Халкъ эм эстрада жырланы, орус романсланы да устасы

Озгъан ёмюрню экинчи жарымында биз бек сюйген совет жырчыладан бири Людмила Зыкина эди. Бу кюнледе ол туугъанлы 90 жыл болады.

Ол 1929 жылда Москвада ишчи юйюрде туугъанды. Онекижыллыкъ сабий къыз болгъанына да къарамай,  Ата  журт уруш башланнганлай, фашистле бла сермешге чыкъгъан къыралына болушлукъ этерге сюйюп, Серго Орджоникидзе атлы станокла чыгъаргъан заводха барып, анда алгъа сохта, ызы бла токарь болуп ишлегенди. Ол асыры тирнеклеп кюрешгенден, сабий къызны «Сыйлы орджоникидзечи» деген даражалы атха тийишли кёргендиле. Артда уа ол анасы ишлеген аскер госпитальда санитарка, тигиучю болуп да тургъанды. Юйде ала тауукъла, гурала, малла тутхандыла. Алагъа Людмила  бла къарындашы къарагъандыла. Къызны мураты уа лётчик болургъа эди.

Болсада анасы, ыннасы бла бирге халкъ жырланы айтыргъа да бек сюйгенди ол. Жыргъа фахмусу – ариу ауазы, ёню да болгъанды. Урушдан сора Зыкина къысха программа бла Уруннган жаш тёлюню школун тауусханды. 1947 жылда уа жаш жырчыланы Битеуроссей эришиулеринде минг бла жарым адамны арасында биринчи жерлеге чыкъгъан тёртеуленни ичинде М. Е. Пятницкий атлы хорда жырлап башлагъанды. Музыка жаны бла кеч окъугъанды – 1969 жылда музыка училищени,1977 жылда уа Гнесинле атлы къырал музыка педагогика институтну тауусханды.  

Хорда ишлеп башлагъанында, аны терк окъуна солистка этгендиле. Алай ол къууанчы кёпге бармагъанды – анасы ёлюп, анга асыры жарсыгъандан, ауазы тас болгъаны бла байламлы Людмила Георгиевна бир къауум заманны, жырлагъанны къой, сёлешалгъан да этмей тургъанды.  Ол заманда типографиягъа ишге кирип, башын аны бла кечиндиргенди. Ауазы къайтханда уа, Битеуроссей радиону орус жырлы хоруна киргенди. Ол заманда  «Тонкая рябина», «Степь да степь кругом», «Оренбургский пуховый платок», «На побывку едет молодой моряк», «Вниз по Волге реке» деп, ол айтыучу жырланы кюн сайын радио бла бериучюлери кёплени эслериндеди. Ол орус халкъ жырладан, романсладан, эстрада жырладан эки мингнге жууукъ чыгъарманы кёлден билгенди.

1960 жылдан арысында Зыкина Москонцертде ишлегенди, Москвада Маданиятны къырал институтунда «Халкъ хор» деген кафедрада доцент, ызы бла профессор болуп, Гнесинле атлы къырал музыка педагогика институтда да дерсле берип тургъанды.

1977 жылда Зыкина кеси «Россия» деген аты бла орус халкъ жырла айтхан ансамбль къурагъанды. Ол жыр къауум кёп тюрлю фестивальлада лауреат болгъанды, Совет Союзну къалайына да, тыш жерледе да чакъырылгъанды – токъсан эки къыралда жырлагъанды айтхылыкъ артистка.  Шимал Полюсда полярниклеге иш да концерт бергенди.

Бек биринчи уа ол Индиягъа баргъанды. Анда бир шахарда орамда бара тургъанлай, къарт индус аллын тыйып, анга: «Сен узакъданса. Артха къайтханынглай, юйюрюнг чачыллыкъды. Сени баш иенг башханы сюеди. Анга жарсыма – жазыуунгду ол. Мангылайынгда мен жулдуз кёреме да,  ол а сени сау дуниягъа белгили боллугъунгу шартыды», – дегенди. Ол айтханча болгъанды.

Артда дагъыда кюрешгенди Зыкина юйюр къураргъа, алай ол насыбы бир кере да узакъгъа созулмагъанды. Сабийлери да болмагъанды. Юйюр жашаууну юсюнден ол журналистлеге: «Биринчи, экинчи, ючюнчю жерге да мен тутхан ишими салгъанма. Тиширыу насыб а къураялмагъанма», – деп жарсыгъанды. Жырларындан биринде уа: «Мен биягъы жангызма, терслик менде тюйюл – сахна, жангыз сахнады къадарым бла жазыуум», – деп жырлагъанды.  

Зыкинаны жырларына тынгыларгъа бек сюйген японлула анга «Бек халал жюрекли уллу тиширыу» деп атагъандыла.  Анга жырланы Марк Фрадкин, Оскар Фельцман, Александра Пахмутова, Тихон Хренников эм башхала жазгъандыла.

Людмила Георгиевна уллу къуллукъчуланы да сюйген жырчылары эди – къырал башчыла Никита Хрущёв, Леонид Брежнев, СССР-ни министрле Советини председатели Алексей Косыгин да багъалагъандыла аны фахмусун.  СССР-ни культура министри Екатерина Фурцева бла уа ол кёп жылланы энчи шуёхлукъ жюрютгенди.  Министр дуниясын алышыр кечени аллында ала сау кюнню бирге ётдюргендиле. Кече ортасында Фурцева жырчыгъа сёлешип, ол а Горький шахаргъа  гастрольлагъа атланып тура эди, мудах ауаз бла жолда сакъ бол деп эсгертгенди. Эрттенликде жолгъа атланнган Зыкина шуёхуну ауушханын эшитгенлей, артха къайтханды.

Аны таныгъанла Зыкина бек халал адам болгъанды деп эсгередиле. Ол жандауурлукъ фонд къурап, ёксюз сабийле тургъан юйлени бир къауумуна дайым болушлукъ этгенлей, къайгъыргъанлай келгенди. Аны Россейни культура академиясыны, Москвада мамырлыкъны фондларына президентге айыргъандыла.

Бюгюн ол жашаучу юйню аллын Людмила Георгиевнаны сюелип тургъан, не заманда да гюлледен толу эсгертмеси сакълайды. Белгили жырчыгъа Социалист Урунууну Жигити, СССР-ни, РСФСР-ни,  Азербайджанны, Удмуртияны, Узбекистанны, Марий-Элни да халкъ артисти, РСФСР-ни бла Бурят АССР-ни сыйлы артисткасы деген бийик атла аталгъандыла. Ол «Ата Журтну аллында жетишимлери ючюн» 1-чи, 2-чи, 3-чю даражалы, «Сыйлылыкъны белгиси», Шыйых апостол Андрей Первозванныйни, Ленинни (эки кере) орденлери эм иги кесек майдал бла саугъаланнганды. Кёп тюрлю къырал премияланы лауреаты болгъанды.

2011 жылда Людмила Зыкинаны сураты бла почта марка чыкъгъанды, эки жылдан «Людмила» деп анга аталып кино алыннганды. Жырчы «Песня», «Автограф века» (сериялы – юч том) китапланы авторуду. Аны атын Краснодарда къырал маданият институт, астероид, Россейни къырал фондунда ауурлугъу 55,02  карат болгъан алмаз, Москвада 2012 номерли школ жюрютедиле.

2009 жылда, дуниясын алышырны аллында, ахыр концертине  миллионла бла адамла фахмусуна баш ургъан жырчы «Мен сизни сюеме» деп атагъанды. Ол сюймеклик эки жанлы эди.