«Олду деб а ийнанама …»

Жолда болсанг, поездда, самолётде, автобусда, жол нёгеринг,  къалай эсе да, артыкъ ачыкъ болады. Баям, жюрекде жыйылып, кишиге айталмай тургъанынгы бирлеге билдирсенг, бир ауур жюгюнг женгил болгъанча кёрюнеди. Тасхалы адамла уа тёгерекде топпа-толудула.

Бир жол уллу шахарланы биринден келе, бир ушагъыулу тиширыу бла тюшеме купеде. Экибизден сора киши да жокъ.  Ол Ростовха дери барлыкъды, мен – Нальчикге.

– Танышайыкъ. Мени атым Аястанды, – деди ол.

Мындан болгъанымы билгенде, тиширыуну къалай эсе да бети тюрленнгенча кёрюннген эди. Артда мен жангылмагъаныма ишексиз болгъан эдим.

Бир кесек жол баргъандан сора ол бизден бир адамны сорады. Таныйма аны. Андан сора тынгылап, кёпге дери жукъ айтмайды.  

Эрттенликде уа:

– Сабийи бармыды? – деп сорады.

– Кимни?

– Ол мен соргъан адамны.

– Болмай а! Бир аламат къызчыгъы барды.

– Не бла кюрешеди?

– Саулукъ сакълау жанында ишлеп тургъандыла кеси да, юй бийчеси да, – дейме. – Махмут (жашха алай атайым) ауушханды. Саният а сауду, солууда болур энди.

– Сабийлери дейме…

– Ол да аланы ызларын сайлагъанды– докторду, – дейме.

– Не жаны бла?

– Жюреклеге къарайды.

– Ол а игиди, – дейди жол нёгерим. – Жюреклеге багъаргъа базыннган – иги доктор болургъа керекди...

– Махтайдыла. Мында, Москвада да айырмалы окъугъанды. Ол дипломла сатып алгъанладан тюйюлдю, баям. Атасы да аллай эди – билимли адам. Нек сорасыз? Таныгъанча кёрюнесиз? – деп сорама.

– Хау, таныйма. Мен Нальчикде медицина факультетде окъугъанма. Врачма.

– О, да сора танырыкъсыз. Махмут да, Саният да анда ишлеп тургъандыла кёп жылланы.

– Хау, мен да ол заманда таныгъанма аланы. Къызчыкълары уа кимге ушайды?

– Ыннасына. Кёп тюрлю хапар жюрюгенди, кеслериниди деп бирле, алып ёсдюредиле деп башхала. Ыннасына уа бек ушады Асият. Мен аланы иги таныйма да, билеме, – дейме. – Ётюрюк хапарладыла. Сабийлери болмай кёп тургъан эдиле да, андан чыкъгъанды. Бакъдыргъан болурла… кеслери да докторла болуп тургъанлай.

– Таный эсегиз, къаллайды ол?

– Къаракёз, къарачач, бурмабаш къызчыкъ болуучу эди. Москвада жашайды дейдиле бусагъатда. Анасына тюбеген эдим да, бара-келе турама деген эди алгъаракълада. Не этсин ол да, жангызына термиле болур.

–  Ол… мени къызымды, – деди нёгерим.

– Къалай? – дегенден башха не айтыргъа билмей къалдым.

– Къадарым алай болгъанды, жарсыугъа.

Иги кесек тынгылагъандан сора, Аястан хапарын андан ары айтды.

– Мен армянлыма. Ариу юйюрде ёсгенме. Атам, анам, аппам, ыннам, къарындашым, эгечим. Школну бошап, Нальчикде окъургъа киргенимде, кесимден насыплы жер юсюнде барды деселе, ийнанмаз эдим.  Узакъ болса да, арада автобус жюрюп, юйге да жол чыгъа турду. Эсигизде эсе жер тепгени, ол дуниямы башын тюбюне буруп къойгъан эди. Адам къоймагъанды ол юйюрюмден. Ол заманда мен тели болуп, тюзге нек кетмеген эдим, бюгюн да ангыламайма аны.

– Аллах адам кётюралмаз бушуу бермейди дейдиле, – дерге кюрешдим. кесим да ийнаналмай айтханыма.

Сора, аны жилягъанына тёзалмай, кесим да къошулдум анга.

– Сиз мени къарындашымы бир кёрге эдигиз – сурат кибик, андан ариу дуниягъа жан жаратылгъан болмаз эди. Эгечим а?! Атам, анам, къартла – бары да бир бири къолларындан тутуп кетдиле кёкге, мени ёксюз, насыпсыз. жалынчакъ да этип. Ёксюзден жазыкъ болмаз.

Аны бюгюн да, андан бери отуз жыл озгъанда да, жапсарылмагъанын ангылагъан эдим.

Бир кесек эс жыйып, ол хапарын андан ары айтды:

– Аллай заманы болады адамны, ким башын сыласа, анга жууушургъа кюрешген.  Ит кючюк кибик, киштик бала кибик. Общежитде биргеме жашагъанла, окъугъанла, устазла да эс тапдырыргъа кюрешип турдула.  Аслан а, мени бла окъугъан къабартылы жаш, энчи къайгъыра эди манга. Бир кюн а, къолумдан тутду да, мени ата къарындашыны юйюне элтди. «Бизде адет былайды, къачыргъан къызынгы биринчи ахлуларынга элтесе», – деп.

– Хау, аллай адет барды.

– Адет а болур, алай… Экинчи кюн анасы гузаба этип жетди. «Мен жашымы кимге эсе да бир баштакъгъамы деп ёсдюргенме, окъутханма? Жууукъ юлюшюм буду деп, кимни кёргюзтюрюкме соргъаннга?..» – деп, дунияны дауургъа алдырды. Сора жашын да алды да, чыкъды да кетди. Андан сора мен Асланны кёрмедим. Аны башха шахаргъа кёчюрген хапарлары чыкъгъан эди артда. Аны ата къарындашында, аман адамла тюйюл эдиле, ыйыкъ чакълы туруп, келмезин билгенимден сора, шошчукъ чыгъып кетдим.  Артда уа ауурлугъум болгъанын ангыладым. Ол кимге да къууанчды.  Манга уа жарсыу болуп чыкъды – барыр жерим, кирир тешигим жокъ, киши гыржын къапдырлыгъы да жокъ. Кимге ышаннгын, сюеме-ёлеме деген да сата турса? Жашлыкъдан ансы, барып, ата-ана юйюм ючюн  бир мюйюш алсам а къыралдан? Аны да киши юйретмеди.

– Болады адамны аллай бир аякъ тюбюнден жер тепген заманы.

– Амалсыз болуп, ма ол сен айтхан Саниятха келдим. Келдим  да, жиляй-жиляй, былай да былай деп, хапарымы айтдым. Ол, ариу айтып, эс тапдыргъаны ючюн болур эди, анга бютюнда бек жабышдым. Ол да, баш иеси Махмуд да, тюз да жанларында фатар алып, анга тёлеп, мени да кереклими тапдырып турдула. Сабийни кетер деб а сагъынмадыла. Алдан да биле болур эдиле, андан сора кёпле ана болалмагъанларын. Къутулгъанымдан сора, аны анда къоюп кетерге сюйгеними айтдым. Аланы жарсыгъанлары, алай этме деп кюрешгенлери да тохтатмады мени. Мен киши айтханнга тынгыларча тюйюл эдим, Асланнга асыры ёпкелегенден. Къуру анга угъай, къадарыма да.  Ол жыл окъуууму бошап, къалай болайым, интернатурада окъуялырмамы, къайры барайым деп тургъанымлай, ата жууукъларымдан бири излеп келди. Не къууанч бар эди ол кюн менде! Алгъа-артха къарамай, аны бла кетдим. Интернатурагъа жууукъларым мени Москвагъа ийген эдиле. Анда эрге да барама. Бюгюн эки жаш бла къыз да ёсгендиле. Ол биринчи сабийими уа Махмуд бла Саният алып ёсдюргенлерине ишексизме. Гюня

хларын алмайма, алдан аллай умутлары болур эди деп да айтмайма. Бир огъурлу адамла эдиле да, жюрегим алай сунады.

– Болур, – дейме, сагъышларымдан чыгъалмай. – Ким биледи.

– Ол ишексиз алайды, – дейди жол нёгерим. – Мен Москвада саулукъ сакълау жаны бла ишлейме. Конференцияладан биринде, ары къатышырыкъланы тизмелерине къарай келгенимде,  ол тукъум кёзюме урунуп, излеп, Асиятны къагъытларын келтиртген эдим… Кеси бла уа тюбешмегенме.  Тюбешалмагъанма. Кёрсем да, не айтырыкъма мен анга? Олду деб а ийнанама.

– Бусагъатда аны тохташдыргъан къыйын тюйюлдю. Кесигиз докторсуз, билесиз, – дейме. – Юйюрюгюз, баш иегиз ангыларламы ансы.

– Терслигим уллуду.

– Жангылмагъан ким барды? Адам ёлтюрмегенсиз, башха уллу гюнях этмегенсиз. Сабий эдигиз. Жашлыкъ бла акъыл бирге жюрюмегенлерин а, жарсыугъа, бир кеч ангылайбыз. Жанынгда эс тапдырыр адамынг болмаса…

– Махмуд бла Саният бар эдиле. Ала мени атып къоярыкъ тюйюл эдиле. Бек терсме. Асланнга кёлкъалдым этдирген эди ол кечилмез ишни…  Кесими алай айтып ариуларгъа сюе болурмамы деп да ишеклиме. Ёмюрлюк тюйюлдю жашау. Кете барабыз. Ол жангызды. Къарындашларын, эгечин таныса сюеме. Анасы дуниясын алышса, къалай боллукъду деп да, кёп сагъыш этеме.

– Жангыз тюйюлдю. Баш иеси, эки къызчыгъы да бардыла. Армянлыгъа баргъанды…

– Армянлыгъамы?! Къан дегенни кёресиз да? Андан тартдыргъанды бизге. Сора тукъумун алышындыргъанды. Мен а излеп, табалмай турама.