Энтта да чирик адетлерибизни юсюнден

Газетибизде къатын алыуну, эрге барыуну юсюнден жаза-жаза турабыз. Жашларыбызны бла  къызларыбызны юйдегили болмагъанларыны  проблемасы кёплени къайгъы этдиреди. Анга окъуучуларыбызны бизге жиберген письмолары да шагъатлыкъ этедиле. Аланы бир къаууму бла шагъырей этерге сюебиз. Ала кёп затны юсюнден сагъыш этдиредиле.

Ахчадан башха  къайгъы жокъ

«Абаданла жаш тёлюню сансыз этип къойгъандыла, – деп жазады  Мурат деген биреулен. –  Бу къалын бериу нек тохтамайды. Жашха юйдегили болур ючюн  бек аздан 100 минг сом керек болады къалыннга. Башха къоранчланы уа айтмай окъуна къояйыкъ. Къызны харакетине да  жарым миллион сомдан артыкъ керекди».

Тау эллерибизден биринден жазгъан Таулан да аллай оюмну айтады. «Бизни элде юйленирге хуржунлары эркинлик бермеген бек кёп жаш барды, – деп жазады ол. – Сора мени ахчам жокъ эсе, мен къатынсыз къалыргъамы керекме?!»

Мында дагъыда бир сылтау барды: атала бла анала сабийлерине жюреклери излеген къызланы алыргъа къоймайдыла. Жюз тюрлю сылтау табылады . Эм уллусу уа байлыкъды, сен жарлыса  деселе, жаш жюреклени сындырып къоядыла!

Индираны письмосу уа артыкъда бек сагъышландырады.

Аны не зат жарсытады? Жашланы асламысы бай, аталары къуллукълада ишлеген къызланы алыргъа излейдиле. Ол да шёндюгю заманны бир шартыды. «...Менича жарлы къызланы чотлары тапсызды, – деп жазады Индира. – Атам, харип, ауушханды, маулютге, хуржунлагъа деп, алайсыз да уллу болмагъан ырысхыбызны жоюп, артыбызгъа чыкъгъанбыз. Анамы пенсиясы он минг сомду. Кесим медсестра болуп ишлейме. Айлыкъ хакъым гитчечикди. Ишден бош заманымда анам бла эшиу бла кюрешебиз. Андан да уллу хайыр тюшмейди. Фатарда жашайбыз да, малыбыз, бахчабыз жокъдула. Хар нени да сатып алабыз. Базарда уа бизничалагъа хар зат бир къан багъады.

Жарым жыл мындан алгъа мени бир жаш жаратхан эди. Аны билгенлей, анасыны ичине от тюшюп къалгъан эди:  «Голодранкадан башханы табалмагъанмыса?!» – деп, жашына мени алыргъа кьоймагъан эди. Ананг жашауубузну бузарыкъды, деп ангылатдым жашха. Ол а жилягъандан башха бир сёз да айталмады...»

Энди бриллиантсыз жарарыкъ тюйюлдю

«…Къартларыбыз, жыйылып, миллетибизде керексиз адетлени нек тыймайдыла?» – деп, дау этеди битеу бу хапарны газетни алгаракъда номеринде басмаланнган «Жилягъан да этеме» деген письмосу бла кьозгъагъан Эльвира деген къыз.

«Миллетни бернеден бла хуржунладан башха адетлери унутулургъа жетгендиле. Къарт анам айтыучу эди алгъын тойлада ариу тепсеуле, оюнла бола эдиле, деп. Бусагъатда уа тойлада тепсеуле неге ушайдыла? Алгъын абезех тепсеуде болмаса, жашха кьызны къолуна тиерге эркинлик жокь эди. Энди уа жашла, танклача, къызны ырбыннга тыйып, сыйсыз чамчыкъла этип, миллетибизге ушамагъан бир тепсеу («Ламбада», «Макарена»…) кибик этип, тойну бошап, чачыладыла», – дейдиле.

Бизни уллу адамларыбыз, бернеге къадалып турмай, жаш адамланы башха ахшы адетлеге юйретселе уа. Къалын, берне, сый кьурумасала, жашланы бла къызланы жашаулары къурурукьду! Бернеде алтын жюзюкле бусагъатда жюрюмейдиле, жюзюгю, шынжыры да  бриллиантла болургъа керекдиле.

Алгъын кийимлени, кьумачланы жан жауплукьлагьа, артда велюр ундурукъ жабыулагъа чулгъагъандыла, энди уа сыйлы жюнден этилген кюйюзге салып бередиле. Миллетибиз алай бай болупму къалды? Ким къалай кёргенин билмейме, мен а халкъыбыз жарлы жашагъанын кёрюп турама, жарлы къызланы жашауларын бек иги билеме.

Бернени юсюнде мен даулагъан затла кёпдюле. Сёз ючюн, къыз баргъан жашына бриллиантлары бла жюзюк нек салыргъа керекди? Биз кесибизни муслийманлагьа санай эсек, динни жорукъларын бузмайыкъ. Алтын эр кишиге харамды, гюняхды, деп, хадиследе айтылып турады.

Дагъыда хапчукну юсюнден айтырыгъым келеди. Къыз жашны юйюне  мебель, пылесос, быстыр жуугъан машина нек элтирге керекди? Къатын алгьынчы жаш раскладушкадамы жукълап тургъанды, быстыр да жууулмай, юйю да жыйылмай? Жашны юйю келин келтирлик хапчукну аллына къарап тура эсе, ол юйге бармазгъа керекди. Мени сыйымы хапчугума кёре тутарыкъ эселе, къайынларымдан аллай сый керек тюйюлдю манга.

Университетде биргеме бир чеченли кьыз окъуй эди. Бусагъатда ол, юйдегили болуп, юч сабийи да бардыла. Чеченлиле бир тап этгендиле. Алада берне жюрюмейди. Жаш юйленирге излесе уа, кьызны атасына, анасына 50 сомдан 500 сомгъа дери бир нохтабау этип береди. Андан сора киеулюкден бир капек да сакъламайдыла. Ол себепден чеченлиле, террористледен, къазауатдан жарсыгьанлыкъгъа, юй да къурайдыла, сабийли да боладыла. Жангы туугъан сабийлени саны бла Россейде биринчи жерни ала аладыла. Бизде, Аллахха шукур, кьазауат жокьду, алай чирик адетлерибиз амалтын юй болалмайбыз!»

Эльвира бек тюз айтады, осал адетле, миллетибизни жунчутханлай, халкъыбызгъа алгъа барыргъа къоймай, аны айныууна чырмагъанлай турадыла. Аны ангыламагъан хазна адам болмаз. Алай аладан айырылыргъа базыннган а жокъду. Ала бизден кючлю нек болуп къалдыла?! Аны билген кьыйынды.