады. Сора жашны Зарагиж элге жибередиле. Анда тамата мал доктор болуп жети жыл ишлегенди. Ол кезиуде Мёлюхаланы Зухура да анда школда устаз эди. Экиси да шагъырей болуп, бираздан юйюр да къурайдыла.

– Адам ишде бираз уруна, кесин аны устасы болгъан сунады, – дейди Асхат. – Алай къаллай уста болсанг да, билиминги дайым ёсдюргенлей турургъа керексе. Жашау жеринде турмайды. Ырахын малланы багъаргъа жангы дарманла, амалла чыгъадыла. Ала бла дайым шагъырей болгъанлай турмасанг, ишинг артха къаллыкъды.

Алай бла Асхат ишин да бардыргъанды, университетни заочно бёлюмюн да тауусады. Аны да, сора коммунист болгъанын да эсге алып, 1984 жылда Огъары Жемталагъа парторг этип ашырадыла.

Анда эки жыл ишлегенден сора, Ростовха бийик партия школгъа окъургъа иедиле. Анда да эки жыл окъуйду. Ол окъуугъа да хар кимни да жибермей эдиле. Жаланда тюрлю-тюрлю къуллукълада ишлей, кеслерин иги жаны бла кёргюзтген ышаннгылы адамланы.

Аны бошап келгенден сора, къауум ишде уруннганды. Алгъа статуправленияда ишлеп тебирегенди, ызы бла партияны Совет райкомуну инструктору болгъанды.

Асхат алайда да кесин иги жаны бла кёргюзтдю. Бираздан а районну халкъ комитетини председателини къуллугъуна саладыла. Андан сора уа - районну депутатларыны председателини орунбасары. Анда да кёп ишлемейди. Огъары Малкъарда «Совет Малкъар» совхозгъа директорну къуллугъуна саладыла.

Къыйын жылла эдиле. Ишлеялырмамы деп, бираз арсар да болады. Алай элине, адамларына келеди. Аны аллында ишлеген Чаналаны Ахмат уллу билимли специалист эди. Къалай-алай болса да, бу ишинде да Асхат кесин иги жаны бла кёргюзтгенди. Къурау хунери бютюн бек ачыкъланнганды, къолунда да эки жюзден артыкъ адам болгъанды, аланы араларында малчыла, сабанчыла, механизаторла да.

Совхозда эки сауулгъан ферма бар эди, дагъыда - къысыр малла. Алагъа кёре - жылкъы, къойла. Терк районда уа 1100 гектар жер, анда будай, нартюх, чёплеу ёсдюргендиле. Бир гектардан - 40 центнер будай, 15-17 центнер чёплеу алгъандыла. Ол а бу тийрелеге бийик кёрюмдюдю.

Ара мюлкню элде терек бахчасы да бар эди. Анда да къауум адам ишлегенди. Кюзде жемиш жыйгъан заманда устазла, школчула да болушхандыла. Совхозла уа кеси жанындан алагъа спорт керекле алып тургъандыла.

Асхат бир жыл ара шахарыбыз Москвагъа барып, СССР-ни малчылыкъ жаны бла баш инспектору Джапаридзеге жолугъуп, элде къумалы малла жаяр акъылын билдиреди. Ол а былай дейди: «Сизни жерле бийик жерледиле. Акъ къойладан эсе, къарачай къойла алыгъыз. Ала чыдамлыладыла. Сора кеслери да бек бийиклеге чыгъып отлайдыла. Акъ къойладан эсе сизни тийрелеге ала иги келиширикдиле».

Асхат Москвада тамата инспекторлагъа тюбеп келгенден сора, минг къарачай къой, эки жюз къочхар келтирип къошады мюлкге. Элде жюн цех да ачады. Анда кийизле, жамычыла чыгъарып тургъандыла. Жаш тиширыуланы да юйретгендиле ол ишге.

Совхозда ишлеген жылларын былай эсгереди: «Ары дери, андан сора да кёп жерледе уруннганма. Жашау жолумда кёп ахшы адамлагъа жолукъгъанма. Ала мени эсимден кетмейдиле. Атларын хурмет бла эсгере турама. Малкъарда ишлеген заманымда урунууда болдургъан ахшы кёрюмдюлери бла юлгюге тийишли кёп ахшы инсан болгъанды, аланы да унутмагъанма.

Дагъыда школну директору Къарчаланы Халиматны айтырыкъ эдим. Башында сагъыннганымча, кюзде кёгет, жемиш жыйгъанда, окъуучуланы, устазланы да жиберип, болушдура тургъанды».

Экимингинчи жылда Асхатны жангы ишге кёчюредиле. Ол заманда республикада вице-премьер  – Николай Александрович Маслов эди. Аны болушлукъчусу болуп тургъанды.

Андан сора Прохладныйде зерносовхозну толтуруучу директоруну къуллугъун толтургъанды. Ол да уллу мюлк эди. Мирзеу да ёсдюргенди, сауулгъан ийнекле да тутханды. Анда да ол кесин уллу къурау хунери болгъан къуллукъчуча кёргюзтгенди. Къолунда ишлегенле да анга хурмет этер ючюн къоймагъандыла.

2012 жылда Хасау улу пенсиягъа чыкъгъанды, алай ишни къоймагъанды. Эки кёлню ортакъгъа алып, къауум заманны алада чабакъ ёсдюрюп тургъанды. Бюгюнлюкде аны къоюп, бал чибинлеге кёчгенди. Эки жыйырмадан артыкъ батманы барды. Аладан да иги хайыр этеди, аны балыны татыуун кёргенле бек махтайдыла.

Ушагъыбызны ахырында Асхат: «Жыл саным келди деп, адам ишден, жашаудан да тюнгюлюп къа лыргъа жарамайды. Саулугъуна, къарыууна кёре кесине жумуш къураргъа керекди. Иш юсюнде болса, къайгъысы да чачыла ды, мен да бир затха жарайма деп, кёлю да кётюрюледи. Ишлерге сюйген амал излейди», - дейди.

Хасауланы Акону жашы Асхат жашау жолунда кёп тюрлю ишледе, къуллукълада уруна келгенди, кёп тюрлю къылыкълы адамла бла да ишлегенди. Хар бири бла да акъылын келишдирип, ишин бардыргъанды. Анга кёре сыйгъа, хурметге да тийишли болгъанды.

Юйюрюню юсюнден айтханда, юйдегиси Зухура бла эки жаш ёсдюргендиле. Ала да, юйюрлю болуп, бирер жерде жашайдыла, ишлейдиле.