«Хар сабий да ата-ана жылыуунда ёсерге керекди»

Нальчикде Ленин атлы проспектде бир жаш тиширыуну, къышды, жазды  деп къарамай, орамны  сыйпагъанын кёпле кёрген болурла. Андан арлакъда уа  бир эски сабий арбачыкъ сюелиучюдю.  Анда уа - къагъанакъчыкъ жукълап. Бир жол  мен ол тиширыуну  къатына барама да, хапарлашып башлайбыз.  «Сабийими къояр адамым жокъду  да, биргеме жюрютюрге тюшеди. Манга  ишлерге, баш кечиндирирге, къызымы ёсдюрюрге да керекди. Мындан   башха жерде да ишлейме.  Ёксюзле тургъан юйге берсенг а, анда сабийни бир кесек заманнга кечиндирген  амалла да бардыла деп да айтадыла, алай этерге уа кёлюм бармайды. Къыйналсам да, къатымда болса сюеме», – деген эди ол.

Андан айырылгъанымдан сора, бирле уа, онглары да болуп тургъанлай, казна юйге берип къоядыла сабийлерин, деп келеди акъылыма.  Аны юсюнден Республикалы сабий реабилитация араны  баш врачы  Марита Крымукова  бла ушакъ этгенимде, ол былай айтханды:

– Бизге асламысында къыяулу сабийле тюшедиле. Аланы къоюп кетгенлени сылтаулары бирча тюйюлдюле. Бирле жамауатны  налатындан къоркъадыла, башхаланы болушур адамлары болмай, ючюнчюлени да къолайлары жетмей…  Билемисиз, бизни араны ачылгъаныны игилиги недеди – энди сабийни  къайда болса атып кетер кереклиси жокъду. 

Сёз ючюн, Алимчикни ол туугъанлай окъуна анасы  къоюп  кетгенди. Бусагъатда  анга жыл бла алты ай болады. Аны ауруулары кёпдюле. Быллай къагъанакълай анга бир ненча операция этилгенди. Жарсыугъа, сабий алыкъа  кеси аллына сюелген, олтургъан да эталмайды, ашны да чайнаялмайды. Церебральный параличде алай болады. Анга да къарамай, халал жюрекли, ышарыргъа кюрешген, кимни къолуна да барып къалгъан балачыкъды. Ариу айтханны да бек иги ангылайды. Аны бла сёлешсенг бек сюеди, къолгъа алсанг да,   алай. Биз аны биреу кесине жаш этип алса эди деп къуру тилек этип турабыз. 

-Аллай сабийлени алгъанла бармыдыла?

-Хау, ол бек къыйынды эмда жууаплыды, алай, базыннганла бардыла. Сёз ючюн, тёрт сабий  республикадан тышында башха-башха юйюрлеге тюшгендиле. Аланы алгъанла бизге дайым да суратларын, отчётларын жиберип, ол балачыкъланы  юслеринден  хапар билдирип турадыла. Алада тюрлениуле бек уллудула. Сабийле жангы юйюрледе  насыплычыкъладыла, ол кёзге туурады. Сёзсюз, аланы  толу саулукълу этер онг жокъду, алай  юйюрде башхалача кеслерин жюрютюрча этер онг  а барды.  Ол а алагъа  бек игиди.

Бизни учреждениядан юйюрге Даун  аурууу болгъан сабийни да алгъандыла. Аллай  къызчыкълагъа бла жашчыкълагъа уа юйюр болумла  бек керекдиле. Биз мында къаллай бийик даражада реабилитация этсек да, ананы жылы къолу бла  огъурлу кёз къарамыча жарагъан бир амал, бир дарман да жокъду. Илму бла да  ачыкъланнганды   ата-ананы къолунда  ёсген сабийни реабилитациясы иги да онглу болгъаны. Алай, жарсыугъа, саусузчукъланы алып ёсдюрюрге сюйгенле бек аздыла.

– Саулукълу сабийлени да къоядыла бирле, сизге аллайла тюшмеймидиле да?

– Арт жыллада жашны, къызны алып ёсдюрюу бла байламлы  закон   иги да женгилленнгенди да, бизге саулукълу балачыкъла  хазна тюшмейдиле. Алай жашауда кёп тюрлю болумла  бола туруучудула да,  ёксюзлюк сынагъанла да бардыла.  Къырал алагъа тынгылы юйюр табыуну дурус кёреди. Жарсыугъа, барысын да юйюрле бла жалчытыр амал  жокъду, аны себепли сабийле  интернатлагъа эмда ёксюзле тургъан юйлеге тюшедиле. Биз алагъа не иги болсакъ да,  аталарын бла аналарын алышаллыкъ тюйюлбюз. Хар сабий да юйюрде, ата-ананы жылыуунда ёсерге керекди. 

– Мен билгенден, алгъын  бу  араны  аты  «Специализацияланнган сабий юй»  деп эди, энди  уа -  «Республикалы сабий реабилитация ара». Ол не бла байламлыды?

– «Жол картагъа» тийишлиликде ёксюз сабийлени бир ведомствогъа  ётдюрюу бла байламлы  этилгенди алай. Энди бизни ёксюз, къарар адамлары болмай къалгъан,  къыйын жашау болумгъа тюшген балалагъа къарау деген магъанабыз тас болгъанды.  

Анга да къарамай,  бизни учрежденияда кечиннген ёксюз, къарар адамлары болмай къалгъан, къыйын жашау болумгъа тюшген сабийлени алыргъа  башха жер болмагъаны себепли, ала болжаллы халда мында турадыла. Ол жумушубузну  бизни арада ишлегенле  кесибиз тамамларбыз деп бек ышанабыз.  

-Жамауатны  болумуна ол къартларына, сабийлерине эмда санларында къыяулары болгъанлагъа  къалай къарагъанына кёре багъа бериледи дейдиле да, ол жаны бла болум къалайды?

- Бизде ол жаны бла хал кёп регионладан игиди деп таукел айталлыкъма. Къырал да инсанларыбызны ол къауумуна, артыкъда  инвалид сабийлери болгъан юйюрлеге, энчи къайгъырады. Ырысхы  болушлукъну дайым   ёсдюре баргъаны бла къалмай,   ангылатыу- жарыкъландырыу ишни да  бардырыуну дурус кёреди, ол санда  асламлы информация органланы юсю бла да.