Къарты кёп миллетни намысы, сыйы, берекети да бардыла

Бу ариу, эсгериуледен толгъан материалны автору фахмулу эгечибиз Махийланы Азизады. Аны жазмасыны тизгинлери хар таулу инсанны жюрегинде жылыулу сезимле къозгъамай къоймазлыкъларын билип, бюгюннгю номерибизде сюйюп басмалайбыз.

Европада ынналаны кюнюн тохташдырып, анга атап жыл caйын уллу байрам къурагъан къыралла бардыла. «Ынна» деген сёзню кесича хычыуун, жюреклени жылытхан, озгъан заманланы эсге тюшюрген ишиди ол.

Ала – ыннала, туудукъларын туугъанларындан эсе бегирек сюйгенлерини юсюнден халкъда жюрюген сёзню («Баладан тyугъан – балдан татлы») эсге тюшюрюр кереклиси бармыды былайда? Аны кертилигин биз барыбыз да сынай келгенибиз ючюн айтама ол оюмну.

Кертиди, мен кесими ынналарымы юслеринден былайды деп тынгылы хапар айталлыкъ тюйюлме – аз таныйма аланы, - ол насыпны бизни миллетни сабийлеринден кёчгюнчюлюк сыйыргъанды. Сёзсюз, ата-анабызны хапарлары бла къартларыбызны суратларыдыла ол жаны бла кёзюбюзню дуниягъа ачханла – ынналарыбызны тансыкълатханла. Мени анамы анасы Биттирладан эди. Ол ариулугъу, кирсизлиги, адамлыгъы, жюрегини тазалыгъы бла кёплеге юлгю болуучусун бусагъатда да айтадыла аны иги таныгъанла. Мен а тенглерими, шуёхларымы ынналарын терк-терк эсгере туруучума; ала айтыучу эсли сёзлени, ариу насийхатланы ёмюрде да унутурукъ тюйюлме.

Аллайладан бирлерини атына Аба деучю эдик – эрини тукъуму Созайладан, тюз аты Забидат эди. Аны агъачыны ариулугъуна, тизгинлилигине биз, жангы жете келген къызчыкъла, дайым да сукъланьп къараучу эдик. Башына къысхан жаулугъуна, юсюне кийген кийимине, бек ариу ал ботасына уа къарап тоймаз эдинг. Абаны иги танымагъан адам аны сыфатына, жюрюшюне эс бурса, бир огъурсуз адамгъа санарыкъ эди. Алай сёлешген сёзю асыры жумушакъдан, асыры ариудан, асыры огъурлудан ол алгъа кёрген Абаны «башха» адам болгъанын олсагъат окъуна ангыламай амалынг жокъ эди. Ол къайсы бирибизни да бирде конфет, бирде къалач берип къууандырыр эди, бирде, юйюне чакъырып, аямай сыйлар эди. Аба тюрлю-тюрлю хансладан бир сейирлик чай этиучю эди да, татыуун, ариу ийисин бюгюн да унутмайма. Чай къайнатыргъа тебиресе уа юйде челекде тургъан сууну чыртда хайырланмагъанды, шаудандан жангы суу келтириучу эди. Аллай кезиуде ол барып Холам черегинден (биз Къыргъызстанда жашаучу эдик) суу алып келген сунар эдинг кирпилдегенине кёре.

Абаны дагъыда бир иги иши: ол халкъ медицинагъа бек уста эди. Аны себепли элде ыннаны юйюн жокъламагъан алай кёп адамны табарыкъ тюйюл эдинг – кими сабийине, кими туудугъуна, кими кесине болушлукъ излей келе эдиле огъурлу ыннадан. Сабийлерине ол ат атарын сюйгенле да аз тюйюл эдиле. Мен билип окъуна Хаким, Хасан, Барисбий, Асланбек... деген жашла Абаны ёз ынналарына санап жашайдыла бюгюн-бюгече да. Аба кеси ат атагъан жашчыкълагъа ашыкъла жыйыучусун, балчыкъны къаты ийлеп, андан сыбызгъыла ишлеп бериучюсюн окъуна унутмагъанма.

Бек ариу намазлыгъы да болуучу эди Абаны – эчки териден, юйде къабыргъада тагъылып туруучу эди ол. Ынна аны бери алып, юй тюбюне жайып, намаз этип башласа, къарап турлугъум келиучю эди. Уллу Аллахдан туугъанлагъа, туудукълагъа, саулай халкъгъа тилегин а барыбызгъа да эшитдирип айтыучу эди.

Дагъыда бар эди бир ынна, биз анга да Аба деучю эдик, тюз аты уа –  Бёзюланы Фирдус. Ол башына къысхан гюлмендича ариу затны мен жангыз бир тиширыуда да кёрмегеними айтайым, чыммакъ-акъ чачы да аны къыйырларындан бери къарап, бетини ариулугъуна, чолпанча уллу къара кёзлерине да бир бек келишиучю эди гюлменди, ыннаны ол сыфаты сабий заманымдан бери да кёз юсюмде турады. Абаны чомартлыгъын а айтып тауусаллыкъ тюйюлме. Аны кибик адамла этген ишле сау ёмюрню эсгертмесича сакъланырыкъдыла сабийни, къартны да эслеринде. Абаны юсюнден мен эшитген хапарлада быллай сёзле бардыла: «Ол кече жукъу, кюндюз арыгъан не болгъанын билмегенди, тау жайлыкъда къойчулагъа барып, алагъа болушургъа, юйде кийиз урургъа, кече эшиу эшерге... жетишгенди».

Аба мал да тутханды, ийнек да саугъанды, къарыусузлагъа болушханды, ачны тойдургъанды. Хар юйюрню адамы ол саугъан сютден ичерин сюйгенди ынна; аланы ыразылыкълары уа анга не уллу саугъадан да багъалы эди. Бизни, сабийлени уа, аны къууутундан сюйген ашыбыз болмагъанды.

Бир жол юйдегиле мени Абалагъа не эсе да бир жумуш бла иедиле элни бир къыйырындан экинчи къыйырына. Айтдым да, жумуш эсимде тюйюлдю, алай Аба манга этген саугъаны уа ёмюрде да унутурукъ тюйюлме. Ол кюбюрюнден тюрлю-тюрлю къумачла чыгъарады да, къайсы къумачны бек жаратханымы сорады. Балан бармагъым бла кёргюзтдюм къайсы къумачны жаратханымы. Ынна олсагъат окъуна ёлчеуюмю алды да, «Зингер» машинасы бла, къарап-къарагъынчы, жыйрыкъчыкъ тигип кийдирди манга. Къалай къууанып, махтанып да бара эдим мен жангы жыйрыкъ бла юйге. Орамда уа хар ким да манга сукъланып къарагъан сунуп. Мени жыл санымда андан уллу къууанч къайда!

Азау ыннаны уа хар заманда да бир жарсыуу биргесине жашай эди – кёп заман турду ол туудугъу болгъанлагъа сукълана. Энди сагъыш этеме – бизге, сабийлеге, артыкъда аны ючюн иги бола болур эди – жашчыкъланы, къызчыкъланы ариу сёзю бла, тюрлю-тюрлю саугъачыкъла бла къууандырыучусу да. Сора биз барыбыз да сейир этген бир ышаны да бар эди бу ыннаны – жаны-тини жыгыра баш жыйгъан. Ол затха бизни да юйретди Азау. Ынна жыгыра башны туз бла, сарымсах бла бек тап жарашдырып, къышха хазырлаучу эди. Ол зат къошулгъан шорпаны татыуу бюгюн да кесин жокълатханлай турады. Азау Созайладан эди.

Кесинги ынналарынгы, аппаларынгы сюйгенинге не ыспас, ол сюймеклигинги башхалагъа да берсенг а, намысынг бютюнда кётюрюллюкдю халкъда. Мен ынналаны, аппаланы барына да бирча хурмет этеме десем, ётюрюк боллукъ тюйюлдю. Аладан не къадар жюрек жылыу келеди бизге, къаллай бир огъурлулукъ барды хар бирини бетинде, ниетинде, тауусула билмеген чомартлыкълары уа! Къарты кёп миллетни намысы, сыйы, берекети да бардыла.