Жашау жолладан жазыула

Быйыл Бийчеккуланы Хаждауутну жашы Тахир бла аны къызы Альбина «Жашау жолла» деген китап жарашдыргъандыла. Аны бла окъуучуларыбызны шагъырей этебиз.

Авторланы юслеринден айтханда, Тахир 1951 жылда Къыргъызстанда Аксай элде туугъанды. Школгъа уа, бери келгенден сора, Яникойда баргъанды. Хар бир ол заманны тёлюсюча, совет школда окъугъанды, аны бошап, аскер къуллугъун толтургъанды. Андан къайтып, Тахир милицияда ишге киргенди. Иш кёллю жаш адамны таматала 1974 жылда окъургъа Бакуда милицияны школуна ийгендиле. Анда эки жыл окъуп къайтхандан сора, Тахирни Чегем районну уголовный розыск бёлюмюне таматагъа салгъандыла. Ызы бла аны Черек районнга кёчюргендиле тюз да ол къуллукъгъа. Алай бла, 1990 жылгъа дери ол жууаплы жерледе ишлегенди. Саулай алгъанда уа – онжети жылдан артыкъ. Бир къауум заманны Тахир Совет (Черек) райисполкомда эмда Юстицияны министерствосунда уруннганды. 1992–2003 жыллада уа Нальчик шахар сюдде судья болгъанды. Ишлей тургъанлай, 1980–1985 жыллада Москвада СССР-ни Ич ишлерини академиясында окъугъанды. Бюгюнлюкде адвокатлыкъ иш бла кюрешеди.

Аны къызы Альбина, Нальчикде 6-чы номерли школну бошап, КъМКъУ-ну юристле чыгъаргъан эмда право, экономика, финансла факультетлеринде окъугъанды. Бусагъатда ол «Советник» деген адвокат кабинетде адвокатны болушлукъчусу болуп ишлейди.

Эсигизде эсе, озгъан жыл Тахирни бла аны къызы Альбинаны «Адамны къадары» деген китаплары чыкъгъан эди басмадан. Аны жигитлери Инсан урушха, Уллу Ата журт урушха да къатышхан адамладыла. Китапланы юслеринден айтханды, Бийчеккуланы Тахирни «Чамла тизгини» деген китабы 2019 жылда чыкъгъанды. «Эрттенлик жолоучу» деген китабын а ол къызы Бийчеккуланы Альбина бла бирге жазгъанды. Ол да чамла китабы, 2021 жылда басмаланнганды. 

Аланы жангы китаплары Бийчеккуланы Тахирни эгечлери Шамшиятха бла Шахидатха аталгъанды. Ол тёрт бёлюмден къуралгъанды. Биринчи бёлюмге очеркле киргендиле. Аланы хар бири да бир сейир адамны юсюнден хапар айтады. Ал башы уа

«Анам» деген очерк бла башланады. Юйюрде, элде да аты не заманда да сыйлы болгъан ананы, Айтекланы Къараны къызы Бийчеккуланы Асиятны, юсюнден аны бир кюнде да унутмагъан, бюгюн да жашау жолун аны насийхатлары бла къурагъан жашы айтады. Жан эрирча, алай къыйын, жарсыулуду аланы айырылыулары. Баям, автор бу затны айтып, жюрегин ачаргъа излегенди бизни аллыбызда – биз да билсек сюйгенди таулу аналадан бирини къадарын. Аладан къуралады бизни ананы юсюнден сёзюбюз, эсибиз да – бар ариу эсгериулерибиз. «Энди манга: «Жашым!» – деп киши айтырыкъ тюйюлдю, ол сёзлени айтыр адам жокъду…– деп жарсыйды автор. – Бек излейме, жер тырнайма, таш къармайма, тапмайма. Жаным – жангыз, ауанасы да жокъ…» Ма алай суратлайды ол ана бла айырылыуну. 

Очеркледе хапар Къыргъызстанда Бишкекде бир районда судья болуп тургъан Байзуллаланы Жаухаратны, авторланы эллилери-жерлилери Гемуланы Аслангерийни, Газаланы Исмайылны, Тахирни биринчи устазы Гижгиланы Якубну юслеринден барады. Бу бёлюмде авторла кеслерини тукъумларыны тарыхын да бередиле. Сора Къуранны къайтханыны, Ходжи Ахмет Ясавини, Туркестан шахарда аны кешенесини, башха шартланы юслеринден да билдиреди. 

Китапны экинчи бёлюмю уа суратлау хапарлагъа аталады. Аланы асламысы жашауда болгъан болумланы суратлайдыла. Сюймеклик, айырылыу, тансыкълыкъ, кертичилик, бузулгъан, бузулмагъан ант дегенча сынаулада эм башха жашау болумлада адам кесин къалай жюрютгени, аны бети ол ишледе къалай ачылгъаны окъуучугъа сейир кёрюнюрюк, дерс боллукъ да сунама. Сёз ючюн, солуугъа барып, кесин башхагъа алдатып, юйюрюн чачхан, артда уа юйдегиси Кезибаннга къайтып келген Магомет «Кечмем» деген хапарны жигитлеридиле. Хапарны аты алай болгъанлыкъгъа, кечеди жангылгъан баш иесин тиширыу. Эрикгенден этмезин этип, башхагъа терилип айланнган Майрусхан, аны баш иеси Къайсын, сюйгени Оразай а «Ёге жаш» деген хапарны жигитлеридиле. Былайда Оразай этген жангылыч – ёге жашын кесини тукъумуна жаздырып, аны бла башын отха сукъгъаны – кёплеге дерс болургъа боллукъду. «Сюйсе, кетмез эди» деген хапар да, юйюр чачылса, сабийлени къылыкълары къалай тюрленнгенин айтады. «Больницада» деген хапарда уа авторла аны ырысхысына ие болургъа сюген баш иеси суугъа атып, ол анда батхан сунуп тургъан къызны бла аны жашаугъа къайтаргъан врачны юсюнден айтылады. «Курорт»

сюймекликни, жер этегине кетип, анда насып тапханланы, къартлыкъларында тюбешип, керти сюймеклик сынагъанланы, жутлукъ хорлап, къаршы адамларындан узакъ кетгенлени да суратлайдыла бу хапарланы авторлары.
Ючюнчю бёлюм а детектив повестьден къуралады. Аллында айтханымча, Тахир милицияда тюзлюк къоруулау жаны бла ишлеп тургъанды. Ол иш тынч болмагъаны уа белгилиди. Ма бу детектив повесть да ол кеси сынагъан, кёрген, къатышхан шартлагъа кёре жазылгъанды. Чыгъарма тёрели халда къуралмагъанды – аны кесеклери энчи хапарладыла. Аланы бир этген а жигитлеридиле. Ол санда Бийчеккуланы Тахир да.

Повесть «СССР-ни адамы» деген хапар бла башланады. Анда алда милицияда ишлеп туруп, солургъа чыкъгъан жашаулу тиширыу – Тахирни танышы – бир адамны башындан бёркюн алып къачхан уручуну консерваладан толу сумкасы бла жетдирип аудурады. «Къадар» деген хапарда жангылычла этип, тюрмеде олтуруп чыкъгъан жашны, Назирни, ич сёзю къайтарылады. Ол нёгерине жазгъан къагъытладан алыннганды. 

«Жазыкъ эчки», «Аманлыкъчыны ызы бла», «Тосла», «Милицияда ишчи кюнле», «Тёрт кюн» дегенча хапарлада бизни республикада Тахир ишлеген районлада болгъан аманлыкъчы ишле бла аланы этгенле къалай бла, къаллай тинтиуледен сора тохташдырылгъанлары, бирде уа ала ол затха нек баргъанлары да айтылады.

«Ёнкюч бла душман бирдиле» деген хапар а жашауда керекли затны юсюнденди – адамны эркинликлерин жалчытхан жорукъла бла шагъырей этеди автор окъуучуну. Дагъыда мында «Владимирский централ» деген жырны жазгъан аманлыкъчыны,

«Полярная сова» тюрмени да хапарлары айтылады. 
Китапны тёртюнчю бёлюмю бютюнда сейирди. Авторла, Тахир бла Альбина, Каюм Насырини насийхатларын – аны «Адеп-къылыкъ китабын» ана тилибизге кёчюргендиле. Анга ал сёзюнде ала 19-чу ёмюрню аллында Татарстанда Огъары Шырдан элде туугъан Каюм Насырини юсюнден къысха билдириу бередиле.