Болгъан иш

Мен Байдаланы Ибрагимни  тамата къызы Светланама. Бахсан ауузунда, Къызгенде туугъанма. Жашлыгъым да анда ётгенди. Башха таулу тиширыулача, юй тутаргъа, аш-азыкъ, жюн иш этерге юйреннгенме. Кёчгюнчюлюкге дери Бахсан ауузундан чыкъмагъанма. Уруш башланыр жылланы аллында Тилланы Абуталимге эрге баргъан эдим. Алгъа ала Ит-Къолда жашай эдиле, тюз да Минги тауну аягъында. Бир-эки жыл анда жашай турабыз да, артда уа Губасантыгъа кёчебиз. Уруш Бахсан аузуна жетген заманда бизни эки сабийибиз бар эди. Биринчибиз къызчыкъ эди, Халимат, аны гитчеси уа жашчыкъ – анга Махти деп  атайбыз.  Баш иеми саулугъу жарамай,  аскерге алмагъан эдиле. Жашай  турабыз. 1944 жылгъы март айны 8-чи кюню да жетди. Ол кюнню ачыуун, къыйынлыгъын жаланда кеси сынагъан ангыларыкъды.  Башхаланыча, бизни да аскерчиле юйлерибизден къыстадыла. Къалгъан харакетибиз, хапчугубуз, малыбыз, мюлкюбюз къалдыла.

Жолда къалай баргъаныбызны юсюнден айта турмайма. Халкъ сынагъанны биз да сынадыкъ. Ач да, сууукъ да болдукъ, башха къыйынлыкъла да кёрдюк. Азмы, кёпмю бардыкъ, бек узун, азаплы да жолну элтген поезд Алма-Атада тохтады. Алайда тюшюредиле. Бахсан ауузундан кёп адам бар эди. Барыбызны да элтдиле да, бир бараклагъа къуйдула. Юйюр сайын бирер отоу жетеди. Бир  къууанчым – атам, анам, эки эгечим – Нюржан бла Лиза, жангыз къарындашым Даниял да алайгъа тюшедиле.

Экинчи кюн окъуна тиширыу, эр киши деп къарамай, ишге сюредиле. Элтедиле, угъай, сюредиле. Жан-жаныбызда аскерле туруп, ишге да элтип, андан да къайтарып тургъандыла. Ишлеген а Алма-Атаны ГЭС-инде эте эдик. Жер къазып, бокълауучла бла топуракъ ташып турдукъ. Хар адамгъа этер ишин ёнчелеп бере эдиле. Андан аз этип а бир да кёрме. Ылытхынла бла жер тюйюп, арысакъ, аланы кюреклеге алышып, ишибизни алай бардыра эдик.

Бир жылдан сора алайда тургъан таулуланы асламысы Сарыбулакъ деген бир элге кёчебиз. Ол Алма-Атаны шимал жанында эди.  Алай Сарыбулакъны хауасы асыры жарашмагъандан таулу адамгъа, бир да турмай, ары кёчгенлени асламысы артха Алма-Атагъа къайтабыз. Биягъы бараклада жашайбыз, ГЭС-ни къурулушуна  жюрюп, ишлей турабыз. Кесими да юй сюртюучюлеге бригадир этедиле. Эки жыйырмагъа жууукъ адам ишлей эди къолумда. Асламысы таулу тиширыуладыла. Къолубуздан келгенича,  бир бирге билеклик этип, ишибизни да бардырабыз, жашаргъа да кюрешебиз.

Ючюнчю сабийибиз да анда тууады. Ол да жашчыкъды. Анга Мухутдин атайбыз. Тынч сабийчик. Жашау берген къыйынлыкъны  ангылагъанча, бир тюрлю аман къылыкъ этмей  ёсе эди. Он айлыгъында уа экижыллыкъ сабий сунар эдинг. Къайда биргеме ишге да элтип турдум.  Къолума да жетдирмей эдиле ишчи нёгерлерим.

Сабийге жыл болгъан заманда бараклада жашагъанлагъа тиф ауруу тийди. Таулула анга тели ауруу, дейдиле. Къыйын ауруу эди, ит ауруу. Андан ауругъанла бек къыйналгъан эдиле. Барыбыз да, бир къауум адамдан къалгъанла, больницагъа тюшдюк. Жашчыгъ а аурумады. Аурумай дагъыда бараклада Геккиланы Чокаш деп биреу къалгъан эди да, Мухутдиннге ол къарап турду. Артда ким эсе да бизни ауругъаныбызны Сарыбулакъда къалгъан атама бла анама билдиредиле. Андан бизге къараргъа эгечим Нюржан келеди. Келеди дегенде да, бир элден башха элге баргъан ол заманда алай тынч иш тюйюл эди. Комендантдан да къутулуп, жолда да кёп къыйналып, ахырында биз болгъан жерге жетеди. Жууукъдан-ахлудан тифден ауруп больницада 8 адам жата эдик. Бизни барыбызгъа да эгечим къарап турду. Ингирде уа, бараклагъа барып, Мухутдиннге да къарай эди. Бир кюн а баракланы коменданты сабийни детдомгъа ётдюрюп къояды. Эгечим кёп излеп, кёп къыйналып, сабийни Алма-Атадан узакъ болмай детдомладан биринде табады. Бизге къарагъандан сора бош заманында аны да жокълай турады. Бир жол къарындашыбыз къаты ауруйду. Аны къатында адам турур керекли болады. Ол атабызны жангыз жашы эди. Алыка юйдегили болмагъанды кеси уа. Жашаууна бек къоркъдукъ сора айтдым эгечиме: «Не да болсун, Даниялны къатындан кетме, аны жангызлай къойма. Сабийге барып этеригинг жокъду. Аш-суу берген жерде инжиллик тюйюлдю. Бу ыйыкъны ичинде жангыз къарындашыбызны къатында тур», - дедим.

Баргъаны 26 ноябрьде басмаланырыкъды.