Табийгъатыбыз якланы жаяргъа аламат келишгенди

Къабарты-Малкъарны бийик тауларында якланы тутадыла. Кавказгъа бу жаныуарла элли жыл мындан алгъа келтирилген эселе да, алагъа тюбеген бюгюн да сейирди. Эсге салайыкъ, биринчи болуп тибет жаныуарланы бери Бызынгыны колхозчулары келтирген эдиле, бусагъатда уа аланы Къарачай-Черкесде, Чеченде, Ингушетияда бла Дагъыстанда да жаядыла. Болсада, ала, ийнекленича, жол жанында отлап кёрлюк тюйюлсюз. Алагъа къарар ючюн таулагъа ёрлерге керекди.

Яклагъа жол эрттегили элден, бюгюндюле уа Огъары Малкъарны районларындан бири Мухолдан башланады. Ирици аууз  бла бара Чайнакши суу башланнган жерге барылады, жолну узунлугъу он километрге да жетмейди, алай заман а кёп кетеди. Аны жартысын «уазикде», къалгъанын а жаяу барыргъа керекди – машина бери киралмайды. Къошда ишлеген Османланы Сахадин, якланы Кавказгъа къалай келтиргенлерин эсде тутханын айта, бек биринчи мында якланы Бызынгыны колхозуну башчысы Лелюкаланы Мурадин жайып башлагъанын билдиреди. Ол белгилегенича, алагъа къарагъан а тынч болмагъанды, къоркъуу хар къалайда да сакълагъанды.  «Таулада не тюрлю болум да чыгъаргъа боллукъду, бир кере элия уруп, бир кереге онжети жаныуарны ёлтюрген эди. Айыу да чабаргъа сюеди, аны ючюн да сакъ болгъанлай турабыз. Кёбюсюнде ала чабыуулларын жаз башында балаларына аш тапдырыр ючюн этедиле. Бусагъатда уа бёрюле да терк-терк чабадыла», – дегенди ол.

Озгъан ёмюрню жетмишинчи жылларында якла бери келтирилгенден сора,  бызынгычыла аланы ёсдюрюуде сынамларына Огъары Малкъарда жашагъанланы да юйретип тебирегендиле, ол кезиуледе Тывадан жануарланы жангы къауумун да келтиртгендиле. Якланы Эрменде да тутуп тебирегендиле, алай анда табийгъат болумла алагъа келишмегендиле. Огъары Малкъарда уа бу сарлык якланы саны минг бла жарымдан атлагъанды.

«ГАРАНТ-А» обществону мюлк тутуу жаны бла башчысы Нёгерланы Хусей айтханыча, Кавказда, бютюнда уа бизде, якланы тутарча не жаны бла да онгла бардыла, табийгъатыбыз алагъа аламат келишеди.  Болсада бу жаныуарлагъа къарауну кесини энчиликлери бардыла. Аланы тутуу, бир жанындан кёрюннгенича, тынч иш тюйюлдю. Сёз ючюн, къышда ызларындан белинге дери къаргъа батып бараса. Анга кёре къууандыргъан, къыйын кезиуле да бардыла. Бюгюнлюкде малланы энчи иеликде жайгъанлагъа Къабарты-Малкъарны Эл мюлк министерствосу да тынгылы болушлукъ этеди. Арт жыллада къыралны жанындан да эс бурулады. Субсидияла бериледиле, грантла алгъанла да бардыла. Элчиле да бу жаны бла тири ишлеп башлагъандыла, жаш адамланы жанындан да сейир эсленеди. 

Малладан эсе якланы этлери татыулуду дейдиле. Нёгерланы Хусейден эт алыучула асламдыла. Якны этин бир кере татханла, жаратып, экинчи жылны да сакълап турадыла. Жыл сайын эки жюз чакълы як союлады. Жай башланнгынчыгъа дери бугъаланы соядыла. Бир ауукъ заман ётгенлей, Хусей, Алтайгъа барып, талай бугъа алып келиучюдю. Алай эте, къанны жангыртмасала, жаныуарла ауруулу боллукъдула.  Бери якланы жангызда эт чыгъарыр ючюн тутмайдыла, кёпле аланы артда кеслеринде жаяр ючюн да аладыла. Къоншу республикалада аланы алып, ала мындагъы къудурутде къалай жашаяллыкъларын кёрюрге сюйюп табийгъатха жибергенле да бардыла.