«Окъутуу, юйретиу ишни тамам жалчытыр ючюн хар затыбыз да барды»

Кёнделенни Энейланы Тимур атлы 4-чю номерли школуну Элбрус районда, саулайда республикада даражасы бийикди. Бу окъуу жылны ичинде ала болдургъан жетишимлени юсюнден школну директору Атмырзаланы Мухтар бла ушакъ этгенбиз. 

– Мухтар Мухадинович, школугъуз жангыды. Къайсы жылдан бери ишлейди ол?

– Школубуз, керти да, башха школлагъа къарагъанда, жангыды. 2008 жылда январьдан бери кесини баш жумушун жалчытады. Тизгинни уа бек сакъларгъа кюрешебиз. Сау болсунла, ата-анала да болушадыла.

– Юйретиу ишни къалай баргъанын бир къауум юлгю бла билдирдигиз. Окъутууну юсюнден айтханда, къаллай жангылыкъланы белгилерге сюесиз?

– Хар школдача, «Точка роста» къошакъ билим берген информация цифралы ара тири ишлейди бизде да. Бу ара окъуучулагъа кёп онгла береди. Сёз ючюн, аны баш мураты узакъ элледе бла гитче шахарлада жашагъан сабийлени, уллу шахарладагъыланыча, эркин билим алыргъа, аны кёп амалларын хайырлана билирге, теорияда алгъан билимин, жангы технологияланы хайырлана, практикада ишлете билирге да юйретиргеди.

Жангы амалланы, технологияланы заманында жашагъаныбыз себепли, кёп зат цифра халгъа кёчгенди. Окъуучула кеслери сюйген темалагъа проект ишле хазырлап, аны онлайн болсун, электрон халда болсун, тийишли кёрген эришиулерине жибераладыла. Бу арабызда бийик билимли, сынамлы устазларыбыз урунадыла. Кеслери билген затлагъа окъуучуланы да юйретедиле. Жангы чыгъа баргъан амалланы уа окъуучула бла бирликде таныйдыла. 

Жетишимлерибиз да бардыла, умутларыбыз да хар кюнден тууадыла. Школубуз толу кюнлю программа бла ишлегени себепли, эрттенден ингир сагъат бешге дери дерследен сора къошакъ билим берген кружокла барадыла. Сабийле жанлары сюйген, фахмулары жетген затла бла кюрешедиле. 

– Да сора кесигиз аш бла да жалчыта болурсуз, ингирге дери тура эселе сабийле школда?

– Башланнган классланы къырал хакъсыз жалчытады аш-азыкъ бла. Ол саулай Россейде болгъан аламат болумду. 5-чи классдан башлаб а ата-аналаны хакълары бла эки кере ашатабыз. 9-чу, 11-чи классларыбызны окъуучулары сынау экзаменлерине хазырланадыла. Сау кюнню мында турсала, ашатмай жарамайды. Бир окъуучум да репетиторлагъа бармайды, юйюр анга деп ахча къоратмайды. Кесибизни бийик даражалы устазларыбыз аланы сынау экзаменлеге тынгылы хазырлайдыла. Аттестат алалмай къалгъан сабий болмагъанды. 

«Цифровая среда» деп да бир кабинет къурагъанбыз былтыр. Анда жангы оборудование болгъаны себепли, устазланы не тюрлю хазырланыу жумушларын да ол кабинетде этер амаллары барды. Школ ачылгъандан бери компьютерле алалмай тургъан эдик да, былтыр ол жаны бла хар кемчилигибизни да жалчытхандыла. Энди къууанып ишлейбиз. 

Регион эм федерал даражалы да болдургъан жетишимлерибиз кёпдюле. Олимпиадалада беш окъуучубуз район кезиуде хорлап, республика кезиуге чыкъгъандыла. Эл школгъа республикада технологиядан призёр болгъан бек уллу жетишимди. ОБЖ-дан, малкъар тилден да бардыла алчыларыбыз.

– Устазларыгъызны профессионал даражалары къалайды?

– Барысы да сайлагъан ызларына кёре ишлейдиле, бир предметден окъута кетип, башхасына жангыдан юйренип угъай. Бийик билимли, бийик эм биринчи категориялы устазладыла. Районну билим берген учрежденияларындан эм жаш коллектив биздеди. Сабий сад да школну чегинде болгъаны себепли, ууакъладан башлап кёз аллыбыздадыла. Садда 100 сабий барды, школчуланы саны уа – 190. Алагъа къарагъанла, устазла да жетишедиле.  

– Мектепни ырысхы жаны бла жалчытыу не халдады?

– Район администрация бизге бек сакъды. Сау болсун, Къурман Сейитович, хар жарсыуубузгъа энчи эс бурады, сабийлени айнытыр жаны бла амалла къураргъа къачан да хазырды. Биз барыбыз да бир огъурлу жумушха къуллукъ этебиз – тамблагъы тёлюбюзню ёсдюрюуге. Аны себепли аллына барсакъ неда болмагъан затыбызны юсюнден кеси эшитсе, къысха заманнга аны жалчытыр амал къурайды.  Сёз ючюн, ашханабызда эрттен сайын гыржынны заманында келтирмей къыйналып тургъан эдик. Тылы басыучу аппаратыбыз болса, кесибиз этер эдик гыржынны дегенибизни эшитип, бир ыйыкъны ичинде аны алып бергенди. Аны кибик кёп башха затланы айтыргъа боллукъду.  

Биз да, ишибизде быллай ышаныугъа тийишли болур ючюн, билген акъылыбызны, амалыбызны аямай урунабыз. Ахыр жыллада мектеплени не жаны бла да жалчытыугъа федерал, регион программала себеплик этедиле, район таматала да бек сакъдыла, сау болсунла.

– Школну бошагъанла къайры окъуугъа киргенлеринден хапар а аламысыз?

– Алмай а, ол сабийлени ашыргъан класс башчы жангы окъуу жылны аллында бизге толу хапар хазырлайды. Былтырны алып айтханда, онюч сабийден жангыз экиси орта профессионал билим берген юйлеге киргендиле. Къалгъанлары уа медицинагъа, аскерчиликге, башха бийик билим бериу учреждениялагъа тюшгендиле. Юристликни да бир къауум окъуучубуз сайлагъанды. Бир жашыбыз Рязань шахардагъы бийик билим берген танкачы академиягъа кирип окъуйду. Быйылгъы сабийлерибиз да бийик билим алыр муратлыдыла. Врачлыкъны, тиш докторлукъну, техникалы иш усталыкъны сайлагъанлары да барды.

– Мен билгеннге кёре, сизни школда малкъар тилни окъутуугъа энчи эс бурулады. 

– Кесим филология бёлюмню бошап, тилге уллу хурметим бла школгъа алай келген эдим. Атам бла анам устазла болгъанлары да жюрегиме сабийлеге энчи сюймекликни сингдиргенди. Отуз жылны ичинде билим бериудеме. Аны айныууну жолунда тюрлю-тюрлю болумларын да кёре келгенме. 2016 жылдан башлап, бу мектепге таматалыкъ этгенли, миллет тиллени даражаларын кереклисича багъаламагъанларына жарсып, амалла излеп тургъанма. Хар жылдан бир жангы зат чыгъара, сагъатланы кесе, тил бериуню татыуу къалмагъанча болгъанды. 

Биз насыплылабыз, элде жашап, тиллеринден къачмагъан тёлю ёсдюралгъаныбыз ючюн. Къошакъ билимге берилген сагъатны хайырлана, тилге 3 сагъат бёлалгъанбыз. Андан сора да, малкъар тилде кёп классдан тышында ишле бардырылырларын излейме устазладан. 

Жарсыугъа, эрттенликде ачыкъ терезеден, сабийин садха келтирген аналаны орус тилде сёлешип келгенлерин эшитирге да тюшеди. Жыйылыуларыбызда урушуп, айып да этеме, алай, бусагъатда зор бла кишиге айтханынгы этдираллыкъ тюйюлсе. Аны себепли гитчеликден тилибизге сюймекликлерин кёбейтирге итинебиз. Сабий саддан башлап окъутабыз ана тилни, тёрт жылдан бери садда малкъар тилни дерслери бериледиле.

– Патриот ниетде юйретиу жанына уллу эс бургъаныгъызны билеме. Анга баш къатда эсгериу къабыргъа да шагъатлыкъ этеди. Не мурат бла къурагъансыз аны? 

– Тёлюден-тёлюге ахшы ыз къояргъа борчлубуз. Ата журт урушха бизни элден бек кёп эр киши къатышхан эди. Бир юйюрден беш жаш бла аталары кетгенле болгъандыла. Жарсыугъа, саулайда урушха къатышхан эллилерибизни алай кёбю къайтмагъандыла юйлерине. Бюгюннгю тынчлыкълы жашауубузгъа аланы къыйынлары айтылмазча уллуду. Бизни уа аланы унутургъа эркинлигибиз жокъду. Ма ол акъыл бла, эллилени эм устазланы болушлукълары бла къурагъанбыз ол эсгериу къабыргъаны. 

Дагъыда патриот жаны бла юйретиуде миллет энчиликлени билдириу уллу магъананы тутады. Анга кёре бизни кесибизни миллет кийимле бла турмуш керекледен къуралгъан музейибиз барды. Устаз, окъуучуланы ары элтип, намысха, юй турмушха, кийимлеге, миллет ашлагъа аталгъан дерслерин бардырады. 

Школубузда китапхана болгъанын да белгилерге сюеме. Окъуучуланы, школ программаны излеминден тышында, жаратхан китапларын алып окъур онглары барды. Къыралларына, халкъларына, керти инсанла болур ючюн, билим баш излем болгъанын айтханлай турабыз.