МУЗЫКАДА, КЪОЛ УСТАЛЫКЪДА, ФИЛОСОФИЯДА ДА БИРЧА ФАХМУЛУ УСТА

Сейир адамлагъа тюбейсе жашай барсанг. Россейни устасы, КъМР-ни культурасыны сыйлы къуллукъчусу, художник, жазыучу, музыкант Мокъаланы Владимир бла эрттеден танышма. Алай ол мени сейирсиндиргени таркъаймайды. Ол алай оюмлайды, ишлейди, жашайды.

 Володя. Алай айтабыз биз анга, Уралда Свердловск областьда Курьи деген элде туугъанды. Атасы къашхатаучу киши Аллахберди, артда «РСФСР-ни школуну сыйлы устазы», «Халкъ жарыкъландырыуну отличниги» деген сыйлы даражалагъа жетишген устаз, ары уруш заманда тюшгенди. Аны аллай билими болгъанын билип, тилеп, школгъа алгъандыла. Ол анда орус адабиятдан бла орус тилден окъутхан Анна Ивановна Лескина бла бир юйюрлю болгъанды. Малкъар халкъ кёчгюнчюлюкден къайтхынчы, ала анда тургъандыла. Къарындашы Владимир, эгечи Татьяна, Владимир да анда ёсгендиле.

Школну уа сабийле Нальчикде бошагъандыла. Владимир заводда слесарь усталыкъ алгъанды. Анга юйренип, аш этген технолог да болгъанды. Белгили жазыучу, не художник, не музыкант болурма деб а эсине да келмегенди. Алай а сабий болгъанда, таматаракъ заманында да ол эсин бургъан затла артда аны усталыгъы болуп къалгъандыла.

Анасы - устаз, атасы да педагогика училищени директоруну орунбасары, 9-чу, 13-чю школланы директору, Устазланы билимлерин кётюрген институтну география кабинетини таматасы иги библиотека жыйгъанлары бла байламлы гитчеликден окъуна окъургъа сюйгенди.

Мокъа улу орус эм малкъар маданиятланы сохтасыды. Аладыла аны ангын къурагъан кючле. Биринчи кере назмулары, ол ючюнчю классда окъугъанда, «Пионерская правда» газетде басмаланнгандыла. Бюгюн окъуучула аны «Спасение», «Черное окно», «Кругами Кроноса», «Два истока» деген назму эм «Боборика», «Сонные воды», «Мальчик без времени» атлы проза китаплары бла шагъырейдиле.

Поэзиясыны юсюнден айтханда, Владимирни назмулары макъам бла тууадыла – поэтни музыка бла байламлыгъы къайдан эсе да теренден келип, назмуларын оюмлу, тизгинли этгени окъугъаннга билинип турады.
Лирика бла философия – ма аладыла аны Борагъыны къанатлары. Аллахдан келген ангы, оюмлары, умутлары да киредиле ары.  Аланы сени сагъышларынга алай ушагъанлары уа сейир этдиреди, къууандырады.

Мокъа улуну прозасын айтханда уа, ол да энчи тил бла жазылады. Алада эсде къаллыкъ суратла кёресе. «Боборика» – автобиографиялы романды. Анда сабийни уллу дуния бла къалай танышханы бек хычыуун тил бла айтылады. Окъуй баргъанынг сайын, кесинг алайда болуп, ол орус элде таулу кишини, жашчыкъны атасыны, Ата журтуна тансыкълыгъы, сабий билмей, алыкъына кеси да ангыламай тургъанлай, хауада айланнганын сезесе. Аны тёгерекде бары да кёрюп турадыла. Юй бийчеси тынгылайды, алай тынгысызды. Малкъар халкъны кёчюргенде, устазны школда ишинден чыгъарып, агъач къырыргъа иедиле… Сабийле уа, башхалача, ойнайдыла, хыли этедиле. Артда уа айтырыкъдыла, биз ол атабыз къайгъы этген, кёп жылланы тансыкъ болуп жашагъан халкъны адамларыбыз деп.

Авторну таурухлау усталыгъы бирси проза китапларында да сакъланады. Сёзю – ангылашымлы, тили – ариу, хапары сейирдиле.

Гитара уа анасыны, атасыны да бек сюйген инструментлери эди да, анга да сабийликден юйреннгенди Володя. Элли жыл мындан алгъа, кёплени эслеринде болур, ол студентлени, башха жаш адамланы да айырылмаз нёгерлери эди. Бюгюнча кенгнге жайылмагъан шахарда хар бир арбазда ишден, окъуудан солугъан жаш тёлю аллай музыкантланы тёгереклерине жыйылгъанды.  Таматала да аланы согъууларына, жырларына тынгылагъандыла.

Володя да жаш заманында алгъанды гитараны къолуна. Ол Нальчикде биринчи къуралгъан «Виарентус» бит-группада ойнагъанды. Аны профессионал музыкант болургъа умуту жокъ эсе да ол заманда, музыка инструментлеге сюймеклиг а жюрегинден бюгюн да кетмегенди. Ноталаны да кеси аллына юйреннгенди. Аны ойнагъанына тынгылагъан бек зауукълуду. Аламат техникасы барды – ол къыл къобузун адамны жюрегине ушатып къойгъанды: къууанады, таралады, ангылайды, ильхам береди.

Ол сюймеклик Мокъа улунда башха усталыкъгъа хунер да туудургъанды – аны музыка инструментлени устасы этгенди - къыл къобуз, жыя къобуз, сыбызгъы да чыгъадыла аны къолларындан.

Былайда дагъыда бир шартны белгилерге сюеме, ол не иш этсе да, жанында гитрасы турады. Ойнаргъа да кеси этген интструментледе сюеди.

Уста топуракъдан, сюекден, агъач жонуп неда башха материалдан этген ишле - Шимал Кавказны сууукъ уруш сауутлары, къызлагъа кюбюрчекле, сабийлеге бешикле, малкъар халкъда тёрели алгъыш аякъла, табакъ-къашыкъ, ючаякъ стол, шинтикле, башха затла бек кёплени сейирсиндиргендиле.

Биринчи кере аны ишлерин жамауат 1992 жылда Нальчикде «Эрирей» деген аты бла тюрк миллетлени халкъла аралы фестивальлары болгъанда кёргенди. Андан арысында ол жюзден артыкъ экспозициягъа къатышханды, бир ненча энчи кёрмючлери да болгъандыла Нальчикде, республиканы башха шахарларында, Къарачай-Черкесде да.

Аны бла бирча тыш къыраллы искусствоведле да чакъыргъандыла аны кеслерине, тюрлю-тюрлю къыралланы музейлеринде экспозицияларын кёргюзтгендиле. Ол санда Сирияда, Германияда, Скандинавияда, Тюркде, Америкада, Грецияда.  Россейде, Израильде, Японияда, Америкада, Испанияда, Тюркде, Сирияда, Гюржюде да музейледе, энчи иели адамланы къолларында да бардыла ишлери. Ол санда алда къырал таматасы Борис Ельцинни, Россенйи министрле советини председатели болуучу Виктор Ченомырдинни, жырчы Иосиф Кобзонну да.

Кертисин айтханда уа, устаны аланы тутар жери да жокъду. Шахар фатарда аллай онг къайдан чыкъсын?
Агъач бла ишлерге бек сюеди Владимир. Ол аны жылыуун, къылыгъын да сезеди. Анга, кеси айтханнга кёре, багъалы сыбызгъы керек тюйюлдю, ол, эртте таулу кишилеча, кеси къолу бла сабалыкъ (бузина) агъачдан этген сыбызгъысын согъаргъа сюеди. Алай а ол бир терекни кесип да эшитмегенме, не кесилгенни, не аны тюбюн, не чайыр этген жерин хайырланады. Устаны: «Агъач кеси ангылатады андан не этерге боллугъун», - дегени уа тасхалай къалады.

Мокъа улуну ишлерине къарасанг, ала хапар айтадыла: бири – мудах, шош, бирсилери – жылтырай, кюле. Алай а барысында да малкъар халкъны тини, ызы, солууу эсленеди.

Диннге, философиягъа аслам эс бурады Володя не тюрлю чыгъармачылыгъында да. Ол адамны жаратылыуу, жашауу, ниети бла байламлы къуралгъан сезим Мокъа улуну битеу да поэзиясына, музыкасына, сурат, къол ишлерине да жарыкъ тёкгенлей турады. Ол ачыкъды, тазады, жандауурлуду. «Адамны борчу не тюрлю болумда да тюзлюк излеуню, къартха, къарыусузгъа болушлукъ этиуню, жандауурлукъну… – бар Аллахдан келген, жашауну жашау этген затланы – жер юсюнде сакълауду, аланы ибилисни къара кючюнден къоруулауду», - дейди уста.
 
Ол айтханнга кёре, жюрегинде Аллахы болмагъан бир ишде да керти уста болалмайды. Ич дуниясында орналгъан рухий адамны кючлю, илхамлы этеди, чыгъармачылыкъ бийигине чыгъарады. Ийнаныудан келеди ол. Къайсы дин да адамлагъа багъалы затланы даражаларын кётюреди. Анга къанынгда келген эс къошулуп, миллетинги, аны маданиятын да ол айнытады.

«Жангыз адамны сынагъан къыйынлыгъы да жетеди бийик кёкге, космосха. Бизнича сау миллетники уа къалай бармасын ары? Ол а бизге жапсарыугъа Кязимни, Къайсынны бергенди бар сынаула ючюн», - дейди ол.

Ма быллай философия сагъышла бла жашайды, ишлейди Мокъаланы Владимир – Экинчи Россей артиаданы лауреаты, А.Л. Ткаченко атлы художестволу музейни баш сакълаучусу.