Жаралы къушну ахыр учууу

Уча кетип акъ булутладан бийиклеге чыгъыучу, къууа кетип терк желлени, боранланы озуучу, сермешледе бары душманларын хорлаучу, кёк бийиклени иеси, патчахы кенг къанатлы къашха къуш бийлик жерлерине къарай, танг жарыгъы бла уясындан учду.

Эки къанатын да бир къакъгъанлай, таудан ёзенлеге баргъан желге къошулуп, аны да кесине нёгер этип, тюзле, тенгизле таба тебиреди.
Бирде садакъдан учхан окъча, кёзню жумуп ачхынчы, бир таудан экинчисине ёте. Сызгъыргъан тауушу бла къанатлыланы къоркъута, титирете. Жыртхычланы уа куркаларына къачыра.

Бирде уа, къанатларын терк-терк къагъа, бир жеринден тепмей, иги кесек мычыр. Эки кёзюн да бир жерге буруп, патчах къушланы къанат тепсеулерин тепсер.

Арада уа, уча келип, къая жухну эм чукуюна къонар, аязлагъа, желлеге къанатларын таратыр. Андан энишгелесе, тёбенлеге къарар. Бийикледен узакълагъа кёзю жетер. Ол кёрмей, эслемей, ауана да озмаз, бир терекни бутагъы да тепмез, чапырагъы да жерге тюшмез. Жютюдюле къушну кёзлери.

Кезиуде уа кёзлерин къысып да турур. Терен сагъышха кетер. Биринчи къанат къагъып тебирегенинден башлап шёндюлеге дери кёп затланы эсине тюшюрюр. Алай эте кюнлерин ётдюрюр.

Бюгюн да къанатла патчахы, бийлик жерлерине къарап, калак желни къучагъында, уясы таба учуп келеди.

Жокъду аны жюрегинде къайгъы. Тийресинде тынчлыкъ, ырахатлыкъ. Алтын кюзню ортасы. Алыкъа жауун, къар жокъ. Кюнню жылыуу барды. Къанатлыла, жаныуарла къышха хазырланадыла. Жубуранла уяларын мирзеуден толтургъандыла. Узунбоюн турнала да балаларын учаргъа юйрете турадыла. Бираздан ала узакълада жылы жерлеге кетерикдиле. Айтадыла анда арталлыда сууукъла, боранла жокъдула деп. Ким биледи алай эсе да.

Къушну бийлик жеринде уа къышда боранла кёз ачдырмай да туруучудула. Къуш аланы да  сюеди. Къарда, боранда учхан ол да кесича бир сынауду, кишиликди. 

Ол жылы жерле бир бек узакъладады дейдиле. Турнала жеталырламы барысы да ары? Жазда уа аладан ненчасы къайталырла ызларына?

Бу сагъышланы да эте, калак желден айырылып, уясы таба бурулду. Энди кёп къалмагъанды. Бир-эки къанат къакъгъанлай жетерикди юйюне. Сора эркин солур уясында.

Уучу келе эди уудан. Бюгюн хайырлы болду кюню. Уучулукъну тейриси Апсаты анга онг кёзден къарады. Хар атхан огъу бир къанатлыны агъызды. Артмакълары толу болдула къанатлыладан. Алай энтта бир огъу къалгъанды жанында. Аны бла юйге къайтыргъа жарамайды. Аллай ырыс жюрюйдю халкъда. Уучу бары огъун хайырланмай къайтса ызына, экинчи уудан къурлай къайтыр, дейдиле.

Арый, тала келип уучу ыранда олтурду. Алайда кёкге къарап бираз турду. Сора ахыр окъну садакъны жаясына салып, къаты тартып кёкге ашырды. «Кёкню эм бийигине чыгъарса, андан энишге келип, узакълагъа тюшерсе», – деди.

Уучу окъну ызындан къарагъан да этмеди. Бош алай атдырып къойду. Сора артмакъларын сыртына алып, юйю таба жол салды.

Бийиклени патчахы къашха къуш юйюне ашыгъып келеди. Энди кёп да къалмагъанды жетерге. Бир эки къанат къакъса эм бийик къаяны чукуюна жетер. Аны къыбыла жанында дорбуну барды. Олду къушну уясы, аны тоханасы. Алайда жатар, таяныр, солур. Экинчи кюннге къарыу алыр. Жангы кюн а, хар замандача, тийреге къарау башланыр.

Ол да алай сагъыш этип бошагъынчы, сызгъыра келип, бир жютю зат чанчылды къанатына. Къарап къарагъынчы, къушну къарыуун алды, жеринден тепдирмей къойду. Не кюрешди эсе да, къуш къанатын къагъалмады. Уучуну ахыр огъу аны сындыргъан эди.

Ачы къычырыкъ этди ол, жюреклени къалтыратып, къаяланы титиретип. Къайдан келген зат болду бу? Ким базынды къанатланы патчахына тиерге? Къузгъунламы огъесе къаргъаламы? Ала болуучудула жашырын къабыучула. Ай, начасла уа.

Къанат къагъалмагъан къуш энишге ташайды. Аны ачы къычырыгъына хар заманда биргесине айланыучу калак жели жетди. Кюрешди тенгин кётюрюп, юйюне элтирге. Болалмады. Сора къол аязына алып, тынч элтип, къая ырбынына салды.

Желлени, боранланы озуучу, бир къанат къакъгъаны бла къаргъа, къузгъун жыйынланы чачыучу, акъ булутлада жуунуучу, тенгизлени учуп ётюучю турады энди къая ырбынында жеринден тебалмай, бийиклеге къарай, термилип.

Олсагъатлай къара къузгъун, къаргъа жыйынлары жетдиле алайгъа. Жаралы къушну кёрдюле да, аны юсюне чапдыла. Жан-жанындан къабаргъа, жыртыргъа кюрешип башладыла. Бир сызгъыргъанындан титиреучюле, ауанасындан къоркъуп дорбунлагъа бугъуучула энди дертлерин жетдирирге излейдиле.

Къуш ангылагъанды ахыр кюню жетгенин. Ёлюм келип аны инбашына къоннганын. Ол жан аурута билмейди. Келген эсе, алып да кетерикди. Алай ол къушду, бийиклени патчахыды. Андан бийикде жаланда жулдузла бардыла. Ол жерде къалып, мыллыкчылагъа аш болургъа сюймейди.

Чексиз кёкню иеси ол энтта да кёкге чыгъаргъа керекди. Бийикликни эм башына. Бир кесекчикге окъуна, бир такъыйкъачыкъгъа. Сора ол андан энишге учар. Къушну ахыр жолу алай болургъа тийишлиди.

Къаргъа, къузгъун жыйынлары уа тёгерекге басыннгандыла. Къалайындан къабайыкъ, къалай жыртайыкъ деп, марайдыла. Аз-аздан къуршоулап, жууукъдан-жууукъ келедиле.

Бир арада жаралы къанатлы кёзлерин ачды. Алгъын заманладача, ала тирилдиле. Башын жан-жанына кезиу-кезиу буруп, къатындагъылагъа жютю къарады. Аны кёргенде, мыллыкчыла артха ыхтырылдыла. Къанлы жаулары жангыдан тирилип къалады деп къоркъдула. Аны бир къарамы окъуна аланы титиретеди. Болсада къушну къарыуу аздан-аз кете тебирегенди.

Ол ангылайды ахыр такъыйкъасы жетип тебирегенин. Энди ол бир заманда да кёк бийиклеге чыгъалмаз. Къачхы желлени учуп жеталмаз, акъ булутланы ичине киралмаз, тау артында уллу  тенгизге баралмаз. Энди бир заманда жарыкъ танга тюбеялмаз. Къалырла ала бары да узакълада.

Болсада, къуш ыранда къара мыллыкчылагъа аш болургъа сюймейди. Анга жерде ёлюрге жарамайды. Ол къушду, бийиклени патчахыды. Ёлсе да, ол анда, кёк бийигинде, ёлюрге керекди. Энтта да бир кере, ахыр кере, бир кезиучюкге, бир такъыйкъагъа окъуна ол ары чыгъаргъа керекди. Ахыр кере андан учуп, башха дуниялагъа алай кетерге.

Алай энди ол ары чыгъалмаз. Аны къанаты сыныпды. Садакъ огъу аны къарыууун алып барады. Аллындагъы къаргъала, къузгъунла да аны жиберлик тюйюлдюле. Ала къушдан дертлерин алыргъа сакълайдыла. Аллай онг энди боллукъ тюйюлдю алада. Аны этинден бир къабаргъа, къанындан ичерге хазырдыла.

Къуш къушлай къалады. Аны жери бийик кёкдю. Ол ары барыргъа керекди. Сау къанатына таяна, сюркеле, ташдан ташха илине, къая къыйыры бла ёрге ёрлерге кюрешеди. Жютю ташла аякъларын кеседиле, къаны саркъады. Къаргъа, къузгъун да жетип къабадыла, тюклерин жыртадыла.

Къыйналса да, жаралы къуш аз-аз ёргеден ёрге-ёрлей, къаяны чукуюна чыгъады. Аны тюбюнде уа тау череги барады. Ташдан ташха секире, ёмюрледен келген жырын айта.

Кюн а бу жанында борчун толтуруп ахыр таякълары бла кёкню батыш жанын къызарта, таула артына ауа тебирегенди. Жаралы къанатлы анга энтта да бир къарады. Терен ахтынды. Сора сау къанаты бла эки-юч кере къагъып къаргъа, къузгъун жыйынланы чачып, ырандан энишге черекге секирди.

Бу жол къушну учууу къысха эди. Болсада ол учду. Энтта да бир чыкъды бийиклеге. Андан энишге уча келип, тау черекни сууукъ толкъунларына кирип кетди…