Маданият

Таурух

Андан бери талай жыл  озду. Сабийле тууа, жашдан къарт бола, кёп тёлю бир бирлерин алыша барадыла. Бу таурух а аууздан-ауузгъа ёте, бюгюнлюкде да халкъны эсинде  сакъланады.

Рахайланы Якуб отузунчу жыллада къырал тепсеу ансамбльни къураугъа тири къатышханын барыбыз да билебиз. Къауумну биринчи концертлерине элледе бир да болмагъанча сюйюп къарагъандыла. 1934 жылда ансамбль Север Кавказны Дондагъы Ростов шахарда бардырылгъан спартакиадасына къатышханды. Къабарты-Малкъарны къырал ансамбли анда бек игиге саналгъанды эмда патефон бла саугъаланнганды.

Бу кюнледе битеу адам улу орус поэт Александр Сергеевич Пушкинни эсгереди. Ол дуниясын 1837 жылда 1 февральда алышханды.

1999 жылда ЮНЕСКО-ну – Бирлешген миллетлени биригиулерини билим бериу, илму, маданият жаны бла энчи учреждениясыны - Генерал конференциясыны 30-чу сессиясында жыл сайын 21 февральда Ана тиллени халкъла аралы кюнлерин белгилерге деген келишим этилгенди. Аны мураты дунияда жашагъан халкъланы тил эм маданият хазналарын сакълауду. 2000 жылдан башлап ол кюн белгиленип келеди, алай бла миллет сабийлени, таматаланы да сюйген байрамларына саналады. Бизге, къарачай-малкъар тилде сёлешгенлеге да, бу кюнню энчи магъанасы барды – бизни ана тилибиз къуруй тургъан тилледенди деп, статистика алай айтады, дейдиле алимле.

Баргъан ызы, тинтиу жолу болгъан къаллай ил­му да терминсиз къалмайды. Илму, тамыр жайып, айный баргъаны къадар, аны терминлери, байыгъып, кёзге кёрюнедиле. Хар илмуну кесине кёре терминлерин тинтип, бир ызгъа тизип, сёзлюк жарашдырыуну магъанасы бек уллуду. Алай, не медет, бизде алыкъа аллай сёзлюкле жокъдула. Аны себепли, Жулабланы Юзейирни ишлерине кёре хазырлап, шаркъ къыралланы тиллеринден бизни тилибизге алыкъа толу сингип да бошамагъан бир къауум терминни окъуучулагъа ангылатыр мурат этебиз.

Беш да Тау элни файгъамбары жазгъан чыгъармала, ёлюмсюз сёзле болгъанлай къаллыгъы баямды. Кязимни аты айтылгъан жерде, кёзюбюз, къашыбыз, саныбыз  бла хурмет этебиз. Къаллай насыплы миллетбиз Кязимибиз болгъаны. Эл-элледе Кязимни насийхаты бла юйретиу ишле бардырадыла, школлада Кязим юйретген жол бла барадыла, аны чыгъармаларын кёлден биледиле, не гитче сабий да хар таулу юйюрде закий Кязимни атын иги биледиле.

Журналистни жашауунда кёп сейир тюбешиуле боладыла. Аланы бир-бирлери унутуладыла, алай ёмюрде эсингден кетмезликле да бардыла. Ма мени да белгили  поэт, прозаик, сценарист, режиссёр, публицист эмда актёр Евгений Александрович Евтушенко бла тюбешиуюм аллай эди. Аны  Къабарты-Малкъарда болгъанын эшитгенимлей окъуна, аны бла тюбер амалла изледим. Мени насыбым тутду да, «Синдика» къонакъ юйге белгиленнген сагъатха бардым. Къонакъбай мени сакълап тура эди.

Къабарты-малкъарлыланы жыр-макъам искусстволарын сакълаугъа, айнытыугъа кёпле къайгъыргъандыла,  къыйын салгъандыла. 1939 жылдан башлап, бизни республикада жашагъан аты айтылгъан композитор Трувор Шейблер да, сёз ючюн, аланы санынданды.  Ол «Гапалау», «Ногъай къыз», «Бек-Болат» дегенча чыгъармаланы  хор бла жырларча жарашдыргъанды. Бюгюннгю Къабарты-Малкъарны  профессионал музыкасыны айный баргъан мурдору да  республикада орус совет композиторла жашагъан эм ишлеген кезиуде жаратылгъанына уа бир да ишекли болурча тюйюлдю. Ол жыллада жер-жерли оноучула да  культураны бла искусствону айныууна уллу кёллю болмагъандыла.

Озгъан шабат кюнде Малкъар халкъны политика репрессияланы кезиулеринде жоюлгъанларына аталгъан мемориалда кёп болмай 85-жыллыкъ юбилейине тюбеген белгили малкъар жазыучу Шауаланы Исмайылны жашы Хасанны чыгъармачылыгъына жораланнган адабият эришиу баргъанды. Аны Нальчик шахарны жер-жерли администрациясыны Билим бериу департаменти бла Мемориалда ишлегенле аны директору Теммоланы Фаризатны башчылыгъында къурагъандыла.

 Хапар

Арт жыллада тыш къыраллагъа барып солугъан тёре болуп къалгъанды. Раузатны нёгерлери да алай этиучюдюле. Ол а тенгиз жагъаны сюймейди, узакъгъа кетерге да аны жюреги артыкъ бек  тартмайды. Солур заманы жетгенлей, къыз элде жашагъан ата эгечине барыучуду. Бу жол да алай этди.  Ой, анда бир къууанч бар эди да, алай жарыкъ тюбейди! Ол жангыз кеси турады, жууукъдан-ахлудан ким келсе да, ыразыды,алай Сакинатны  уа башхаладан энчи сюеди.