Таулу от жагъаны ким сакълар?..

Совет жылладан бери башха миллетли жаш адамла юйюр къурасала, анга къарс ургъан, къууаннган тёреди. Алай бу иш таулулача аз санлы халкъгъа игимиди, огъесе аны кёп санлы халкъланы ичинде эритирге себепликми этеди. Бу сорууну ачыкъ сюзерге керекди, таматала, акъылманла да аны юсюнден оюмларын билдирирге борчлудула.

Букъдуруп тургъандан не хайыр, аллай юйюрледе тауча сёлешген сабийле бек аз тюбейдиле. Хау, аталары-аналары таулула болгъанланы арасында да аз тюйюлдюле юйлеринде жаланда орусча сёлешгенле. Алай интернационал юйюрледе ала асламдыла. Шахарда школ устазла аны юсюнден айтханлай турадыла. Аллай юйюрледе ёсген сабийле  кеслерин ол неда бу миллетни адамыча сезалмай да къыйналадыла.

Ол жарсыумуду дегенле да болурла, алай мен кёпледен эшитгенме журналист ишими юсю бла респондентлеримден не къабартылы, не таулу, не оруслу болмай къалдым деген сёзлени. Бюгюнлюкде жаш адамла тыш къыраллагъа жашау этерге кетедиле, Москвада, Санкт-Петербургда эм башха уллу россей шахарлада жашайдыла, алагъа къошакъгъа дагъыда республикада къалгъанла да башха миллетлиле бла юйюрле къурасала, ким къаллыкъды таулу от жагъаны сакъларгъа?

Белгилиди, жер башында кёп халкъланы жаланда атлары къалгъан болмаса, кеслери уа гунч болгъандыла. Шёндю да ол иш баргъанлай турады: заманны толкъунлары кёплени башларын басып барадыла. Ёмюрледен бери кесин сакъларгъа, жокъ болмазгъа акъылы жетген къарачай-малкъар халкъны тамблагъы кюню бармыды, ол болур ючюн хар бирибиз не зат этерге керекбиз – бу соруула жютюдюле, ачыдыла, алай ала болмагъанча, аланы эслемегенча этип тургъандан не хайыр, къарыуубуз-кючюбюз кюнден-кюннге селейе бара эсе?

Интернетде "Ана тил. Жангы къауум" деген груупада устаз эм журналист Чочайланы Зухра адамланы бу ишге эслерин бурур умутда былай жазгъанды: "Эрттен ахшы болсун! Бу арт жыллада бизни жашларыбыз къоншу миллетлеге киеу болгъанлары, къызларыбыз да тышына келин болгъанлары къайгъы этдиреди. Ол алай некди? Бизни къызладан туугъанла да башха миллетли сабийле, аланы къызларындан туугъанла да ары жанына ауадыла. Жарсыугъа." "Заман"  газетни окъуучуларын Зухраны постуна жазылгъан бир-бир жууапла бла шагъырей этерге сюебиз.

Оюмла:

- Айтханынг тюздю, Зухра. Бек уллу жарсыуду ол.

- Мен да сюймейме керексиз миллетчиликни. Сен, Зухра, бек тюз адамса, бу айтханынг да бек тюздю

- Уллу къызны экиге айланнган къайын къызы, къоншу халкъгъа барып, тёрт жаш табып, (сизни Аллах сыйласын), кеси да алача сёлешеди. Сёлеш, алай кеси тилинге да юйрет. Бек жарсыулу темады.

- Эрттенли, бир жууугъум аллай бир жарсыды: къызы 37-жыллыкъ врач, жашы 35-жыллыкъ, Москвада институт бошап келген, юйдегили болмайдыла, деп.

- Кертиси бла да бу иш осаллана барады. Жашларыбыз иш табалмагъанны сылтаугъа алып, къызларыбыз хазыр юйге кёчерге сюедиле... ма алай къаладыла юйлеринде, биз а, таматала, хапардан сора зат этмейбиз...

Белгилисича, элде администрация, акъсакъалла, уллайгъан тиширыула, ариу сёзлю эфендилерибиз бардыла... келчигиз, бу ишни аланы къолларына берейик! Чакъырсынла жаш адамны тёреге, алгъын замандача, ма бюгюн санга эки-юч ай беребиз, дефтерде жазабыз, андан сора тепмесенг, оноуунгу биз этерикбиз, кесибизден. Былай этмесек, иш кыртыды, сагъыш этеийк, аланла!..

Къарачайда да болум алайды. Башха миллетли адамла бла юй-юйдеги къурагъанла кёпден-кёп болуп барадыла. Абаза, черкес жашлагъа эрге баргъанла кёпдюле, тышында ишлегенле, окъугъанла уа - юзбегине, таджигине, эрменине, татарына, арабына да чыкъдыла. Былай нек болгъаныны чуруму белгилиди. Жашланы кёбюсю иш излей, ишлей тышында айланадыла. Тиширыула, къызла да – базарлада. Алай бла юйюр къурар заман кетип къалады. Ол бир палах. Экинчи палах – хар экинчи юйюр дегенча, чачылып барадыла.

Кючлю миллет организация, интеллигенция, имамла керекдиле оноу этерге, тынгылап турмай. Юйюрлеге оноу этиу тиширыуланы къолларына кёчген эсе уа, бир тиширыу организация керекди – бу ишни къолгъа алып, халкъыбызны тас болуп  баргъанын тохтатырча.

Халны тюрлендирирге боллукъмуду, боллукъ эсе къалай? Сёзсюз, къырал да, жамауат да бир иннетли болуп, бирден кюрешселе, бек да аламат эди. Болсада ол алай тюйюлдю, алай боллукъду дерге да ышан кёрмейме. Патриархатны тамалы, ёзеги да «эр киши» экономикады. Халкъыбыз малчылыкъ бла аслам кюрешгенли себепли, бизде атаны къачы бек уллу эди. Совет властьны заманында да тюрленмеген эди аны халы. Арт 20-30 жылда уа Къарачайда, Малкъарда да малчылыкъдан хазна зат къалмагъанды. Жарсыугъа, бюгюн жамауатны асламысы сатыу-алыу бла неда къонакъбайлыкъ бла, жумушчулукъ бла кечинедиле.

Алай бла юйню-юйдегини тамалы тюрлене барады. Бюгюнлюкде юйдегини къачы, кючю да седиреп, бек къарыусуздула. Бу затха «аманды», «игиди» десек да, хал былайды. Аны кёрюрге, ангыларгъа, тюшюнюрге керекбиз. Алай эталсакъ, анга кёре мадар да табыллыкъ болур.

Миллет адамдан башланады. Бир 10-15 инсан космополит болгъанлыкъгъа, миллетге заран жетмез. Алай а жамауат бирден ол жолгъа чыкъса, къысха заманны ичинде миллетлигин тас этериги хакъды. Ол себепден, бюгюнден къалмай, асламыбыз ана тилде сёлеширге (жазаргъа) боллукъбузму, жаш адамларыбыз кеси миллетибизге къайгъырып, ариу юйюрле къураргъа кёлленирикмидиле? Керти ишле, жумушла этилселе ол жаны бла миллет шартыбыз жарыр, кертисине, игисине ушар… Биз да бирси миллетлеге хурмет этип, кесибизни ата кёлегибизни кийгенлей турургъа излербиз.