«Кёк бла жер арасында»

Быллай аты бла Зумакъулланы Танзиляны бир бирини ызындан келген эки китабы барды. Мен аланы къайтарып окъуучума.

Биринчи китапха ал сёзню Къабарты-Малкъарны халкъ жазыучусу Беппайланы Муталип жазгъанды. Ол анда огъурлулугъу, илхамы, асыллыгъы бла дунияда Танзилягъа тенг шайыр азды дейди.

Китап «Минги тау» назму бла башланады. Анда поэт тауну махтай келип, андан былай сорады:

 

Бийик кёк да сенден бираз энишде,

Аллах бла этемисе кенгешле?

Ол не айтды, сени кёзюнг чарс этип,

Тургъанынгда ёз халкъынгы тас этип?

 

Хау, ол кюнледе тау – мында, таулула уа узакъда жилягъандыла. Таулуну бла Минги тауну бирлигин бир зат да айыраллыкъ тюйюлдю, нек десенг, аны сёзюн эшитгенди алгъа.

«Малкъаргъа махтау жыр» деген назму да жерибизни, табийгъатыбызны, ахшы адамларыбызны ариулукъларыны юсюнденди.

«Кязим бла ушакъ» деген назмусунда автор хажи назмучугъа заманны, къыралны, кесини юслеринден хапар айтады. Хапары уа, жашауда болуучусуча, бирде – мудах, бирде – жарыкъ.

«Кёк бла жер арасында» деген назму сагъыш этдиреди. Былай къарасанг, поэтни жашауу тынч, оюмлары жарыкъ кёрюннгенликге, фахмулулагъа чабыучу итле, «боюнларындан тешилип жипле», къутургъандыла, аны таларгъа кюрешедиле. Ол а аланы кимине аш-суу, кимине жылы орун бериучюсюн, кимине жол ачыучусун эсине тюшюреди. Тасха урушла тохтамайдыла, барып турадыла жашау узуну.

Танзиляны къалам къарындашларына, къан жууукъларына, жан аухлуларына атагъан назмулары жылыудан, жумушакълыкъдан, алгъышладан толудула.

Расул Гамзатовха тежеген назмуларында ол авар поэтни юйюне жыр бла, чам бла киреди, анда Гамзат улуна, аны ёсдюрген жерге, Расулча, Къайсынча, Чингизча, Мустайча, Олжасча, Нафича, Турсунча закийле жашагъан ёмюрлеге да да ыспасын айтады. Аллай ыразылыкъ сёзлерин поэт бирси къалам къарындашларына да къатлайды.

Эрттегили шуёху, къарачайлы жазыучу Хубийланы Назирге ол быллай сёзле айтады:

Татлы сёзлеринги къууана окъуйма,

Жюрегим сюйюп, жаратып,

Алтын бла атынгы жазарым келеди,

Битеу дунияны къаратып…

Поэтле къайда да къарындаш-эгечдиле бир бирге.

Филология илмуланы доктору, профессор Эфендиланы Тамарагъа уа быллай махтау табады назмучу:

Сени юйюнг алимлени юйюдю,

Сени юйюнг ахшылагъа юлгюдю,

Тюз ниетли тазажюрек Тамара,

Мен да санга андан жырла тагъама.

Танзиляны окъуучуну жилятырча кюйлери да киргендиле бу китапха. Ол аланы къарындашы Володягъа, Жанатайланы Исмайылгъа, экиге айланнган къарындашы Юсюпланы Омаргъа атайды.

Зумакъулланы Владимирни жиляуун эте, Танзиля:

Мени, былай ачытып,

Жилятхан къарындашым,

Жууукъ-тенгнге термиле,

Жер жутхан къарындашым,

Айтчы, жаным, айталсанг,

Энди къайры барлыкъма?

Къабырынгы мен кёрсем,

Аууп, ёлюп къаллыкъма, – деп, къарындашларындан айырылгъанланы жилятады.

Малкъарны бек фахмулу жырчысы Жанатайланы Исмайылны ачы хапары келген кюнде уа ол ма былай жиляйды:

 

Ах, ол эди халкъыбызны жыр жазы,

Къалай тохтап къалды ариу ауазы –

Жюреклени жылытыучу ауазы,

Бушууланы къурутуучу ауазы,

Къулакъланы ийнакълаучу ауазы,

Сау дунияны къучакълаучу ауазы?!

Жиля, Аслижан, мен биргенге жиляйма,

Жюрек бура, аллай ачыу сынайма…

 

Айхай, ёлюм деп, нени да хорлагъан, неден да айыргъан бир жазыу барды дунияда. Анга киши амал эталмайды.

Танзиляны экинчи китабына назмула бла эки поэма киргендиле. Бери ал сёзню Додуланы Аскер жазгъанды. Ол анда «мёлеклиги сыфатына тенг болгъан» назмучу тиширыуну чыгъармачылыгъындан эниш болмагъан адамлыгъыны юсюнден жюрек сёзюн айтады.

«Шарабудиннге этилген кюйле» биринчи тизгининден ахыр тизгинине дери, андан ары да бошалмагъан жиляудула. Назмучуну баш иеси Магидов Шарабудин озгъан ёмюрню 80-чи жылларында КъМКъУ-да бизни окъутханды. Аны жумушакъ ауазы, ариу сыфаты эсибиздеди.

Ненча ажым сагъыш келеди сюйгенин тас этген адамны эсине? Ненча дау айтады ол къадаргъа?

 

Жанынг къайры учду да,

Жангыз къоюп жанымы?

Эки жарып къояма

Мен, жиляп къабырынгы.

 

Неда:

Жиляйма мен сени ызынгдан, уялмай,

Жилямукъну кёзлеримде тыялмай.

Эриймилле манга ташла, таула да,

Яхсай элде ёлгенле да, саула да?

 

Тюбешиу айырылыуну аллыды дейдиле. Жибрил мёлек Файгъамбаргъа (Аллахны саламы анга болсун): «Мухаммат, къаллай бир да жаша – ёлмей къаллыкъ тюйюлсе; кимни да сюй – аны бла айырылмай къаллыкъ тюйюлсе», – дегенди («Ёлюм аллында чакъ». Хамид ибн Абдуррахман).

Файгъамбарла жукъ эталмагъан ачыугъа жер адамы не эталсын? Жаланда жандан татлы адамыны атын эм ёчюлмез сюймекликни эсде къалдырлыкъ кюйле.

«Омар бла Айсурат» поэма сезимлени юсюнденди. «Ара шахарны ара майданында» деген поэма уа къыралда саясат болумну суратлайды. Ненча къауумгъа юлешинеди тарыхын башха тюрлю жолгъа бурургъа сюйген халкъ? Бир, эки, юч… Бу поэма ол затны шагъатыды. Алада терслик болмай тургъанлай, тутмакълыкъ зарауатын сынагъан адамла, ельцинчиле, ленинчиле, сталинчиле… назмучуну тюшюне киредиле. Алагъа тынгылай, назмучу урушну, аны ызы туудургъан жандауурсузлукъну да ангыларгъа итинеди. Уяннганы уа къууанчды анга:

 

Шукур, шукур, саппа-саулай уяндым!

Кёз ачдым да, танг жарыкъдан сыйландым.

Терекле да чагъыпдыла бахчамда,

Тереземден кюн да тийди, ачханда

 

Алай болуп турсун кёп кюнлени, айланы, жылланы.

Мусукаланы Сакинат.
Поделиться: