Малкъарлы жаш – белоруслу партизан

                                               Уллу Хорламны 74- жыллыгъына

Украинада  бла  Белоруссияда  партизан  уруш  неден  башланнганыны юсюнден  манга  Ахкёбекланы  Исхакъ  хапар  айтханды. Ол  1942  жыл  Гомель  шахарда  гитлерчилеге  къажау  жашырын  ишле  бардыргъанды. Ал  кезиуде, дейди   Исхакъ, германлыла   мамыр   адамлагъа  тиймей  тургъандыла– фашист  командованияны  бийлеген  жерлеринде  политика  планына  кёре. Партизан  къымылдауну   Ара   штабыны  башчысы   Пантелеймон Пономаренкону  оноуу  бла  Украинагъа бла   бла  Белоруссиягъа  парашютла  бла  чекист   къауумла  тюшюрюлгендиле. Къуршоугъа  тюшюп, агъачлада  айланнган къызыл  аскерчиледен   партизан  отрядланы  ала  къурагъандыла. Бизни   жерлешибиз  Киштикланы  Магомет   Белоруссияда   ол  къауумладан  бирине  къошулгъанды. Мен Киштик  улу бла  биринчи  кере  ол Хасанияда  юй  жашауда  керекли  затла   сатхан  тюкенде   ишлегенинде  тюбешген эдим. Белоруссияда  партизан отрядны сатырларында  фашистле  бла  уруш  этгенини  эм Къызыл Байракъны ордени  бла  саугъаланнганыны  юсюнден  хапарны  эшитип баргъан  эдим ары. Партизан  отрядда  аллай  уллу   саугъагъа   тийишли  болгъан-  ол  керти да   жигит  адамды. Аны  бла  тюбеширге   керекди,  дейме  ичимден  кеси  кесиме…

 Тюкенине кирип бардым. Айтдым ким болгъанымы, нек келгеними. Аны бети манга бир огъурсуз кёрюндю да, чогъож да болдум келгениме. Хо бир да! Къатына да къоймады. «Андан сора ишигиз жокъмуду, эр киши болуп урушха къатышмагъан ким барды, аны не махтаулугъу барды», - деп ашырды мени. Кёлюме тиймеди, фронтчуланы асламысы урушну юсюнден хапар айтыргъа сюймегенлерин биле эдим. Къайтдым  къурлай, блокнотумда «Киштикланы Магомет» дегенден башха сёз жазылмай.

Болсада аны бла тюбешиуден тюнгюлюп къалмадым. Къызы Жансуратны чакъырдым болушлукъгъа. Ол ал кезиуде «Коммунизмге жол» («Заман») газетни редакциясында машинистка болуп ишлей эди да, материалымы анга бериучю эдим зарфха урургъа. Билимли къыз арталлы да халат жибермеучю эди текстде, Жансурат этген эсе, окъумай къояргъа да боллукъ эди. Аны себепли мен жазгъан затларымы зарфха урургъа андан башха кишиге бермеучю эдим. Алай бла шуёх болгъан эдим Жансурат бла. Аны юсю бла тапхан эдим «атасына жол».

Къыркъ биринчи жылны партизанларыны бла къыркъ ючюнчю жылны партизанларыны араларында башхалыкъ барды, деп эшитген эдим да биреуден, алай нек айтылгъанын манга Киштик улу былай ангылатды:

- Душман бла аны тылында сермеширге урушну къыйын биринчи жылында чыкъгъанла чынтты патриотла эдиле, къыркъ ючюнчю жылда уа, биз хорларыгъыбыз белгили болгъандан сора, партизанлагъа къошулургъа сюйгенле кёп болгъандыла. Мен алай ойлайма…

Магомет къуллукъ этген жаяу аскер дивизия немисли фашист аскерле бла къазауатха 1941 жылда июньну ахыр кюнлеринде киргенди. Ол кезиуде фашист Германияны армиясы дунияда бек кючлю, сауутла эм техника бла Европаны къыралларын барын да озгъан уруш этерге уллу сынауу да болгъан армия эди. Болсада кёп европалы къыралланы бек къысха болжалда къолгъа этип келген немисли аскерле Совет Союзну жеринде «абыннгандыла». Совет аскерле болмагъанча къаты сюелгендиле кюйсюз душманны аллында. Жарсыугъа, чыдаялмагъандыла, артха кетерге тюшгенди. Кёп аскер бёлюмлерибиз къуршоугъа алыннгандыла. Андан чыкъгъанла къурагъандыла Украинада бла Белоруссияда партизан отрядланы эм биригиулени.

Минск эм Барановичи шахарланы тийрелеринде Киштик улу фашистле бла чынтты жигитча сермешгенди. Бир къауум нёгери бла Птичи деген черекни юсю бла ётген кёпюрню атдыргъанды. Смоленск, Могилёв шахарланы къоруулай, зенит пулемёт бла фашист бомбардировщикни агъызгъаны ючюн аскер биригиуню командири аны энчи алгъышлагъанды.

Полкну комиссары Пахальчукну буйругъу бла кёчген эди Киштик улу зенит батареягъа. Алай анга анда кёп мычыргъа тюшмегенди. Ол заманда кёкде толусунлай бийлик этген гитлерчи авиация, бомбала бла уруп, батареяны чач-тюк этгенди. Ёлгенле, жаралыла да кёп эдиле. Полкну къалгъан-къулгъанлары, агъачны теренине кирип, къалай болайыкъ, не этейик деп оноулашхандыла. Кесибизникилеге жолукъгъунчу фронт таба барыргъа керекди, дегенле болгъандыла, - аны тюзге санамагъанла да.

- Кавказлыны оюмуна да бир тынгылайыкъ, - дегенди капитан Александр Ерёмин. – Аскер чыны бла ол эди къуршоудан чыкъгъанланы араларында тамата.

- Мени акъылыма кёре, - дегенди Киштик улу, - былайдан узакъгъа кетген фронтну ызындан къууар кереклиси жокъду. Къыралны аллында бизни борчубуз жетген жерибизде гитлерчи фашистлени къырыргъады. Алайды  да, бизге ол жумуш мында да табыллыкъды – Белоруссияны агъачларында. Шёндю биз кёп тюйюл эсек да, партизан отряд къурайыкъ да, артдан-артха ол ёсе, кёбейе барлыкъды.

Отрядны атына «Неустрашимый» атаргъа келишедиле. Бир кибик ыразылыкъда командирге Ерёминни айырадыла. Комиссаргъа – Сократ Седовну. Киштик улу адам саны бла мардасындан иги кесек да аз ротаны командири болады.

Кёп да бармай, иш чыкъды. Васильевка деген элге кирип, фашистле мамыр адамланы ёлтюргенлерини, юйлени-журтланы тонагъанларыны юсюнден хапар келди. Отряд мычымай ары жетди. Партизанла, билмей тургъанлай чабып, немислилеге окъ жаудурдула. Ротаны командири Киштикланы Магомет къол пулемёт бла ол сермешде кёп гитлерчини ол дуниягъа ашыргъанды. Немислиледен къачып къутулгъаны бек аз болгъанды. Жангы къуралгъан партизан отрядны Ерёминни башчылыгъы бла бардырылгъан биринчи операциясы эди ол.

Ол кюнден арысында совет аскерле, немислилени артха къууа, Белоруссияны азатлагъынчы, партизанлагъа тынчлыкъ боллукъ тюйюлдю. Душманны тылында уллу уруш башланнганды. «Неустрашимыйни» партизанлары фашист гарнизонлагъа чабыууллукъ этедиле, фронтха аскерчиле эм техника элтип баргъан душман эшелонланы чачдырадыла, темир жолланы бузадыла. Ротаны командири Киштик улу гитлерчиле бла сермешни бек къыйын жерлерине биринчи болуп кеси киреди. Ол ненча фашистни жокъ этгенин кеси да билмейди. Малкъарлы жашны жигитлигин отрядны командири дайым да белгилеп, аны юлгюге келтирип тургъанды.

Немислиле партизанлагъа къажау бек къаты кюрешгендиле. Украинада бла Белоруссияда аланы бирин къалдырмай жокъ этерге буйрукъ берген эди фюрер. Алай халкъ дертчиле бизни жерибизге кирген жау бла арсланлача сермешгендиле. Ууакъ отрядла, бир бирлерине къошула, уллу партизан биригиуле къурагъандыла. «Неустрашимый» «Клетнянск» партизан бригадагъа къошулгъан эди.

1942 жылда сентябрьде Могилёв областьда Белинковичи станциягъа гитлерчи карательный отряд киреди партизанланы жокъ этерге буйрукъ бла. Разведка билдирген эди да, партизанла хазыр болуп тургъандыла. Ала жаугъа алгъаракъ болуп чапхандыла эм 150-ден артыкъ фашист солдатны бла офицерни къыргъандыла. Киштик улу, хар замандача, сермешни чыхырында болгъанды эм 15 гитлерчини ёлтюргенди.

Къыркъ ючюнчю жылда партизанла Орёл областьны бир уллу элинде фашист гарнизоннга чабыуул этгендиле. Анда солургъа келип тургъан фашист лётчиклени бла танкчыланы къыргъандыла, 15 автомашинаны кюйдюргендиле, аладан экисин Магомет жандыргъанды. Гитлерчилеге болушлукъгъа келген эки танкеткаланы да гранатла бла ол бузгъанды.

Бир затха мен арталлы да ишексизме: керти да жигит болмаса, партизан отрядда таулу жашны ротагъа командир не хазна этер эдиле, неда Къызыл Байракъны ордени бла саугъалар эдиле. Магометни къылыгъыны бир энчилигин (ахшы ышанын дерге да боллукъду) энчи белгилерге сюеме. Былай къарагъанда огъурлу бетли кёрюнмегенликге, тюзлюк ючюн кесин отха атаргъа хазыр болгъанды, ётюрюкчю аны къанлы жауу эди. Айтханыма бир юлгю келтирейим. Уруш бошалып бир талай жыл озгъандан сора, Хасаниягъа Киштик улуна къонакъгъа партизан шуёхлары келе-келе тургъандыла. Ол алагъа жарыкъ тюбегенди, керти да кавказлы къонакъбайлыкъ этгенди. Бир жол а Ерёмин келгенди. Магомет къууаннганды! Къууанмай а, командири къонакъгъа келсе. Партизан отрядда ала ненча кере тюбешгендиле ёлюм бла бетден бетге. Ерёмин малкъарлы шуёхун махтагъандан бошамаучу эди.

Ол бери кесини жумушу бла келгенин билгенден сора, Магомет къонагъына сууукъ къарагъанды. Ерёмин, бир къагъыт жарашдырып, Киштик улудан анга къол салырын тилегенди. Магомет аны жазгъанын окъугъанды да: «Сен жигит командир эдинг, сермешледе жаудан артха турмагъанса, бир заманда къоркъакълыкъ этмегенсе, энди уа не болгъанды санга? Айып тюйюлмюдю ётюрюк айтыргъа, мен бу къагъытха къол саллыкъ тюйюлме», - деп ашыргъанды.