Тарыхны билиуню магъанасы бюгюнлюкде къаллайды?

Саулай къыралланы, энчи бир инсанны да жашауунда тарых къаллай магъананы тутады? Бу соруу сагъышландырмай къоймады, нек дегенде тюненени дерсин унутханны бир эсеп сакълайды – бирча халатланы къайтарып этиу. Биз деменгили къыралда жашайбыз, аны тарыхы ёхтемликни, не уллу душманны аллында да бюгюлмеуню, хорлам тюзлюк излегенни къолунда болгъаныны юлгюсюдю.

Жангыз Уллу Ата журт урушну алсакъ окъуна, ол ачыкъ кёрюнеди. Алай арт кезиуде тарыхны терс «хапарларгъа» кюрешгенле, жалгъан шартла чыгъарыргъа итиннгенле аслам чыгъадыла. Аны бла байламлы биз газет окъуучуларыбызны араларында тарыхны магъанасыны, ёсе келген тёлюлеге аны тазалай сакълауну юсюнден соруу бардыргъанбыз.

Афашокъаланы Даулет, юрист:

- Мени оюмума кёре, адамланы асламы тарыхларын билмейдиле. Ата журтну тарыхы болсун, миллетники болсун. Ол шартны шёндюгю заманны энчилиги бла байларгъа боллукъду. Тарыхны, бек биринчиден, юлгю алыр ючюн билирге керекди. Бирлеге ол иги юлгюдю, башхаланы уа, баям, уллу жангылычладан сакълар, бютюнда къыралла аралы халланы эсге алсакъ, аны магъаналылыгъын кёресе.

Политика, башха чурумланы унутсакъ да, ол сейир илмуду, заманда жолоучулукъла этерге, эрттегили ёмюрледен башлап адам улу къалай айныгъанын кёрюрге онг береди. Аны бла бирге уа, анга эс бургъан, тинте билген, алгъын заманлада этилген жангылычланы къатларыкъ тюйюлдю. Жигитлени юсюнден а кёпле билмеген сунама.

Ахматланы Фатима, Быллымны орта школуну тарыхдан бла обществознаниядан устазы:

 - Къайсы къыралны да битеулю билим бериу программасында тарыхны билдириу энчи жерни алады. Нек дегенде сабийлени, жаш адамланы миллетлерини тарых-адет тёрелерине юйретирге, кеслерини бир тюрлю къыралны гражданлары болгъанларын сездирирге, аны жашаууна къатышыргъа жангызда бу дерследе тюшюндюредиле. Окъутхан сабийлеримде тарыхха сейирлери болгъанын кёрсем, ала соруула берип башласала, айхай да, къууанама. Ол бютюнда 5-6-чы классланы окъуучуларында ол бютюн эсленеди, бу предметни ахшы окъугъанла да кёпдюле.

Аны бла байламлы тарыхха сейирни къозгъауда устазлада жууаплылыкъ уллуду, биз гитчелеге бу сейир илмуну теренинден ачыкъларгъа, аланы хар бирини да бу жаны бла билими болурча ишлерге тийишлибиз. Тамата тёлюбюзню тарыхдан билимлери, сёзсюз, игиди, сабийле да алагъа ушарча этерге борчлубуз. Нек дегенде туугъан жерини, къыралыны юсюнден тынгылы билими болгъан Ата журту бла ёхтемленеди, аны сюерге юйренеди.

Ата-бабаларыбыз бизни мамыр, жарыкъ жашауубуз ючюн жанларын бергендиле, тарыхны окъугъаныбыз биз алагъа хурмет этгенибизни, алларында баш ургъаныбызны белгисиди. Аланы жигитликлерин унутургъа жарамайды. Алай бла тарыхха юйретиу халкъны бирикдирлик, инсанны кёз къарамын тохташдырлыкъ, жаш адамгъа тюз жолну кёргюзталлыкъ кючдю. 

Байзулаланы Зухра, сабий садда юйретиучю:

- Арт жыллада, бютюнда жаш тёлю арада, тарыхны окъургъа, аны билирге нек керек болгъанын ангыламагъанла, жарсыугъа, аслам чыгъа башлагъандыла. Алай тарых инсанны акъыл, ниет-тин жаны бла да айнытхан илмуду. Таныш тарыхчым айтханнга кёре, къачан, къайсы магъаналы иш болгъанын, аны ким башлагъанын билмеген адамла кёпдюле. Ол а сагъайтырча шартды.

Былайда бир затны да белгилерге сюеме, ол да тарых болумлагъа кёре алыннган фильмле. Соруу бардыргъанларында, кёп сабийле бла акъылбалыкъ болмагъанла Экинчи Дуния урушда комикслени жигитлери хорлагъандыла, деп жууап бергендиле. Бусагъатдагъы дунияда, алгъа барыргъа битеу онгла болгъан чакъда, ол а артха атламды.

Мен юч сабийни анасыма, къызларым алыкъа гитчедиле, алай заман жетгенлей, республикабызны, къыралыбызны, тыш къыралланы да тарыхларын билирлерине эс бурлукъма. Хар ана да анга сакъ болургъа керекди, деп алай сунама. Ансыз адам, саулай жамауат да айныуну жолундан таярыкъдыла. Башда фильмлени юслеринден келтирген юлгюм а анга шагъатды.

Гузиланы Илияс, информатикадан устаз:

- Кёп белгили адамланы айтханларына кёре, тарыхны окъургъа, аны дерсин ала билирге да керекди. Сёз ючюн, жазыучу Леонид Андреев: «Алгъа барыр ючюн, терк-терк ызыгъызгъа къараргъа керексиз. Ансы къайдан чыкъгъаныгъызны эм къайры баргъаныгъызны унутурукъсуз», - дей эди.

Анга кёре, бурун жыллада болумла бусагъат заманны игирек ангыларгъа болушадыла эм келир заманны да алгъадан кёрюрге онг бередиле. Школлада тарых бла байламлы класс сагъатла ётдюрюп башлагъандыла. Алагъа башланнган класслада окъуучуладан башлап абадан класслагъа дери да сабийле барысы да къатышадыла. Быллай кезиуледе школчуланы Ата журтну тарыхы бла эм жигитлери бла шагъырейлендиредиле. Жаш тёлюню тарыхны билирге сейири да, итиниулюгю да барды, алай, жарсыугъа, асламысы аны керексизге санайдыла.