Насра Хожа къайдан чыкъгъанды эмда ким болгъанды?

Кёп болмай ишчи нёгерлерим бла Насра Хожа къайдан чыкъгъаныны эмда ким болгъаныны юсюнден даулаш къозгъалгъанды. Андан сора мен, аны юсюнден кёбюрек билир муратда, материалла излеп башладым да, Интернетде быллай шартла тапдым.

Насра Хожа белгили алим, жарыкъландырыучу  эм жазыучу болгъанды. Аны тюз аты Джалил Гусейнгулу оглу Мамедкулизадеди. Кеси да 1866 жылда Азербайджанны Нахичевань шахарында туугъанды. 1932 жылда 4 январьда Бакуда ауушханды. Анга ол заманда 65 жыл болгъан эди.

Бизни малкъар халкъгъа ол Насра Хожача белгилиди. Аны чам, масхара хапарлары айтылмай хазна кюн оза болмаз битеу тюрк дунияда. Кесини заманыны бек белгили адамыны юсюнден кёп илму ишле жазылгъандыла, газетледе, журналлада статьяла, очеркле басмаланнгандыла.

Илму кёзден къарап, аны жашауун, чыгъармачылыгъын, халкъына болушлукъ этер мадарла излегенлей тургъанын, масхара, чам хапарларыны энчиликлерин чертип, 1939 жылда академик Мирза Ибрагимов «Уллу демократ Молла Насреддин» деген монография жазгъанды. Закий алим эмда чамчы, лакъырдачы Джалил жарыкъландырыу ишни ёр этерден бир да къалмагъанды. Жангы амаллагъа кёчген школланы айнытыр ючюн, жамауатны окъуулулугъун, маданиятын кётюрюуде къыйыны чексизди дерчады.

Битеу Тау артына жарыкъландырыу берип тургъан Джалил Мамедкулизаде, Молла Насреддин неда Хожа Насреддин, сюе эсегиз а, Насра Хожа, Гори шахарда устазла хазырлагъан семинарияда окъугъанды, аны татар (азербайджан) бёлюмюн бошагъанды. Ана тилинден  сора да, орус, эрмен тиллени сууча билгенди, арабча окъугъан, жазгъан да этгенди. «Шарги Рус» («Русский Восток») атлы газетде кёп заманны ишлегенди эмда анда хапарларын, публицистика статьяларын, фельетонларын, артдаракълада уа пьесаларын да басмалап тургъанды. 1906 жылда уа кеси «Молла Насреддин» журналны чыгъарып башлагъанды. 25 жылны ичинде анга редакторлукъ да этип тургъанды. Ол издание  Азербайджандан тышына да кенг жайылгъан эди.

Ол Лев Толстойну хапарларын да кёчюргенди. Аны белгили чыгъармалары: «Почта орун», «Уста Зайнап», «Тас болгъан эшек» эм башхала, «Шарги Рус» газетде жер табып, окъуучуну кёлюн кётюргендиле.

Алим эм жазыучу Россейни шахарларындан къайтып, окъутуу эм юйретиу амалланы таплыгъын излеген жаш  интеллигенцияны биригиулерине къошулгъанды. Азербайджан миллетге билим бериу жаны бла жангылыкъланы кийирген окъуулу жашла «Жангырыу» деген газет да чыгъарып башлайдыла. Аны бир бёлюмюне Джалил Мамедкули-заде башчылыкъ этгенди. Аны тилеги бла  муслийманлы къызчыкълагъа Тифлисде энчи школла ачылгъан эдиле.

Джалил Мамедкули-заде Шаркъдагъы миллетлени адабиятларын бла маданиятларын алгъа элтгенди, юлгю кёргюзтгенди. Аны юсюнден «Шаркы Рус» газетде аны биргесине ишлегенле былай эсгерип жазгъандыла: «Ол муслийманлыланы, оруслуланы арасында да бек билимли акъылманладан эди».

Белгили жарыкъландырыучуну, алимни эм жазыучуну аты Нахичевань Автоном Республиканы шахарына (Джалалабад), эллеринден бирине (Джалилкенд), Нахичевангьны къырал драма театрына аталгъандыла. Азербайджанны кёп шахарларыны орамлары да жюрютедиле аны атын.