Жаш юйюр энчи жашасамы игиди?..

Уллу юйюр болуп жашагъан – ол игимиди?.. Бир жанындан алып къарагъанда, ата-бабаладан келген тёре барды: келин эрини юйюрю бла жашайды. Алай шёндюгю жаш адамла ол тёреге артыкъ бойсунмайдыла.  Онгу болгъан, кесине базыннган юй ишлеп  неда фатар алып айырыладыла. Алай шёндюгю экономика халда къарыусуз жашагъанланы саны ёсюп барады, хар жангы къуралгъан юйюрню энчи жашаргъа онгу жокъду. Эки тёлю бирге келишип турурча уллу хунерлилик керек болады.

Кёпле айтадыла: ата-бабаларыбыз хар юйдегили  болгъан жашха отоу ишлеп, бир юйюрню балаларын дуниягъа чачмай, бир арбазда тутхандыла. Къартланы къатларында ууакъла да тёреге-адетге юйреннгендиле, энди нек жарамайды алай, дейдиле. Жууап баямды: ол эртте дуниялада адамланы къадарлары бир бирлерине ушап, жашы атасыны, аппасыны ызындан баргъанды. Энди уа хар кимни акъылы башхады. Эшитилген информация - кёп, айныргъа жолла да  аз тюйюлдюле.

Жаш адамланы аякъларына жюгенми саллыкъса? Кетедиле уллу дуниягъа, кеслерин сынаргъа. Хау, ала кеслерини акъылларына кёре, кеслерини ахчаларына энчи юйлеринде, фатарларында  жашаргъа сюедиле. Ол муратларына жетмегенле уа таматаланы жерлеринде кечинедиле. Алай  гурушхасыз а болмайды.

Биз бюгюн айтырыкъ хапарланы баш жигитлерини атларын букъдургъанбыз, юйюрледе къаугъала къозгъамаз ючюн.  

Сау бол дер орунуна…

Анжела Арсеннге эрге чыкъгъанында къайда жашарыкълары белгили эди. Арсен ортанчы жаш эди, ата юйюнде къаллыкъ тюйюл эди. Келин бла къайын ананы арасы къалай-алай болса да, бир бирге тёзерча болгъанды. Гитче къайыны юйдегили болгъаны бла Анжела эри бла чыгъып кетерге керек эдиле. Алай ол суннганча болмады. Юйге гитче келин келгенлей, кёп да мычымай, жашны юйден суууруп, ара шахаргъа ишлерге кетдиле.

«Ол кюнден башлап, къайын анам бла арабыз аманнга айланды. Ары дери ол да, мен да сёз болсакъ, «хо, энди кёп къалмагъанды, биз башха жерге кетерикбиз» деген сагъышла тёзюмлюлюк бергендиле.  Энди уа  ол умутларым артда къалдыла. Не жумуш этсем да, къайын анамы кёлюн алалмадым. Кийген кийимиме окъуна бюсюремей башлады. Сабийибизге да эс бёлмейди, туудугъун кюсемеген ыннагъа биринчи кере  кёз ачдым. Алгъын, ол  ортабызгъа кирмеучю эди, энди уа бир бирибизге юсгюрюп башлады. «Иги жашыма иги тиширыу тюшмеди», - деген сёзлени терк-терк айтады. Аны бла жашаргъа бой салгъаным ючюн «сау бол»  дер орунуна, мени сёкгенлей турду.

Менден эсе Москвагъа сормай-ормай кетген гитче келин окъуна иги кёрюндю анга. Халкъда бош жюрюмейди узакъдагъы бегирек сюйюлюр деген сёз. Кенгде жашасам, терк-терк да келмез эдим, жангыз да байрамлада омакъ болуп, тишлерими ачып, кесими иги жанындан кёргюзтюп кетерик эдим. Бирге жашагъаннга уа хар атламдан да бир сылтау чыгъады.

Кесими чурумсуз адамгъа санамайма. Ашны-сууну да аламат жарашдырама деп айталмам, алай кимни да барды кемчиликлери. Эки тиширыу бир юйюрде жашаргъа керек тюйюлдюле, деген оюмгъа келдим. Ол угъай, анасы бла къызына  окъуна бирге жашагъан тынч тюйюлдю, келин бла къайын анагъа уа бютюнда. Къайын ана, кесин, сёзсюз, тюзге санайды, юйде да кесин жангыз иеча жюрютеди. Келин а не заманда да къонакълай къалады. Къайын ана, эртте келин болуучу заманларын эсине тюшюре турса эди, ангыларыкъ да болур эди мени».

Медицина илмуланы доктору, профессор, психиатр Теммоланы Лейляны оюму: – Жангыз жашагъан абадан адам кёлкъалды болургъа ёчдю. Юйюрде асламысында тиширыуланы араларында болады гурушхалыкъ. Кёбюсюнде  эр кишиле юйдегилерин къыйнамай, ала бла жарашып турургъа сюедиле. Алай эр кишини анасы, келинни хатасындан юйюрде магъаналы жерин тас этген сунуп, анга илинип башлайды. Психология тинтиулеге кёре, жашны анасы жашыны юйюрю бла, неда къызны анасы  къызыны юйюрю бла, дагъыда жангыз эгеч эгечини юйюрю бла бирге жашагъан юлгюледе жангыз тиширыу кесин артыкъ сунады. Ол сезим аны эсинден кетмей, биргесине жашагъанлагъа да къыйынлыкъ сынатады.  

Башха тюрлю болум

Хар юйюрню жашау турмушу башха тюрлюдю. Абаданладан «сабийлени къартлыгъыбызда къарарла деп ёсдюребиз» деген оюмну эшите тургъанбыз. Асламысында юйюрледе алайды. Алай сабийлерин юйдегили этген хар ата-ана да къарт болуп къалмайды. Жаш ата-анала ишге жюрюп, «хайт» деген заманлары болады.

«Жангы юйюр къурагъан жаш адамла жашны ата-анасы бла жашагъан къачан да тёре болгъанды, - дейди Аминат. - Мени къарт ыннам, анам, анамы эгечлери эрлерини юйлеринде жашагъандыла. Араларында хал къыйын-женгил болса да, тёзюп тургъан болмаса, кетип,  башха жашаргъа аланы акъылларына да келмегенди. Шёндю дуния тюрленнгенди. Тёзерге бир киши да сюймейди. Жашым юйдегили болгъанлай, фатаргъа хакъ берип чыгъаргъа умут этди. Алай мен ахырысы бла да унамадым. Не кереги бар эди ахча къоратып жашаргъа, ары бергенинги юйюрюнге къоратсанг а деп, бой салдырдым. Келинни да къаллай юй бийче боллугъун, жашыма иги къарармы деп, сынаргъа сюйдюм.  

Заман озгъандан сора ангыладым – иги юй бийче дегенни магъанасын экибиз да башха тюрлю ангылайбыз. Дагъыда бир затны кесим сынап, ангыладым – адамны тюрлендирир амал жокъду. Гурушхала да аны ючюндюле.  

Эки туудукъчукъ тууду, жанымдан да бек аланы сюеме. Алай алагъа къараргъа хазыр болмагъанымы ангыладым. Мени ишим, нёгерлерим, кеси жумушларым бардыла, алагъа эс бёлюрге сюеме. Туудукъла  бла олтур деп тилеселе, анга хазыр тюйюлме. Жашымы бла келиними кёлюне тиеме. Кертисин айтханда, кесиме окъуна жетмейди заманым ишден сора. Энди ангылайма, терс иш этгеними, кетебиз дегенде, тыймасам боллукъ эди.  Кеслери къалай сюйселе да бардырыр эдиле жашауларын, энди уа къыстасам да кетерик тюйюлдюле. Нек?  Башларын кечиндирирча ахча ишлеялмайдыла, мени къолума къарайдыла…эринчекле болгъанлары баямды.

Дагъыда ангылагъанма: мени юйюме кёзлерин жандырып тургъан болмаса, кеслери зат да ишлеяллыкъ тюйюлдюле. Къалай жангылдым мен. Жашымы къубулта кетип, тели этгенме, бир жумушну тынгылы эте билмейди. Мен ёлсем не кюн келликди былагъа? Бир гитче бизнес къураргъа керекди, парикмахерский болсун, ётмек биширген цех болсун…»

Теммоланы Лейляны:                         

- Абаданлагъа мен айтырыкъ – къыйналмай жашагъыз, сабийлеригизни жибере билигиз. Жангыдан къуралгъан юйюр кеслери жашасала игиди, ахча-бохча жаны бла къыйын болса да, кеси къарыулары бла ишлеп, сабийлерин да кеслери ёсдюрселе, эки жанына да ол игиди. Быллай жашау турмуш – эки тёлюге да бир бирни тансыкълап  турургъа  себепди.

Балала да ата-аналарына тансыкъ бола жашайдыла. Аппала бла ыннала уа, сабийлерине болушханларына къууана, аланы сакълайдыла, сюймекликлерин толусунлай саугъалайдыла. Хар юйюрню энчи жери болса игиди. Бир юйде жашау бардыргъан къыйынды. Тёзген тёш ашар деп тёзюп жашасала да, бир кюнде ол тёзюм тауусулады, уруш-тюйюш болмай къалмайды. Дуния тюрленнгенине кёре юйюр жашау да тюрлене барады. Аланы артха бурур кюч жокъду.