Болгъан иш

Ахыры. Аллы 13 ноябрьде басмаланнганды.

Бир кесек игирек болгъанлай а, Айшат юйюне ашыкъды. Терк окъуна жууукъла-ахлула жыйылып, Хадисге къыз да тапдыла. Ахшы атасы-анасы болгъан, кеси да ишден къачмагъан, жигер къызгъа биринчи кюнден да бюсюредиле. Уллу той арбазны жангыдан жарыкъ этди, жыйылгъанланы жырлатды, тепсетди. Кёп да турмай, Шамил тёшек болду. Бир кюнде къара бушууну селейтген жашау Шамилни экинчи кере да урду, ёрге къобалмазча. Не бек кюрешсе да, жашаудан тюнгюлюуню аны кюнден-кюннге эрите бара эди, санларын къыя. Не кюнле, не айла, не къатыныны, не энди жангыз жашыны ариу сёзлери аны тирилтмей эдиле. Ёлюмню ол бек сакълады. Сакълагъанда да, алай сакълады, - кёзлери жабыла туруп, аны бетине нюр жайылды. Жашы Идирисни бла аны анасы Фаризатны акъ бетли сыфатлары узакъда кёрюндюле. Сора жууукъдан-жууукъ бола, ала Шамилни къатына келдиле. Энди ала бла бирге эдиле. Шамил жарыгъан бетин ахыр кере кеси къолу бла ишлеген юйюне бурду, анда къалгъан, жанындан да бек сюйген адамларына ышарды да, керти  дунияда жарыкълыкъгъа жан атды…

Не бек къыйын болса да, Айшат бир кюнде бир кишиге тарыкъмагъанды. Бар жылыуун Хадисге бере, жашауну къыланч жолу бла барыргъа кюрешгенди. Алай кёрген къыйынлыкълары уа аны чархына-санына белги салмай къоймагъандыла. Бир-бирледе башы асыры ауругъандан, кёзлери кёрмей башласала да, ол тёшекде тынчайып жатмагъанды.

Кюнле бара, заман оза, жаш юйюр да бирге билеклик эте кечинедиле.

Айшатны уа саулугъу осалдан-осал бола, жарсыта эди. Кёлленип не бек кюрешди эсе да, бир кюнде онгсуз болуп, ол биягъы больницагъа тюшдю. Къаралыр ючюн да къалмады, алай аягъы юсюне уа Айшат туралмады.  Ауруу бираз селейгенден сора, ол юйюне ашыкъды. Алай…

Биринчи кюнден окъуна Айшат жашыны бла келинини тюрленнгенлерин эследи, алай зат а айтмады. Жюрек къыйынын терен букъдура, кечеле бла жиляп чыгъа эди. Жыйырма жылны ичинде ол неге да тёзерге юйреннгенди. Алай жашыны кёз-къаш бермегени уа сагъайтханды. Туруп атлам эталмагъан Айшат, бир-бирледе не бек къыйналса да, тилеб а затын билдирмегенди.

Кюнлени биринде Хадис къатыны бла шахаргъа тебиреди.

- Биз жумушубуз бла кетебиз, къачан келлигибиз белгисизди, - деп къошду ол.

Айшат тынгысыз болду. Кеси къалыргъа къоркъду.

- Келин, аурууунгу алайым, мени да къарындашыма элте барсагъыз эди. Эрттеден да кёрмегенме кесин да, артха келе, къайтып алыр эдигиз мени да, - деп, келинине соруулу къарады.

Зухура  ич отоугъа кирип кетди да, иги кесек замандан Хадис бла Ай­шат жатхан жерге кирди. Хадисни бети  къалай эсе да сууукъ эди. Ай­шат аны быллай сыфатын бир заманда да кёрмегенди.

- Ання, къалай сюе эсенг да эт, алай бюгюн мындан кете эсенг, артха са­нга жол жокъду, - деп, Айшатны бети­не ургъанча этди.

- Да, саусузлугъум къыйнагъан да эте болур сизни, ким биледи, - деп, Айшат кёз жашларын кючден тыйды. - Сиз айтханлай болсун.

Ол кезиуде Хадис да, чыгъып кетип, экиге айланнган эгечин алып, артха - Айшатны отоууна-кирди.

- Энди, - деди ол, - иш алай болду эсе, бу кюбюрдеги хапчукну юлеширге керек болур.

Алайда Айшат ёлюп къалса ыразы эди. Алай кючсюндю, башын бир жанына бурду, кёз жашлары кеслери акъ жастыкъгъа тёгюлдюле. Хадис а, ауузун ачып зат айтыр амал тапмай,  сюелген эгечини аллында кюбюрдеги кебинликни мардалап, эки эте, бирин бир жанына ата, бирин а кеси таба сала эди. Эгечи Асият, кесин тыялмай, бу артыкълыкъгъа бойсунургъа сюймей, къаты жиляды. Ол бетсинип жиляй эди, Айшат а бу юйде жыйырма жылны ичинде къонакъ болгъанын ангылай,  сарнай эди.

Къарындашыны юйюнде Айшат озгъан  жашаууну юсюнден кёп сагъыш этди. Не хатер берди юйюр жашау анга? Къыйынлыкъ, ауруу, бюгюнлюкде уа - сынау. «Угъай, мен сабийлеге ана бола билгенме, къууанч кюнлерим а азмы болгъандыла», - деген оюмла, бир бирни алышындыра, аны кечесин жукъусуз этдиле.

Бир ауукъ замандан Хадис уллу машинагъа Айшатны жыйырма жыл мындан алгъа берилген бернесин, кебинлигин да анга жетгенин, ёлюр кюнюне деп жыйгъан ахчачыкъны да бир кесегин келтирип къоюп кетди. Алыкъа  ёчюлмеген умутну тылпыуу суууду. Алайсыз да ауругъан жюрекге сау болмазча жара салынды.

Уллу болмагъан тау элни ортасында къарангы терезелери бла  къаты этилген эшиклери бла заман кесини кюйсюзлюгюн аны юсюнде кёргюзте келген юй сюелди. Къачан эсе да бирде жарыкъ ауазладан толгъан, алгъа ахшы умутла бла къарагъан огъурлу Шамилни юйю. Аны замансыз бу дуниядан кетген ахшы умутларыча къуруй барады къол къыйыны бла ишлеген журту да. Энди Хадис, кёчюп кетип, оруслу элде жашайды. Бир-бирледе уа, бетсинип этгенча, Айшатны кёре да келеди. 

Биз былайда, жарсыугъа, анасын  деп айталлыкъ тюйюлбюз. Ол этген ишге багъа берген къыйынды. Хадис жашагъан дуниясында терслигин жууалмазлыгъы да баямды. Ол ёсдюрген сабийле аталарын ангыларла деп да айталмайбыз. Бир кере келгенинде, ол Айшатны ёлген кюнюнде хар несин да кеси къолу бла этеригин айтды. Алай  адам сау заманында этмегенин, кеч болгъанда этип, кесине ыспас табаллыкъ тюйюлдю. Айшат а, узакъ болмагъан эгечини къызларын чакъырып, былай деди: «Кёпмю, азмы къалгъанды жашаргъа, билмейме, алай Хадисден тюк окъуна алсагъыз , ол дунияда ыразы болмам».

Айшат бюгюнлюкде аман жашайды деп киши да айталлыкъ тюйюлдю. Аны жууукълары, ахлулары бек иги кёредиле, кёллендирирге кюрешедиле. Мен кесим анга кёп кере шагъат болгъанма. Аланы огъурлулукъларына баш урама. Аллай адамларыбыз бола, жашауубуз игиге айланырыгъына, миллетибиз жашарына ийнанама.

Айшат а…  Къадарлары Айшатныча болгъанла бизни миллетге арталлыда ушамайды. Жашай келген ёмюрюнде миллетибиз къартларын, къарыусузларын бир заманда да атмагъанды. Аны унутмай, таулу деген атны бийикге кётюре жашайыкъ.