Хар жыры – бир дуния

Бу кюнледе Къасбот юч жангы жыры бла къууандыргъанды. Къасбот десек къайсыбыз да билебиз сёз кимни юсюнден баргъанын. Ол халкъыбызны сыйлы адамларындан бири - поэт, макъамчы, жырчы, Къарачай-Черкесни халкъ артисти Тамбийланы Къасботду. Аны сейирлик, терен магъаналы жырларын къайсы элибизде да эшите турабыз. Хар тынгылагъан авторгъа ариу алгъышла айтадыла.

Кёп жыр, назму жазгъанды Къасбот миллетни юлгюге тийишли адамларыны юслеринден. Аланы араларында алимле, спортчула, урунууну алчылары. Аладыла жашауну тутуругъу, халкъны бетин чыгъаргъанла.

Жырланы, макъамланы да автору дайым излеуню жолундады. Ма бу кюнледе да эки жангы жыр жаздыргъанды.  Аладан бири аммалагъа аталыпды.

«Кечеле бла кирпик къакъмай,
Кийим тешип, рахат жатмай,
Бешигими къучакълай,
Къучагъында ийнакълай,
Мени багъып кюрешген,
Къол аязда ёсдюрген,
Къарт анагъа», – деп башлайды жырын.

Бу жыр хар къарт анагъа, аммагъа да байракъ жырды деп айтсакъ да тийишли болур. Хар эшитген аны кеси да ангыларыкъды. Жыр а буду:

- Хур сабийликни чыгъа чеклеринден,
Чыкъгъан кибикча таурух тюшлеримден,
Сейир дуниягъа ышанып къарайма,
Къарт анам, санга жырымы жырлайма.

Къарт анам, мени сенлей анам болмаз,
Къарт анам, сени къыйынынгы унутулмаз.
Анам саулукъда да сен аналыкъ этдинг,
Тёрт жыл ичинде къойнунгда тебиретдинг.

Кече-кюн демей тынчлыгъымы сакълай,
Ана къуш кибик къайгъыладан жакълай,
Анама айтхан белляууму айтдынг,
Жан жылыуунгу ичире айнытдынг.

Къарт анам, сени чачларынгы сылай,
Жашаудан толу кёзлеринге къарай,
Тургъан кезиуден багъалы не барды.
Жашаууму кенги мен къарт анамды.

Адет-намысха сен мени юйретдинг,
Жашау тенгизде жолуму тюзетдинг.
Мен айырырча адамлыкъны шартын,
Окъууунг манга жашауну китабын.

Къарт анам, сени сакъларма къатынгы,
Жаным сау болуп къыйнамам жанынгы.
Сен эсен болуп, жарсыу манга тиймез,
Тыпыр отубуз ёмюрде ёчюлмез.

Аллах буюруп къартлыкъгъа жетсем да,
Жашау арбада жюз жылны ётсем да,
Унутмам сени бешик жырларынгы,
Гыржын татыулу, жылы къолларынгы.

Къарт анам, сенсе дунияда дагъаным.
Къарт анам, сенсе жерде эм багъалым.
Сен эсен болуп, болмаз мени хатам.
Къууанчдан толуп жашау эт, къарт анам.

Къайда болсам да кюсейме фатымы,
Уппа этерме келип къолларынгы.
Анама берген сютюнг халал болсун,
Туудукъларынгда хар муратынг толсун.

Къарт анам, мени кёгюмю кёгюсе,
Къарт анам, мени жанымы кюнюсе.
Разылыкъ тапхан кибик хар балангдан,
Разылыкъ тап сен уллу Аллахдан.

Энди уа экинчи жыры бла шагъырей этейик.

Ол а Къарачайгъа, Малкъаргъа аталыпды. Анда биз авторну Ата журтуна сюймекликни кёребиз.

Кесине да Малкъаргъа бара» - деп алай атагъанды. Ол буду:

- Арысам да жокъду тохтар мадарым.
Бир бек женгил ашхам болуп келеди.
Тау артында мени сакълайды Малкъарым.
Тансыкъ сезим къоймай алгъа сюреди.

                             Эжиу
Малкъарыма тебиресем
Истем тюлдю аууш….
Алан журтну излесенг,
Ма, - Къарачай, ма – Малкъар.

Тау журтуму хар ёзени, хар раны-
Нарт бабамы аякъ ызын биледи.
Жюрегими жити, эсли къарамы.
Минги тауну тёппесине тиеди.

                            Эжиу
Тау ичинде ёсген халкъ
Бир кюн болмай кёлю тар
Бир бирине бола жакъ
Нарт Къарачай, Шам Малкъар

Билмесем да ким сакълайды аллымы
Мен билеме къалмазымы ышыкъсыз.
Журт сюймеклик жылытады жазымы,
Журтсуз къалгъан ол тюйюлмюдю насыпсыз.

                                     Эжиу
Шукур, Аллах, журтум бар.
Ариулукъда жашнагъан
Нарт Къарачай, Шам Малкъар.
Хур жаннетге ушагъан.

Жол къората, жууукълаша Малкъаргъа.
Таурух тюшге кирген болама.
Уртлам эте тобукъланып шорхагъа,
Жюрегимден жарсыууму жууама.
                                Эжиу
 Бу дунияда саулагъа
Жаннет деген барды – бар.
Аллах берген саугъагъа,
Нарт Къарачай, Шам Малкъар.

Ёлюп кетсем, «ёлгенме», - да демезем.
Тау журтумда алса Аллах жанымы.
Шам Малкъарым, сени къоюп кетмезем,
Къарачайым сакъламаса аллымы.
                 Эжиу
Бу дунияда саулагъа
Жаннет – деген барды – бар.
Аллах берген саугъагъа,
Шам Къарачай, Нарт Малкъар.

Ата-баба бизге къойгъан бу жерде,
Бир душманны аякъ ызы къалмасын.
Жаша халкъым, рахат кёкню тюбюнде,
Ачы бушуу босагъангы басмасын.

                      Эжиу
Уллу Аллах бермесин,
Миллетиме палахны.
Хур насыпха тюбетсин
Къарачайны, Малкъарны.

Къасботну ючюнчю жыры сюймекликни юсюнденди.

Аны къыз бла жаш жырлайдыла. Жыр башланырдан алгъа автор быллай сёзле айтады:

Жаш: Кюрешсем да такъырлыкъгъа батмазгъа,
Бюгюн халым тюнеден башхады…
Сени бла бёленсем мен жазгъа,
Сенсиз къалып, энди жолум къачхады.

Андан сора жаш жырлап башлайды:

Жаш: Жарсыууму ариулугъун женгерми,
Жюрегимде жашап тургъан сыфатынг?
Меи кибик бир жан сени кюсерми?
Сени бла толмай къалса муратым?

Къыз: Киши сайлап алалмайды жазыуун,
Жарсыуну да, Аллах беред сынамгъа!
Башха затха жетмесе да къарыуум,
Жюрегими юйретгенме чыдамгъа!

Не болсанг да, эсен бол дей, - ичимден,
Санга тилек тилегенлей турама.
Тюрсюнюнгю къыстаялмай эсимден,
Сагъышымы хаман санга бурама.
Андан сора жыр башланады:

Жаш: Ма, къарачын, алгъын кибик ай турад
Биягъынлай кирип кёкню къойнуна.
Мутхуз булут нюр ай таба созулад
Тагъылыргъа излегенча бойнуна.

Сени излей айдан хапар сорсам да,
Тилсиз айдан къайдан жууап табайым?
Бу дунияда эм болумлу болсам да,
Сенсиз къалай мен насыплы болайым.

Къыз: Ма, къарачын, алгъын кибик кюн тиед,
Мен кёргенча, сен да аны кёрюрча.
Айырылыу аны ючюн берилед,
Сюймекликни тазалыгъын билирча.

Жулдуз болуп тюшер эдим къолунга
Къолларынгы жылыуунда къалырча
Ай жарыкъча тёшелирем жолунга,
Къарангыда сен абынмай барырча.

Жаш: Ангылагъанма тузагъында жарсыуну.
Жарамайды манга сенсиз болургъа.
Бойсунургъа юйреталсам жазыуну
Кюрешерем сени  таба бурургъа!

Сен чакъырсанг, жетер эдим учунуп,
Жангылычны чачларынга эшерем
«Жазыу атха» - жулдузладан нал уруп,
«Къой жолла» бла сени алып кетерем.

Къыз: Сагъышымда къолум тиеу-къолунга,
Турмаз ючюн жюрек кюе, жан-бузлай.
Чыгъыучанма сени келлик жолунга
Къар тюбюнде жазда чыкъгъан жанкъозлай.

- Эс жыя да, сагъышыма уяла,
Жангызлыкъны кёзлерине къарайма.
Тюшлеримде сени кёрсем, - уяна
Терезеде айны бетин сылайма.

Бирге: Бир болурча къадарыбыз, арабыз.
Сюймекликден кёпюр этип салайыкъ.
Айырылып нек жарсыуну табабыз.
Бирге болуп кел насыпха барайыкъ!

Айырылып нек жарсыуну табабыз!

Бирге болуп, кел, насыпха барайыкъ!

Быллай сейирлик жырла жазгъан адамы болгъан миллет – ол насыплыды. Къасботча жашларыбыз аслам болсунла. Ол а, мындан арысында да, ариу сёзле, макъамла жаза,  кёп жылланы аллыбызда барсын.  Аны хар жыры - жангы дунияды.