Кёп кёрген, билген да таулу

Уллу дунияда эки бирча адам жокъду. Миллетни тарыхы уа аланы къадарларындан къуралады. Мырзаланы Солтанны жашы Муталип  ахыр кюнюне дери, ол а 105 жыл жашагъанды, ууакъ жумушун къоймагъан, эсли къартыбыз эди. Аны юлгюге тутханыбыз да анданды.

Муталип Эл-Тюбюнде тёречини юйюрюнде туугъанды. 1937 жылда малкъар эм къабарты хорлагъа фахмулу жаш тёлюню сайларгъа деп, энчи комиссия къуралгъанды. Аны таматасы музыкант Александр Покровский болгъанды. Аны сынауу бар эди –Нальчикде Ленин атлы окъуу шахарчыкъда ишлегенди, анда хор кружокну ишин да бардыргъанды. Аны бла бирге педагогика техникумда музыка грамотадан дерсле бергенди. Аны хоруна жюрюген жашла бла къызла, къайры барсала да, атларын махтау бла айтдыргъандыла.

Дагъыда бу ишде къыйын салгъанладан бири - композитор Арсений Авраамовну Муталип ариу сёз бла тюшюрюучю эди эсине. Ол кёп жылланы ичинде жыйгъанды бизни халкъ жырларыбызны, аланы макъамларын, хоргъа деп.

Комиссия айыргъан алтмыш жаш адамдан жартысы таулула болгъандыла. Малкъар хорну биринчи концерти, ачылыуу 1940 жылда 3 августда къууанчлы халда ётгенди.

Композитор Трувор Карлович Шейблер аны юсюнден «Социалист Къабарты-Малкъар» газетде былай жазгъанды: «Бу жаш хор жангыз жылны ичине профессонал коллективге дери ёсгенди. Аны кесини репертуары да барды – малкъар халкъны эрттегили эм жангы, совет композиторла музыкасын жазгъан жырлары. Аланы бир-бирлерин къабарты эм малкъар хорла экиси да бирге айтадыла».

Хорда Отарланы Омар, Рахайланы Олий, Гелястанланы Ханафий, Беппайланы Сакинат, Къудайланы Халимат, Улбашланы Шахманий, Бёзюланы Магомет, Зайидланы Фатимат, Ботталаны Адижан да жырлагъандыла.

Уллу Ата журт урушну тёртюнчю кюнюнде Муталип аскерге кетгенди. Аны къазауат жолу 42-чи Къобан кавказ дивизияда Краснодардан башланнганды. Къазауатха биринчи кюнледе окъуна киргенди. Перекопда баргъан къызыу сермешледе жаралы болуп, бир кесек бакъдырып, Кърымда уруш этгенди. Анда, жаралы болуп, пленнге тюшюп, тузакълыкъ ачылыгъын сынагъанды. Тутмакъда ачдан, жаланнгачдан, ауруудан ёлгенле кёп эдиле. Табийгъат берген саулугъу таулу жашха бек жарагъанды. Къачаргъа да кюрешгенди пленден бир ненча кере, тутуп, артха къайтарып, азап чекдирип тургъандыла.

Муталип Австрияда Амштеттен шахарда лагерьде тургъанды, агъач фабрикада ишлегенди, анда немис тилге да юйреннгенди. Аланы 1945 жылда совет солдатла азатлагъандыла. Алай бла ол Экинчи Украин фронтну танк полкуна къошулгъанды. Ол заманда пленнге тюшгенлеге энчи соруу этилгени белгилиди. Муталипге да тюшгенди ол къыл элекден ётерге – Львов шахарда фильтрация лагерьде къарап, тинтип, аны Орта Азиягъа ашыргъандыла.

Муталип юйюрюн 1947 жылда Къыргъызстанны Дон-Арыкъ элинде тапханды. Атасы, эгечи да ауушханларын, юй бийчеси эгечинден туугъан, анасыз къалгъан Къудайланы Мухтарны бла Маржанны кесине алып тургъанын да билгенди.

Анда Мырзаланы Муталипге къол усталыгъы болушханды. Малчылыкъ бла жерчилик таулу кишиге жубаншча бир затдыла да, ол келгенде тарлыкъ, такъырлыкъ да узакъ къачхан эдиле.

Белгили балетмейстер Къудайланы Мухтар айтханнга кёре, бу эки аламат адам эки ёксюзню мудах жашауларын жарыкъ этгендиле, кеслерини сабийлеринден башха кёрмегендиле.

1957 жылда сюргюнчюле юйге жыйылгъанда, Мырзалары Яникойда тохтагъандыла. Муталип туф карьерде ишлегенди. Анда атдырыу ишле баргъанда, жара тюшюп, экинчи группаны сакъаты болгъанды. Кёп сынауладан ётген, жууаплылыкъны ангылагъан эр кишиге юй ишлеген, уллу юйюр ёсдюрген да, къыйын эсе да, жарыкъ, жылыулу жумушлай къалгъанды. Ол бир кюнюн да бош ётдюрмегенди. Аны сёзю юйюрде кимге да жорукъ болгъаны уа баямды.

Сабийге салгъан къыйынынг артха къайтхандан уллу насып болмаз. Юйюр тамата Азрет – ич аскерни полковниги, МВД-ны штабында ишлегенди. Ол Москвада жашайды. Сафият - китап басмада ишлеп тургъанды, солуудады. Асият - тигиу жаны бла, Хусейин – бизнес бла кюрешедиле, Хасан а, «Балкарияда» тепсеп тургъанды, бусагъатда Чегем районну уучу мюлкюнде тамата егерь болуп ишлейди. Аланы барыны да ючюшер сабийлери барды. Фатимат а, ол Элбрус районну администрациясыны бир бёлюмюнде тамата специалистди, бир къызчыкъ ёсдюргенди.

Насыплы адам эди Муталип – оналты туудугъун, аладан туугъан бир ненча сабийни да тобугъунда тутханды.