«Сизни жеригизге, адамларыгъызгъа сюймеклик, хурмет да жюрегимде бютюн кючленнгендиле»

Нальчикде бардырылгъан Халкъла аралы кинофестивальгъа Къыргъызстандан Тынчтык Абылкасымов да келген эди. Ол кеслеринде Искусстволаны къырал институтуну режиссёрла хазырлагъан бёлюмюн тауусханды. Бюгюнлюкде Бишкекде «Киргизфильм» киностудияда ишлейди.

Къонакъ бла ушагъыбызны кезиуюнде ол бек жаратхан фильмимде – «Боз салкында» - къойчуну сыфатын къурагъанын да билдим. Аны киноискусствогъа жолу бу чыгъармадан башланнганды. Биз, анга тюбеп, ишини, жашаугъа кёз къарамыны юсюнден бир къауум соруугъа жууап беририн тилеген эдик.

- Тынчтык, Къабарты-Малкъаргъа биринчи кереми келгенсе?

- Хау. Алай Кавказгъа келир муратым эрттеден бар эди. Къалай аламатды табийгъатыгъыз! Бизде да бардыла таула, алай сиздеча сейирлик ташланы бир жерде кёрмегенме. Мында бу кюнледе Минги таугъа, Чирик кёллеге да элтгендиле. Андан бери сизге жангыдан къайтыр акъыл башымдан кетмейди. Кёллеригиз бизни Иссык-Кёлге бек ушайдыла. Минги тауну уа къышда кёрлюгюм келеди. Аз ариу бола болмаз жылны ол кезиуюнде.

Москвада бир кесекчик ишлеген эдим да, анда таулу, къабартылы жашла бла да танышханма. Сизни республиканы, чеченлилени, ингушланы юслеринден аммамдан кёп эшитгенме. Кёчгюнчюлюкде бизде жашагъан халкъладан хапарлаучу эди.

Кесим Ош областьны Узген районуну Къызыл-Тоо элинде туугъанма. Анда мен сабий заманда бар эдиле малкъарлыла. Сизни адамлыгъыгъызны, ишчи, халал халкъ болгъаныгъызны къартладан эшите тургъанма. Тиллери да тюрк тилли къауумгъа киргенлерин билеме. Шёндю малкъарлыланы, къарачайлыланы асламысы бирси жерлеге кёчгендиле.

- Кинофестивальгъа уа къайсы фильмни келтиргенсиз. Анда не тема ачыкъланады?

- Бери «Небесное кочевье» чыгъарма бла келгенбиз. Аны 2014 жылда алдыргъанбыз. Иссык-Кёлден 70 километр узакълыкъда таула тийресинде къауумубуз бир айны жашагъанбыз. Тиширыула - алайдагъы метеостанцияда, эр кишиле уа палаткалада тургъанбыз. Билемисиз, анда кюндюз иссиди, кече уа бек сууукъду. Аны айтханым, бир сутканы ичинде жылны битеу кезиулерин кёрюп чыкъгъанча боласа.

Фильмни темасыны юсюнден айтхан заманда, шёндюгю къараучуну сейирсиндирген тынч тюйюлдю. Алай сагъышландырыргъа, сагъайтыргъа уа керекди. Бу чыгъармада адет-тёреле унутула, культура таркъая баргъаныны юсюнден айтылады. Андан сора уа – табийгъатха бузукълукъ салгъаныбызны. Туризм айнымасын демейме. Алай алагъа аламат онгла къурайбыз деп, кесибизни тамырларыбызны къурутханны иги сунмайма.

Бу фильмни генеральный директору болгъаным себепли, айтханымча, аны алдырып башлагъандан кёргюзтюп тебирегинчиге дери хар несине тынгысыз болгъанлай тургъанма. Насыпха, кёп кинокритикле да жаратхандыла аны. Сёз ючюн, биринчи кере Карловы Варыде бардырылгъан фестивальгъа къатышхан эдик аны бла. Озгъан жыл а Анапада Гран-приге тийишли болгъанды. Германияда уа аны прокатха иерге эркинлик бергендиле. «Ника» премияны да алгъанбыз. Дагъыда кёпдюле аны саугъалары.

- Актёр, режиссёр усталыкъгъа юйретген жерлеригиз кёпмюдюле?

- Мен окъугъан институтдан сора, «Манас» деген аты бла къыргъыз-тюрк университетибиз барды. Анда тюрк инвесторланы хайырындан оборудование бек игиди. Биз окъугъан кезиуде монтаж камераны кёзюбюз да кёрмегенди.

Алгъын бу усталыкъны сайлагъанлагъа ата-анала артыкъ ыразы да болмаучу эдиле. Сёз ючюн, анам Юрюнса бек ариу жырлайды. Аны Миллет консерваториягъа чакъыргъан да этген эдиле. Алай юйлеринде къоймагъандыла. Шёндю уа алай тюйюлдю. Бир кесек башхаракъ къаралады ол затха.

«Киргизфильмден» сора да,  коммерциялы киностудияларыбыз асламдыла. Аланы кёбюсю Ошдады.

- Саулай культураны алып айтханда, шёндю аны айныуу сизде не халдады?

-Бир къауум театрыбыз барды. Ол санда гинжи театр да. Консерватория, цирк да ишлейдиле. Болсада шёндю маданиятыбыз аламатды деяллыкъ тюйюлме. Ол къыралны жанындан ырысхы бёлюнмегенини хатасынданды. Сора бу сферада ишлегенлени иш хакълары да азды. Анда жаланда культураны бек сюйгенле къаладыла.

Басма изданияларыбыз ана тилде асламдыла. Юйдегим да аладан биринде – «Супер Инфода» ишлейди.

Бизде акъынла, манасчыла сакъланнганына ыразыма. Ала миллетни эм багъалы затларыдыла. Алай Манасны юсю бла керексиз конкурсла къурагъанларын а жаратмайма. Нек дегенде аны хар ким да айтып баралмайды, ол эркинлик кимге болса берилип да къалмайды. Сёз ючюн, мен актёргъа окъуна берлик тюйюлме аны ролюн. Алай бла адамны къадарын тюрлендирирге тюшюп да къалады. Бирси культураны адамына аны ич магъанасын ангылатхан къыйынды.

Анала сабийлерин эски къыргъыз къобузда согъаргъа юйретирге кёл салгъанлары уа бек игиди. Билемисиз, арт кезиуде кёп зат тюрленнгенди. Кеси аллыбызгъа къырал болуп, эркинлик да асыры кёпмю берилди, билмейме. Алай алгъын адамла терсге санарыкъ жумушла тёреге айланып къалгъанлары уа къыйнайды. Тойларыбызда окъуна шёндю лезгинканы тепсейди жаш тёлюбюз, анга юйренмеген жокъду. Кийимлерибизни алсакъ да, миллет ышанлары бла быстырла аз жюрютюледиле. Аланы тойлада, къурманлыкълада кёресе жаланда. Алай а биз джинсы кёнчекле бла бирге къыргъыз къалпакъны кийип къояргъа боллукъбуз. Сёз ючюн, узбеклиледе уа ол зат эсленмейди.

- Хар хат алай тюрлене бара эсе, миллет ашарыкъла уа?

- Мында да тюйюлдю алгъынча. Тойлада бир берлик ашынг миллетники эсе, бешбармакъ, плов болсун, башхасын къалай сюйсенг этерге эркинсе. Сизни ашларыгъыздан а бир да хапарым болмагъанды. Хычинлени мында бу кюнледе кёргенме татыуларын, алай жаратханма! Юйге барсам, юйренирге деп турама. Сора мында лимонадыгъыз да бек игиди. Бизде аллай рецепт жокъду. Суула бардыла, болсада татыулары башхады. Шишликлеригиз бла да мени кёлюме жетгенсиз.

Дагъыда сизде бир затны эследим, ашдан сора дууа тутуп, тилек этген адетни кёрмедим. Ол бизде бек жюрюйдю. Кёп юйюрле алгъынча дастарханны полда окъуна къурайдыла. Алгъын тамата тургъунчу эркин этилмей эди кетерге, энди уа дууа тутсанг, жумушунга барыргъа боллукъса.

- Орта Азияны, Къазахстанны киностудиялары алгъан фильмледе узакъ эллени жашаулары къыйынча кёрюнеди. Халкъ,  кертиси бла да, алаймы жашайды?

- Билемисиз, огъарыда эркинликни юсюнден бир айтдым. Ол болгъанлыкъгъа, къыралыбызны байлыгъы аламат тюйюлдю. Союз чачылгъанда, кёпле тышына кетгендиле. Сабийлени юйретир чакъда, иш излегендиле. Ма аны себепли уа маданиятыбыз тюрленеди. Биягъында Черчилль айтхан сёзле келгендиле эсиме: «Культура керек тюйюл эсе, уруш этерге неге керекди?» Мен къыралны байгъа аны маданияты айныгъан заманда санарыкъма.

Эллени юсюнден айтханда,  адамла жашаугъа къабыргъаларын жарашдырыргъа кюрешедиле. Болсада бизде мында сиздеча тап ишленнген бахчала уа жокъдула.

- Фестивальны алып айтсагъ а, анда нени жаратханса?

- Билемисиз, бизни киностудияда бир жылгъа бек кёп болса, юч уллу проект этиледи. Алагъа къырал бёледи ырысхыны. Ол жаланда бирлей къалып къалыргъа да тюшеди.

Киноискусствогъа эм алгъа актёрча келгенме, ючюнчю курсда окъугъанымда. Режиссёрну, операторну ассистенти болуп да тургъанма. Аны айтханым, быллай жыйылыулада кесинги ишинги бирсиле бла тенглешдиресе, учхара къалгъан, тап этилген затларынгы эслейсе. Сёз ючюн, бюгюн режиссёр Андрей Звягинцевни «Левиафан» деген фильмин сюзгенбиз. Къыргъызстанда да кёп даулашла жюрюгендиле аны юсюнден. Бирле мында Россей аламат суратланмайды, дейдиле, башхала уа жашау кертилик жанлыдыла.

Фестивальла чыгъармачылыкъ бла кюрешген адамлагъа маданият, сынамгъа юйрениу, байламлыкъла жаны бла майданнга айланадыла.

- Шёндю не бла кюрешесе, келир заманнга муратларынг?

- Бусагъатда кезиулю уллу проектге – «Солёная пустыня» деген фильмни алдырыргъа хазырланабыз. Белгили къыргъыз режиссёр Геннадий Базаров саллыкъды аны. Кинону сабийлигимден да сюеме. Аны себепли ахыр кюнюме дери Аллах бу сферада турурча онг берсин деп, тилек этеме. Японияда алыннган фильмлени, бютюнда Ясудзиро Одзу режиссёрну «Токийская повестин», жаратама. Аладан кёп затха юйренеме.

- Газет окъуучуларыбызгъа уа не айтыргъа сюесе?

- Сау болугъуз жарыкъ тюбегенигизге. Сизни жеригизге, адамларыгъызгъа сюймеклик, хурмет да жюрегимде бютюн кючленнгендиле.

Барыгъызгъа да,  къыргъызлыла айтыучулай, саулукъ алда болса, ызындан не да тизилликди, дерге сюеме. Айтханымча, бери къайтыргъа сюйдюм. Энди сизни хапарладан эшитип угъай, кесим кёрюп билеме. Барыгъызны да бизге къонакъгъа чакъырама.

Фестивальда кёргюзтюлген фильмлеге уа уллу кёллю болмагъыз. Ала биркюнлюк сериалла тюйюлдюле. Бу чыгъармалада таза, чынтты кинону татыуу терен философия, жашау кертилик да болмагъанча сезиледиле.