Жигит тасхачыны аскер дефтери

  Геляхланы Исхакъ атамы экиге айланнган эгечини баш иеси эди. Ол бизни юйге келип, атам бла стол артында сагъатла бла олтуруп, кёп хапар айтып кетиучюсю бюгюн да эсимдеди. Биз а, сабийле, ойнай кетип,  бирде уа шошайып, хапарларына къулакъ салып  тынгылагъанбыз.  Алай, жарсыугъа,  ол заманда кёп затны ангыламагъанбыз.  Бирде уа  алагъа школну директору   Холаланы Якуб да къошулур эди.  Сора ючюсю да  озгъан жылларын эсгере, ингир къарангысына  дери олтурур эдиле.
 

  Бютюнда бег а Исхакъны урушну юсюнден айтыучусу эсимдеди. Кёп болмай а аны жашы Ахматха тюбеп, атасыны, аны уруш жолларыны юсюнден ушакъ этгенбиз.

Жашауну бир ауукъ заманы кетгенден сора: "Бу жылларым а къалай ётдюле? Халкъыма, юйюрюме, башыма не хайыр келтирдиле?",- деп сагъышланмагъан кёп адам болмаз.  Геляхланы Исхакъны да жашау толкъунлары анга таугъа ёрлеуню, тикден тигелеуню, сууда  жюзюуню, тюз аулакъда жол къыдырыуну да сынатхандыла. Аны керти жашау жолу 1933 жылда Ленинчи окъуу шахарчыкъда башланнганды. Аны жетишимли бошап, туугъан эли Акъ-Сууда  устазлыкъ эте тургъанлай, жыл саны жетип, аскерге  алынады. Ол  алыкъа мамыр жыл эди. Аны Ленинградда артиллерия училищеде окъууун Уллу Ата журт уруш бёледи.
   

Туугъан журтну душмандан къоруулауда Исхакъ кесини адамлыкъ борчун къалай толтургъанына шагъатлыкъ этген  кёп зат барды. Аладан бири  "Суворов эм Кутузов орденли 14-чю гвардиячы Оршан артиллерия бригаданы тасхачысы Геляхланы Исхакъны "Урушну юсюнден эсгериуле" деген альбому-дефтериди. Аны заман саргъалтхан бетлеринде иесини къол жазмалары, аскер газетледен кесилип алыннган юзюкле  бардыла. Аладан билирге боллукъду  Исхакъ къуллукъ этген аскер бёлюмню  жигитлик ишлери, ачы сермешлери да кёп болгъанларын. Ма "Красноармейская газетден"   бир ненча билдириу: "Бир жыл мындан алгъа гвардияны капитаны Белоконьну  батареясыны тасхачылары бир столну тёгерегине жыйыладыла. Ол иш Смоленскни жеринде болады. Ала бир бирни 1 Май байрам бла алгъышлайдыла.
  

  Гелях улу туугъан Нальчикни эсине  тюшюрдю: "Терек бахчагъа бла гюл кюйюзлеге бёлюннген шахарым",- дейди ол. Заманда мингле бла саналгъан адамланы солургъа, къонакъгъа чакъырыучу, тамашалыкъ  шахарчыкъ энди жарты кюйген кесеу башха ушап къалгъанды. Аны алай немислиле этгендиле. Гвардияны тамата сержанты Кузнецов кесини жигит шахарын -Сталинградны - эсгереди.
   

Аскерчи тенгле бизни жерлеге  халеклик салгъанлары ючюн  фашистледен дерт алыргъа бирча сёз бередиле, ант этедиле:

    ...Жаз келди. Семершле  жангы кюч алдыла. Гвардияны ефрейтору Жадков душманны кёп артиллерия кючю, миномёту, дзоту болгъан жерин билип келгенди. Аны блокноту жазыуладан толуду.

    -Мен муну кёп жылланы сакъларма,- дей эди ол, блокнотун ёшюн хуржунуна сала.

    Бир къар къатыш жауунлу, къарангы кече разведчик Геляхланы Исхакъ тап жерде тохтап, душманны сауутлары, аскерлери болгъан жерлени  координатларын жазады. Ол келтирген белгилеге кёре совет аскер онла бла саналгъан душман объектлени ууатханды...

    Жыл озуп, тенгле дагъыда 1 Майны аллында, биягъыча, бирге жыйыладыла. Туугъан жерлеринден узакъда ала бир бирни жууукълашып келген байрам бла, Совет Аскер озгъан жылны ичинде этген хорламла бла алгъышлайдыла. Ала эркинлик ючюн жан берген тенглерин эсгередиле.

    -Мен Сталинградда ахлуларыма, тенглериме хорлам бла алгъышлап къагъыт жазгъанма,- деди билмей тургъанлай гвардияны тамата сержанты Кузнецов.

   -Биз да тюз алай этгенбиз,- дедиле бир аууздан Гелях улу бла Жидков да.
  

1943 жыл, апрель".
 

   Ма бу заметка уа Исхакъны кесини юсюнденди. Аны башда эсгертилген газетге   аскерчи тенги,  батареяны парторгу И.Кузнецов 1943 жылда жазгъанды.
 

   "Разведчик Геляхланы Исхакъ жигер аскерчиди. Ол душманны кёп батареясын, дзоту, блиндажы эм баша затлары орналгъан жерлени тохташдырып, аланы ууатыргъа болушханды. Бир жол урушда  жаралы болады, алай боюнуна салыннган борчну толтургъунчу уруш майданындан кетмейди. Ол жол этген жигитлиги ючюн  Къызыл Жулдузну ордени  бла саугъаланады.
   

Бир жол маршда бара трактор бузулады. Механик анга къарай тургъунчу Гелях улу бла Нестеров тёгерекни тинтирге чыгъадыла. Агъач  ичинде ала билмей тургъанлай эки сауутланнган фашистни юслерине чыгъып къаладыла. Алай абызырамадыла.
 

    -Хальт! Хенде хох!-деп къычырадыла. Гитчерчиле, къоркъуп, кеслерин чырпыла ичине атадыла. Тасхачы   автоматын жерлейди. Немислиледен бири къолларын кётюрюп, къотур артындан чыгъады. Экинчиси да алай этеди. Алай бла жигит гвардиячыла эки немисли солдатны  пленнге аладыла.
   

Уруш аулакълада кесини ётгюрлюгюн кёргюзтген  таулу жаш  партияны тизгинлерине кире туруп да партиягъа эм Ата  журтха кертичилигин душман бла сермешде кёргюзтюрге ант этеди.
 

  Жаш коммунист сёзюне кертичи болады. Жаланда бу жаз баргъан сермешледе Гелях улу он гитлерчини  пленнге алгъанды. Ол урушлада  кесини аскер усталыгъын эм батырлыгъын кёп кере кёргюзтгенди. Командование, аны  жигитлигине бийик багъа биче, Махтаулукъну ючюнчю даражалы ордени эм "Отличный  разведчик" деген белги бла саугъалагъанды..."
  

Энди уа Исхакъ кеси жазгъан  къысха билдириуледен бир ненча  тизгинни келтирейим: "Биз душманнга алай дерт жетдирген эдик",- ол билдириуню атыды. «...Бир кюн танг аласында мен къалауурлукъгъа тохтадым. Сермеш жангы кюч ала барады. Хауада бизни штурмовикле кёрюнедиле. Ала душман орналгъан жерни башы бла келип, гитлерчилени юслерине пулемёт "жауун" къуя эдиле. Уруш майданда болгъан ишледен кёз алмайма. Бизни самолётладан бири силкинип, хауада къара тютюн  ызлыкъ къоя, энишге айланады.
   

-Кюйдюрдюле, малгъунла! -деп къычырдым. Бир ауукъ заманны лётчик самолёт бла кюрешди, алай болмазын ангылагъан болур эди, къара тютюнню ичинден эки гитче къарелдичик айырылдыла, башларына парашютла жайылдыла. "Энди душманны жерине тюшмеге эдиле",- деп къарайма. Аладан бири, эштада, жаралы болур эди, суугъа тюшюп, батылды. Экинчиси айырыкамчыкъны жагъасына тюшдю, терк окъуна парашютдан ычхынып, жагъа бла бизни таба чапды. Ол такъыйкъагъа дери алайда фашистле болгъанларын киши эслемеген эди. Лётчик тюшгенлей а, жер тюбюнден чыкъгъанча,   немисли солдатла тёгерегин къуршаладыла. Фашистле жууукълашып башлагъанда, лётчик  алагъа керохдан от ачды. Мени анга болушурум келеди, жеримде туралмайма, алай не амал, кеч эди.
  

Ахырында немислиле аны тутуп, халек  тюйдюле да, сюрюп кетдиле. Мен аланы кирген жерлерин кёрдюм да, белги этдим.
 

  Кёрген затларымы къалдырмай Белоконьнга айтдым. Ол а къарап-къарагъынчы буйрукъ берди да, белгиленнген жерни марап, батарея от ачды. Душманны штабы, алайда не  бугъаргъа кюрешди эсе да, кюл-кёмюр болду. Ма эки совет лётчик  ючюн фашистлеге дертибизни алай жетдирдик".
  

  Альбомда аллай газет юзюклени саны 60-дан артыкъды. Аланы кёбюсюн уруш жыллада махтаулу тасхачы, ахшы пропагандист эм устаз Геляхланы Исхакъ  тенглерини юсюнден жазгъанды. Ол хапарларын жазгъан жигитлени кёбюсю уруш аулакъладан къайтмагъандыла. Алай Исхакъ аланы атларын, кишиликлерин бир заманда унутмагъанды. Альбом аны столундан кетмегенди.
 

    Ючюнчю Беларусь фронтну аскерчилери душманны  жерине биринчи болуп киредиле. Исхакъ да фашист  Германияны жерине биринчи аякъ басханладанды.
   

  Уруш хорлам бла бошалгъандан сора, ол юйдегисин Къыргъыстанда табады. 1956 жылда уа туугъан эли Акъ-Суугъа къайтып келеди. Алгъа аны эл Советге председатель  этедиле, бираздан а  Москвагъа окъургъа жибередиле. Ол жыллада тау элледе жаш тёлюге билим бериу ишни аягъы юсюне салыргъа керек эди. Исхакъ  ара шахардан къайтханлай, ол ишни аны боюнуна саладыла.
 

         Жангыдан школ къурагъан, аны хар тюрлю окъуу кереклери, устазла бла жалчытхан тынч иш болмагъаны белгилиди. Исхакъ ол ишге жашаууну хайт деген заманыны он жылын бергенди. Ишни къыйынлыгъына, заманны азлыгъына да къарамай,  ол жыллада Къабарты-Малкъар къырал университетни тил бла литература бёлюмюне кирип, аны да жетишимли бошагъанды.
   

   Андан сора да, кёп жылланы туугъан элинде устазлыкъ этип тургъанды. Ол хурмети жюрюген, намысны бере, ала да билген адамладан бири эди. Аны бла бирге насыплы юйюрню атасы эди. Жашлары Михаил, Владимир, Алексей, Магомет, Ахмат да тюрлю-тюрлю къуллукълада ишлеп, намыс-сый тапхандыла.

   Исхакъ, аны юй бийчеси Холаланы Люба, артда уа жашлары Михаил  да  дунияларын алышхандыла. Башхалары, аладан туугъанла уа ата-ананы осуятларына кертичи бола жашайдыла.