ПАТЧАХНЫ АРБАЧЫСЫ

Холамханланы Жашарбек XIX ёмюрню экинчи жарымында туугъанды. Аны анасы, Жашарбекге 2-3 жыл болгъанда, экинчи сабийин таба туруп ёлгенди. Атасы, сабийлерине иги боллукъ тюйюлдю деп, экинчи кере къатын алмай кёп тургъанды. Болсада муну жууугъу-ахлусу жыйылып, къоймай алдырадыла. Ол заманда Жашарбекге 10-12 жыл болгъанды. Бир жол Жашарбек, къалай бола эсе да, Нальчикге келеди. Ол заманда мында Ростовдан келген цирк оюн кёргюзтюп болады. Айлана кетип, жаш алагъа тюбейди да, артда уа ала бла Россейге кетеди. Баям, ат оюнлагъа да ол анда юйреннген болур. Артда Жашарбек аскерге къуллукъ этерге тюшеди. Биринчи къалайда тургъаны белгисизди, алай артда Холамхан улу орус патчахны фаэтонун жюрютюучю болады. Аллай жерге уа кимни болса да алып къоймагъандыла. Таулу жаш ол къуллукъгъа байлыгъы-бийлиги бла угъай, таза жигитлиги бла тюшгенди.

Суратда кёрюнюп турады Жашарбекни кёкюрегиндеги орденлери бла майдаллары. Бирле Холамхан улуну юч жору, бирле уа экиси болгъанды дейдиле. Энди ала ненча болгъан эселе да бюгюн тюзюн тохташдыргъан къыйынды. Алай би­ринчи жорну алгъаныны юсюнден а быллай хапар жюрюйдю. Бир жол Жашарбек фаэтону эм къалауурла бла патчахны юйюне келип, чыгъарын сакълап боладыла. Къайдан чыкъды хата, ким билсин, ол заманда юйге от тюшгенди. Анда болгъан адамла къачадыла. Юйню ичинден сабий къычырыкъ таууш чыгъады. Не этерге билмей, адамла абызырап къаладыла. Барысындан да алгъа Жашарбек эс жыяды. Терк окъуна юсюндеги чепкенни тешеди, сууда жибитеди. Юсюне да эки-юч челек суу къуйдуруп, чепкенин да алып, жана тургъан юйню ичине ташаяды. Бир замандан сабийчикни суу чепкеннге чулгъап, саппа-саулай чыгъарып келеди. Ол патчахны къызы болгъанды.

Холамханланы Жашарбекге биринчи жорну Николай-II патчах ол жититлиги ючюн бергенди...

Артда Биринчи дуния уруш башланады. Ары уа Жашар­бек патчахны кесине энчи тюбеп, андан эркинлик алып, алай баргъанды. Урушдан журтуна кьайтып келеди. Бызынгыдан Хасаниягъа кёчгенди. Акъ-Сууну агъач мюлкюнде къалауур болуп тургъанды. Бёрюле Къабагъы тийреде жерлени сакълагъанды. Мал тутханды. Жылгъа эки-юч тууар сатып болгъан­ды. Къолайы аман тюйюл эди. Ёнкючге ахча берип, адамлагъа болушуп тургъанды. Бир жол къуллукъчуладан бири андан уллу ахча ёнкюч алады. Заманында къайтармай Холамхан улу­ну кёп къыйнагъанды. Жашарбек ахчаны къайтар деп къаты болгъандан сора, ол, бу адам патчахны аскеринде къуллукъ этгенди деп, аны тутдуруп жибергенди. Ол 1937 жыл болгъанды.

Жашарбекни биргесине къарындашындан туугъан Ибра­гим болгъанды. Кече ортасында ючеулен келип, аны алып кетгенлерине ол шагъатды. «Маллагъа къарай тур, мен бу адамла бла бир жумушха барып, терк окъуна къайтып келликме», - дейди Ибрагимге да. Кесин къайтырыкъ суннган эди. Алай къайтмады.

Экинчи кюн окъуна келип, юйде болгъан хапчугун-харакетин торгга саладыла. Хапчук-харакет болуп артыкъ байлыгъы болмагъанды. Болгъан затларыны асламысы миллет кийимле эдиле: кюмюш къамала, чепкенле, месле эм башха затла... Ала жети-сегиз чемоданнга сыйыннган эдиле. Жашарбекни республикадан тышында да шуёхлары кёп эдиле. Дагъыстандан, Чеченден, Дюгерден да келип, аны эрттегили нёгерлери жокълап тургъандыла. Ала да аллай саугъала кёп келтирген эдиле.

Холамхан улу уста тойчу болгъанды. Тепсеп аллына хазна адам ётдюрмегенди. Тойгъа барса, атсыз бир заманда да бармагъанды, атын да тепсетип болгъанды. Аты бла жаны бир болгъанды. Аны бла байламлы дагъыда бир болгъан ишини юсюнден айтайым.

Бир жол Жашарбек эл ичинде аты бла келе болады. Ныгъышха жетгенде, алайда олтургъанладан биреу: «Ат юсюнден атып, бёркюмю уралсанг, айтхан ёчюнгю берирме», - дейди. Энди ол заманда Жашарбек жаш тюйюлдю, жыл саны келген адамды. Болсада ыразылыгъын билдиреди. Бёркню арлагъыракъ элтип, жол юсюне саладыла. Адам­ла сагъайып турадыла. Жашарбек иги кесек артха да кетеди да, атха къамичи бла да бир къатылып, ол тохтаусуз чабып баргъан кезиуде керох бла бёрк таба юч кере атады. Атны барыуун да тыймай, узалып, бёркню алып, ныгъышдагъылагъа атады. Юч окъ да бири биринден узакъ кетмей, бёр­кню ортасында тешип, ызларын къоюп тура эдиле.

Ма аллай жаш эди Холамханланы Бурхуну жашы Жа­шарбек – сейир къадары болгъан адам.