Сабий аманлыкъчыланы къолларына нек тюшеди?

Энчи аскер операция бла бардырылгъаны бла хайырланып, халкъла аралы террорист организацияла тизгинлерин жаш адамла бла толтуруу ишлерин тирилтгендиле. Ала терактланы бардыраллыкъ эм алагъа болушургъа хазыр жаш адамланы излейдиле, бу ишде уа шёндюгю онгланы ала кенг хайырланадыла.

Россейни терроризмге къажау миллет комитетини быйыл июльда бардырылгъан жыйылыуунда аны башчысы эмда РФ-ны ФСБ-сыны таматасы Александр Бортников билдиргенича, жылны аллындан бери 110 теракт тохтатылгъанды. Терроризм бла байламлы аманлыкъланы хазырлагъанлары, терроризмни башын жулургъа кюрешгенлери, аны ниетлерин жайгъанлары эм бандитлеге ахча болушлукъ этгенлери ючюн мингден аслам адам тутулгъандыла. 

Алгъаракълада уа Александр Бортников ахыр эки жылда Шимал Кавказда 37 теракт тохтатылгъанын айтхан эди. Аланы ИГИЛ (РФ-де ишине чекле салыннган халкъла аралы террорист организация) эм украинлы энчи службала къурагъандыла.

- Запад спецслужбала Шимал Кавказда тынчлыкъны бузаргъа кюрешедиле, халкъла аралы террорист организацияла регионда ишлерин тирилтгендиле. Аны бла байламлы къоркъуула кёбейгендиле, ала энчи аскер операция бардырылгъан кезиуде болумну бузуугъа бурулупдула, - деген эди ол эмда аманлыкъчыла тизгинлерин регионну инсанларындан толтуруу ишни андан ары бардыргъанларын чертгенди.

Ахыр эки жылны ичинде Роскомнадзор экстремизм бла байламлы 360 минг материалны ачыкълап, аланы кетертгенди, социальный сетьледе 70 мингден аслам бетни иши тохтатылгъанды.

Бу тарихлени нек санайма деп сорургъа боллукъсуз. Шёндю адам улуну жашауун Интернетсиз, социальный сетьсиз къалай боллугъун акъылгъа келтирген да къыйынды.  Тёгерекге къарасанг, алыкъа башын да тутмагъан къагъанакъдан башлап сыйлы аммагъа, аппагъа дери да телефондан айырылмайдыла.

Бир он жыл мындан алгъа социальный сетьледе биз билим излегенбиз, жангылыкъланы окъугъанбыз. Алай шёндю уа ала политика жаны бла магъаналы соруула сюзюлген, бирде уа къажаулукъ, кёрюп болмаулукъ туудургъан жерге айлана барадыла.

Энтта тарихле: экспертле санагъанларыча, TikTok социальный сетьни телефонларына 2 миллиард адам салдыргъандыла (2020 жылны тарихлери). Асламында уа ала жаш адамладыла. Тинтиуледен белгили болгъаныча, аны бла хайырланнганланы 41 проценти 16 жылдан 24 жылгъа дери жаш адамладыла.

Интернетге былай «табыннганыбыз» бла уа аманлыкъчыла хайырланмай къалмайдыла. Жаш адамланы алыкъа акъыллары къатмагъанды, кёплери кеслерин жангыз сунадыла, хунерлерин, фахмуларын хайырланалмай, келир заманнга ийнаныулукълары жокъду. Аны бла бирге уа ахыр кезиуде жаш адамла политика тириликлерин кёргюзтюп башлагъандыла. Битеу бу сезимле уа террорист къауумлагъа тап келедиле.

Алай бла террористлени тизгинлерин жаш адамла бла толтуруу бла кюрешгенле социальный сетьледе психология ишлерин башлайдыла. Бек алгъа уа «ыргъакъларын» дин билим излегенлеге атадыла.  Дагъыда жамауатны чамландыргъан ишни юсюнден кеслерини оюмларын жазып, кертиликни тохташдырыр ючюн, зорлукъну сынатыргъа жарайды дегенлени излейдиле.  

Террорист къауумлагъа жаш адамланы излегенлени арасында «Ислам къырал» къауум бютюнда тириди (бу халкъла аралы террорист организацияны ишине РФ-де чекле салыннгандыла). 2015 жылда битеу дуниягъа «Халифатны арсланчыкълары» (РФ-де ишине чек салыннган террорист организация) атын айтдыргъандыла. Террористлени сабийлеринден къуралгъан аманлыкъчы къауум сириялы аскерчилени ёлтюрюуге къатышхандыла. Бу зорлукъну уа ала тюзюнлей эфирде битеу дуниягъа кёргюзтгендиле.

TikTok экстремизм бла байламлы аллай материалла басмаланнган 20 бетни ишин тохтатханды, алай жангы бетни ачхан къыйын болмагъанын кесигиз да ангылайсыз. Къолларында сауутлары бла эр кишиле, ёлюкле, Сирияда, башха къыраллада терактладан кадрла… Адамны жюрегин къозгъарча макъамны салып, къолунда сауутлары бла боевикле Аллахутала буюргъанды, солуууму ахырына дери къазауат бардырлыкъма деп, роликлени алдырадыла. Ала профессионал халда, киноча алдырылгъанларын белгилерчады. Быллай суратла динден билими болмагъан жаш адамны жюрегине терк жетеригин ала иги ангылайдыла.

Террористлени къауумунда тиширыуланы батальонлары да бардыла. Алагъа кирген къызла нек эсе да бютюнда кюйсюздюле, ала ёлтюрюулеге, чачдырыулагъа къатышадыла. Аны ючюн а батальонну тизгинлерине жангы адамла керек болгъанлай турадыла. Къызланы жюреклери ачыкъ болгъанлары, сюймекликни излегенлери бла хайырланып, террористле къазауатда жигит эр кишиге тюбериксиз, аны бла кючлю юйюр къурарыкъсыз деп ышандырадыла.  Анга алданып, ненча къыз къачхандыла Сириягъа, Иракга.

Тинтиуледен ачыкъланнганыча, быллай профессионал технологияланы хайырланып, ИГИЛ-ни (РФ-де ишине чекле салыннган халкъла аралы террорист организация) тизгинлерине дунияны жюз къыралындан инсанла къошулгъандыла, бу иш бюгюн да тохтамагъанды. 

Аманлыкъчыла хайырланнган технологияланы ачыкълагъан къыйынды, бютюнда уа жаш адамлагъа. Алагъа алданмауну амаллары бармыдыла? Хау, къыралда терроризмни профилактикасы жаны бла система къуралгъанды, баш магъана аманлыкъланы хазырланнган кезиуде ачыкълап, аланы болдурмаугъа бериледи. Энчи службала борчларын толтуруп, регионда, къыралда тынчлыкъны бузаргъа кюрешгенлерине къажау мадарла толтурадыла.

Алай битеу жумушланы власть органлагъа, кюч ведомствола къоюп, тынчайгъан терсди. Жамауат, аны бла бирге уа хар бирибиз да ёсюп келген тёлю ючюн жууаплылыкъны сезерге керекди.

Сабий аманлыкъчыланы къолларына нек тюшеди? Башында айтханыбызча, жангызлыкъны сезгени ючюн. Хау, шёндюгю заманда атагъа, анагъа да ишлерге керекди – сабийни кереклерин жалчытыр, келир заманда тийишли билим бералыр ючюн. Алай сабий аны сюйгенлерин билирге, сезерге керекди. Анга эс бёлсегиз, заманны бирге ётдюрсегиз, тынгыласагъыз, айтханын эшитсегиз, ол кезиуде заманын социальный сетьледе зырафына ётдюрмез, аманлыкъчыланы къолларына да тюшмез.