«Анам, жамауатым, табийгъатым – мени илхамларым»

Салпагъарланы Абукеримни жашы Муссаны Къарачайда кибик, бизни республикада да фахмулу назмучунуча, жырчыныча таныйдыла, аланы  кёпле жаратадыла, тынгыларгъа сюедиле.  Бир кюн а  ол редакцияны къонагъы болгъанды.

-Мусса, бек алгъа газет окъуучулагъа кесинги  юсюнгден толуракъ  айтсанг эди.

-  Къарачай-Черкесни Жангы Желке элинде туугъанма. Атам, анам да   саудула. Бирине  токъсан, бирине да сексен жыл болады. Эгечлерим, къарындашларым  - барыбыз да юйленнгенбиз. Атам бла анам отуз беш туудукъну кёргендиле.

-Назму жазып, жырлаб а къачан башлагъанса?

-Тюзюн айтсам, юйюрюбюзде менден сора аллай зат бла кюрешген жокъду. Алай анамы жашлыгъында бек ариу ёню болгъанды. Орта Азияда малкъарлы тиширыула бла бирге чюгюндюр тахталада ишлей эди. Бир кюн  солугъан сагъатларында атасына жазгъан кюйюн жырлайды. Тиширыула бары да, аны тёгерегине жыйылып, жиляй эдиле. Атасын а, байса деп, мюлкюн да сыйырып, Сибирьге жибергендиле. Анда  жокъ болуп къалгъанды.

Ол кюнден сора тиширыула тилеп да жырлатыучу эдиле. Артдан-артха уа,  башха жырланы да айтып, къатындагъыланы жюреклерине хошлукъ сала, ышарта эди.  «Ой, пароходла кетип баралла» деген жырны терк-терк айтдыргъандыла анга.

Мен а школда окъугъан заманымдан жырлайма. Оналты жылымда къыл къобузну согъаргъа юйренеме. Дагъыда юйде домбрам, Америкада жашагъан Болатланы Борис берип банджо инструментим да бардыла. Алада да согъама.  Эрттегили  жырланы айтырымы тилеселе, къазах домбраны къолума алама. Кертиди, иш этип бир тюрлю музыкалы окъуу юйню бошамагъанма.

-Мен билгенликден, тиширыуланы, бютюнда аналаны, юслеринден жырларынг асламыракъдыла.

-Ананы юсюнден биринчи жырымы 23-жыллыгъымда жазгъанма. Аны къайры барсам да айтама. Къарачай-Черкес Республиканы жыр фестивалында да  аны бла биринчи жерге чыкъгъанма. Андан сора уа «Жюрегими жюрегисе, анам, сен» деген  экинчи  чыгъармамы жазама, ма ол а халкъны ауузуна тюшюп къалгъанды. Аны КъЧР-ни, КъМР-ни да сыйлы артисти Газаланы Алим да айтыучуду сахнада. Анда ол, бютюн  аламат эшитилип, жюреклени  къозгъайды. Аналагъа жораланнган  алты жырым барды.

Сёзсюз, атамы да унутмагъанма. Кёпле  аталагъа да бир жыр жораласанг а деп тилейдиле да, жазгъанма алагъа да атап назмула. Кесим да атама. Биз, Аллах насып берип,  алгъыннгы тёлюча  болалсакъ,   бек иги эди.

-Жырны уа  жаланда кесинги  назмуларынгамы тагъаса?

- Алгъын башха авторланыкъыланы жырлагъанма, назмуларына да макъам такъгъанма. Алай аз-аздан кесими ызымдан да бир зат къояргъа керекме деп сагъышланнганма да, энди жаланда ёз чыгъармаларыма макъам салама, жырлайма. Башхалагъа бёлюнюрге заман тапмайма, жарсыугъа.

-Сен республикабызны сыйлы къонакъларындан бирисе, бери   келип, тюрлю-тюрлю концертлеге, бютюнда бег а  жандауурлукъ акциялагъа, къатышаса. Ол сени жюрек халаллыгъынгмыды огъесе чакъырсала угъай деялмагъанынгмыды?

-Биринчиден, мен бери келирге бек сюеме. 1994 жылда Жылы-Суугъа барама. Анда таулу жашла бла танышама. Ала манга алай жарыкъ, жылы тюбеген эдиле. Бюгюн-бюгече да унутмайма. Андан сора  сизни, бизни да табийгъатыбыз бирча ариу болуп, мында тюз кеси журтумдача сеземе кесими. Аны бла илхамланып, «Салам алейкум, Малкъарым!» деген назмуну жазгъанма, анга макъам да салгъанма.

Салам алейкум, Малкъарым!

Къарачайдан аууп келеме.

Жюрекден таза саламымы

Сууутмай санга береме.

Тетууланы Хадис чакъырып «Алтын къол» фестивальгъа да къатышама.  Бир жол юй бийчем бла Огъары Малкъаргъа барабыз. Тоннель бла да ётюп, элге киребиз. Ол жерле мени жюрегими  бийлеп къойгъан эдиле. Андан сора да, Чегем ауузуна Эл-Тюбюне барып, закийни  хурметине ишленнген «Къайсыннга жюз атлам» мемориал комплексни да кёргенме. Къаллай сейирлик, деменгили затды. Хадисча жашланы халкъ къол аязында жюрютюрге керекди.

Жандауурлукъну юсюнден айтхада уа, къолунгдан келе эсе, игилик этерге ашыкъ деген ниет бла жашайма. Къарыусузлагъа болушлукъгъа деп концертле да къурайма.  Алгъын адамларыбыз бир бирлерин къаты тутхандыла, жюрютгендиле. Ёксюзню, жангыз къартны атып къоймагъандыла.  Бусагъатда уа  къайры эсе да ашыкъгъанлай турабыз, ырысхыгъа,  мюлкге  жан атханлай. Мен аны дурус кёрмейме. Ниетими, сагъышларымы назмулагъа салама, аланы окъугъанла хыйсап этерлерине ышана.

-Республикадан  тышына уа чакъырамыдыла?

-Тюркде бардырылгъан фестивальгъа чакъыргъан эдиле да, жарсыугъа, барыр онгум болмай къалгъанды.  Къалмукъда  кёчгюнчю халкълагъа аталып къуралгъан  фестивальгъа уа бек сюйюп къатышханма. Анда манга бек иги тюбегендиле, жырлагъанымы да   жаратхандыла.

-Сен оюм этгенден, къаллай жырладыла биркюнлюкле эмда ёмюрлюкле?

- Сандыракъла миллетибизни, маданиятыбызны байыкъландырмайдыла, аны къой, акъсатхан этедиле. Сюймеклик, инсанлыкъ, табийгъат - ёмюрлюкдюле, ма алагъа аталгъан жырла да – алай. Жыр сагъышландырыргъа, жюрекни къозгъаргъа керекди. Мени  тиширыуну юсюнден кёбюрек жазгъаным бошдан тюйюлдю.

Сёз ючюн, аналаны юслеринден жырларыма тынгылагъан   хар адамны да кёз аллына кеси анасы келгенине ишексизме. Алагъа хар заманда да адамла сюелип тынгылайдыла. Ол а манга кюч-къарыу береди, илхамландырады. Ма  аладыла ёмюрлюк деп, алай сунама.  

-Ашха да хунерлигинг барды деп эшитгенме?

-Ол да жюрегим тартхан бир затды. Кесими энчи амалларым, азыкъларым да бардыла. Ала бла юйдегилерими, жууукъларымы, къоншуларымы да сыйларгъа бек сюеме. Къарачай шорпама артыкъда бек  бюсюрейдиле.