Тёреле бош жерде туумайдыла

Адам улу ёмюрле узуну кесине тап келлик сейир тёреле къурай келгенди. Аладан бири – башсыз къалгъан келинни къайын юйюнде, тукъумда къоюуду. Ол, тиширыугъа кеси башын тутаргъа къыйын болгъан заманлада, бизни халкъда, башхалада да бар эди.

Алгъын заманлада юйю, жери да болгъан бир орта къолайлы юйюр, артыкъ байлыкъ, тынчлыкъ излеп, башха жерге кёчгенди. Жашла анда юйюрлю болгъандыла, алай, кёп да бармай, юйюр тамата, эки жашы да жукъгъан ауруудан ауушуп, аналары эки келини бла къалгъанды. Ол, киши жеринде кёрген ачыуун Аллахдан келген белгилге санап, артха къайтыргъа хазырланнганды. Сора:

– Экигиз да ата юйлеригизге къайтыгъыз, къызларым. Аллах сизге хатерли болсун, экигизге да башха адамла бла насып берсин. Сиз мени бла келип не этесиз? Мени ачыуум асыры ауурду, андан сизге да юлюш этерча, – – дегенди келинлерине.

Келинлени бири юйюне къайтханды, экинчиси уа кетерге унамагъанды.

– Сен къайры барсанг да, мен ары барлыкъма, – дегенди келини Айшат.

Алай бла, Нашрум, келинин да биргесине алып, ата журтуна къайтханды.

– Къарагъыз, Нашрум къайтып келгенди! – деп, сейирсиннгендиле эллилери, аны халын кёрюп.

 – Мен мындан нем да болуп кетген эдим, алай артха къурлай къайтдым. Ата журтдан шашхан иги тюйюлдю, – дегенди Нашрум алагъа.

Кюз арты эди да, жаз башына дери кечинирча, Айшат, сабанлада тирлик жыйгъанлагъа къошулуп, ала бла ишлегенди. Ол кюн сайын иш хакъына алгъан мирзеу аланы ач этмегенди. Болсада Нашрум, жашау былай магъанасыз ётер деп къоркъуп, кёз къысдырмагъанды. Сора ол, халкъыны эрттеги адетин эсине тюшюрюп, бир кюн келинине:

– Тамбла сен башха жерге бар ишлерге, – деп, къайры барлыгъын юйретгенди.

Айшат жангы сабаннга келгенде, аны иеси:

– Бу жаш тиширыу кимди? – деп соргъанды.

– Ол кёчюп кетип, баш иесин, жашларын да къабып къайтхан Нашрумну келиниди сизни тайпадан, – дегенди тиширыуладан бири.

– Алай эсе, сизни бла ишлесин. Иги болугъуз, ашны, сууну къызгъанмагъыз андан.

Ол затны эшитгенде, Айшат жерге дери баш ургъанды да:

– Не зат ючюн боласа манга былай халал? – деп соргъанды.

Тамата уа:

– Манга сен, баш иенг ёлгенден сора, къайын ананга этгенинги – ата-анангы эм туугъан жеринги къоюп, аны къанат тюбюне къысылып, алгъын танымагъан жеринге жашаргъа келгенинги айтхандыла да, андан, – дегенди.

– Мындан ары да халал бол манга, жюйюсханым, – деп тилегенди Айшат. – Сен мени жапсардынг, мени бла ариу сёлешдинг.

Алай бла, Айшат ингирге дери аны жыйынында ишлеп, мирзеу юлюшюн келтиргенди юйюне. Къайын анасы, къууанып:

– Ол сени къайгъынгы кёрген адамгъа Аллах ыразы болсун! – дегенди. – Ол адам къалай кёрюндю санга? – деп да соргъанды.

– Ариу, халал адам. Кишини гыржынсыз къоймазгъа ушайды, – дегенди келини.

Сора къайын анасы айтханды:

– Ол бизге узакъ жууукъду, бизни ючюн къайгъырыргъа керекди. Сен аны сабанында ишлегенинг игиди, къызым. Бир башха жерде сени жанынга тиерге болур эдиле. Ол а тиймез.

Сора Айшат, будай оруу, кёгет жыйыу бошалгъынчы, узакъ къайыныны сабанларында, бахчаларында ишлеп тургъанды.

Бир кюн Нашрум анга былай дегенди:

– Къызым, сен алыкъа жаш адамса, бир чирчигинг болурча, мен санга жашау нёгер излерге керекме. Ол сен ишлеген жерни таматасы кече сайын ындырда арпа сууурады дейсе. Кишиге кёрюнмей бар да, ол ашап-ичип, солургъа жатханлай, аны аякъ жанында жабыуну ачып, алайда жат. Андан ары иш кесин кёргюзтюр.

Айшат къайын анасы юйретгенча этгенди. Тамата ашап-ичип, кёлю кётюрюлюп, барып, узакъ мюйюшде гебен тишни къатында жатып жукълагъанды. Айшат, акъырынчыкъ келип, аны аякъ жанында жабыуну ачып, алайгъа жатханды. Кече ортасында аякъ жанында жатып тургъан тиширыуну кёрюп, элгеннгенди сабанны иеси. Сора къарангыда:

– Сен кимсе? – деп соргъанды.

– Мен Айшатма, – дегенди ол. – Сен бизни жууукъларыбызданса, бизни ючюн къайгъырыргъа борчлуса деп, къайын анам ийгенди.

– Сау бол ышаныуунг ючюн. Энди къоркъма. Мен сени ючюн не да этерме, къайын анангы тилегин толтурурма, – деп жууаплагъанды ол. – Алай а мен сизни узакъ жууугъугъузма, менден къаршы да барды. Сизге ол къайгъырса тапды. Ол унамаса уа, мен этерме алай.

Айшат къайтып келгенде, къайын анасына:

– Къалай болдунг, къызым? – деп соргъанды.

Ол анга иш къалай болгъанын айтханды, сора экиси да ол не бла бошаллыгъын сакълагъандыла.

Сабан иеси уа элде оноучу къартлагъа келгенди. Къартла Нашрумну къысха жууугъун чакъыргъандыла да, ишни болушун айтхандыла:

– Нашрумну юйдегисини жер юлюшлерин да ал, къайгъыларын да кёр, – дегендиле.

– Мен ол затны эталлыкъ тюйюлме, – дегенди ол адам, – кесими ауур юйюрюм барды.

Ол заманда сабан иеси къартлагъа:

– Бюгюн сиз мен Нашрумну юйюрюню къайгъысын кесиме алгъаныма шагъат болдугъуз, – дегенди. – Къарындашыбызны тукъум жери юйюрюне къалыр ючюн, аны аты жууукъларыны арасындан къурумаз ючюн, Нашрумну тилеги бла аны келинин юй бийчеге алама.

Ол заманда таматала бары да бирден:

– Биз шагъатбыз, – дедиле. – Аллах ол сени юйюнге кирген тиширыуну сабийли этсин. Махтаулу бол. Тукъумунг юзюлмесин.

Алай бла сабан иеси Айшат бла бир юйюрлю болгъанды да, заман жетип, алагъа жаш туугъанды.

Биргелерине жашагъан Нашрум анга бек къууаннганды:^.

– Шукур Аллахха! Ол манга туудукъ берди. Бу сабий мени жашаууму жангыртыр, къартлыгъымда манга къайгъырыр, – дегенди.

Хар ким, бир бирге сюйюнчюлюк бере:

– Нашрумгъа жаш туугъанды! – деп, аны алгъышлагъандыла.

Алай бла ол эрттеги тёрени хайырындан бу юч адам кеси насыпларын тапхандыла. Жашлары, баш иеси да ёлген жашаулу тиширыу ынна болгъанды, жаш тиширыу бла аны узакъ къайыны да юйюрлю, сабийли болгъандыла. Бу таурух ёлюмню, бушууну жашау хорлагъанын, тёреле бош жерде туумагъанларын айтады.