«Китапла жашауумда уллу магъананы тутадыла»

Хасанияны амбулаториясында акушер-гинеколог болуп кёп жылланы ишлеген, бусагъатда уа Нальчикде 3-чю номерли поликлиникада врач болуп ишлеген Холамханланы-Къайгъырмазланы Розаны иги кесекден бери таныйма, биз шуёхлукъ жюрютебиз. Ол, баш  ишинден сора да, «Радуга» реабилитация арада да сабийлеге багъады.

Розаны баш иеси, жашлары, туудукълары, уллу юйю, гюлден толу арбазы да бардыла. Жаланда бош заманы жетишмейди. Болсада ол китап окъургъа заман тапмай къалмайды.

Алгъын аны тенгли къызла къазауатда эшиу этгенлеринде, Розаны  уа къолунда китап бла терк-терк кёрюрге боллукъ эди.

Школда окъугъанында анасы тынгылы билим алыргъа керекди, эшиу а бир жары да къачарыкъ тюйюлдю десе, къыз сейир этиучю эди. Артда ангылагъанды анасы терен акъыллы болгъанын, аны тюзлюгюн да.

Кертиди, къызы да анасыны муратын толтургъанды: школда бек иги окъугъанды, китапланы сюйгенди. Онтёрт жылына ол адабиятдан битеу школ программаны окъуп чыкъгъанды, аладан сора уа - орус эмда тыш къыраллы классиклени китапларын да.

Атасы да, кеси бийик билим алалмагъанлыкъгъа, сабийлери, ол санда жангыз къызы Роза да, окъуулула болсала сюйгенди. Бюгюнлюкде Розаны жашлары аны бла Корней Чуковскийни «Муха-Цокотуха» эмда башха сабий чыгъармаланы кёлден окъугъанларын эсгередиле.

- Бизни юйюрде не заманда да китапха уллу эс бурулгъанды, - дейди Роза Идрисовна. - Баш ием инженерди, ол да бек сюеди китапны. Бош заманы хазна жокъду. Алай китапны къолуна алса, андан сора  къатында зат кёрмейди, акъылбалыкъ болмагъан жашчыкъ кибик. Бир онгу болса эди, андан сора жукъ да ишлемез эди. Китапны окъуп, тангнга чыгъып къалыр.

Бир жол а мен анга Омар Хайямны омакъ жарашдырылгъан «Рубаи» китабын саугъагъа бергенме. Аны эки сагъатны ичинде окъуп чыкъгъанды. Эр кишиле бу акъылманны тизгинлерин окъургъа бютюн бек сюедиле, нек эсе да.

Лев Толстойну «Война и мир» чыгъармасын а Роза бютюн бек багъалайды. Кеси да бир кере угъай, къайтарып-къайтарып, кёп кере окъугъанды аны. «Хар жолдан кесиме романны магъанасын жангыча ачама. Наташа Ростова уа бюгюнлюкде да манга ариу, терен акъыллы, от жагъаны сакълагъан тиширыуча, анача юлгюдю», - дейди ол.  

- Айтхылыкъ орус жазыучу Наташа Ростованы бла Пьер Безуховну юлгюлеринде аламат юйюрню  суратлагъанды, - деп бардырады хапарын Роза бир кесек тынгылагъандан сора. - Анда ата тамата эди, ол зат а бизни заманда бир кесек кесини кючюн тас этгенди, жарсыугъа. Ма жангы юйюрле къуралып, иги да жашап башлагъынчы чачылгъанлары да анданды.

Юйюр а къыралны тутуругъу болгъанын кимге да баямды. Не десек да, битеу иги затла юйюрден башланадыла. Врач къадарымда, мени аллыма тюрлю-тюрлю тиширыула келедиле. Аланы жашау халларына къарай, бу затланы билип айтама.

Аны оюмуна кёре, халаллыкъ, бир бирни ангылаулукъ бизни хар бирибизде да бардыла, алай алагъа жетер ючюн а билимли болургъа керекди. Ма анда уа китап окъуу уллу магъананы тутады. Кёп китап окъугъан осал адам болур амалы жокъду.

Розаны юйюр китапханасы артыкъ уллу тюйюлдю, анда бурун заманладан къалгъан багъалы китапла да жокъдула, алай  Роза кесини китапларын бек уллу хазнагъа санайды. Ала жашауну керти шагъатларыдыла, дейди.

- Ким биледи, бирле терс ангыларгъа да болурла, - дейди Роза. - Алай кесигиз сагъыш этчигиз, Пушкинни, Толстойну, Гогольну, Чеховну, Дюманы, Гюгону, Шекспирни, Мечиланы Кязимни, Къулийланы Къайсынны, Зумакъулланы Танзиляны чыгъармаларын окъуй, аланы кесинги акъылынга, ниетинге жууукъ адамланыча сезесе. Аланы сенден жаланда бир зат айырады - дунияны бютюн терен, сенден башхаракъ кёре, суратлай билгенлери.

Алгъаракълада, ишге тебирей, телевизорда Пушкинни Солтан патчахны юсюнден жомагъын эшитеме. Ол бошалгъынчы, кёзюмю экрандан айырмай, ахырына дери  къарадым. Суратлау литератураны адамгъа кючю уллуду, ол угъай да, хыйны этгенча тартады кесине.

Роза Антон Чеховну, аламат врачны эмда жазыучуну чыгъармаларын бютюн сюйюп окъуйду. «Мен аны фахмулулугъуна баш урама, - дейди. - Ол не уллу затны юсюнден да къысха, ангылашыныулу жазады. Аны бла бир жазыучу да тенглешаллыкъ тюйюлдю. Адамны  къылыгъын ангылар ючюн, Чеховну окъургъа керекди. Сюйген жазыучуму чыгъармалары жашауну ангыларгъа болушадыла.

Кертиди, мени жюрегиме, жашауну анатомиясындан сора да, бир зат керек болса, Мечиланы Кязимни, Къулийланы Къайсынны, Зумакъулланы Танзиляны лирикалы чыгъармаларын окъуйма. Билемисиз, мени кёлюм кётюрюледи, бек къууанама, ёхтемленеме Къайсын бла, Танзиля бла да бир кезиуде жашагъаныма…»

Роза усталыгъын ёсдюре барыргъа сюйген врачды, ол себепден аны китапханасында  медицина бла байламлы китапла да кёпдюле.

Жазыучу Виктор Шкловский бир жол былай дегенди: «Китапла отоуунгда сыйынмай тохтагъан эселе, ундуругъунгу юсюне сал да, кесинг а полда жат». Алай китапха сюймеклик аланы кёплюклери бла ёнчеленемиди да? Сёзсюз, угъай. Холамханланы Роза ундуругъун китаплагъа бермегенди, болсада ала бары да аны жюрек талпыуун, къол аязыны жылыуун сезгендиле.