«Ёсе келген тёлюлени алларында борчубуз тарыхыбызны, маданиятыбызны сакъларгъады»

Сотталаны Борисни жашы Анзор Бедикни орта школунда географиядан, экономикадан бла ОБЖ-дан устазды. Аны кабинетинде эм сейири ол элни башында шыякы къабырлада тапхан бурун заманладан къалгъан экспонатланы кёрмючюдю.

Мектепни ахшы бошап, усталыкъ алып, ол туугъан элине къайтыргъа сюйгенди. Мураты сабийлеге терен билим берирге, аланы халкъыбызны тарыхына, маданиятына юйретиргеди. Ол бизни ушакъ нёгерибизди бюгюн.

- Анзор Борисович, ата-бабаладан къалгъан затланы къалай эм къайда жыйгъансыз?

- Кесими муратым тарыхчы болургъа эди, краеведениядан кружокну элтеме. Ма бу къадар артефактны сабийле бла жерни къазып, зат табайыкъ деп баргъанда жыйгъанбыз. Элни огъарысында шыякы къабырла бардыла. Анда 17-18-чи ёмюрледен къалгъан къошунла, чабырла, таулу бичакъла, таш болгъан моллюскла, сарымсах эзген келли таш, жюн таракъ, къалпакъланы ишлегенде хайырланылгъан кергич эм кёп башха зат жыйгъанбыз.

Ата-бабаларыбыз ёгюзлеге да налла ишлеп болгъандыла, ала антлыкъыладан жумушакъдыла, аланы да жыйымдыгъыбызгъа къошханбыз. Сабийле бла чабырла этерге юйреннгенбиз, ала кеслери алларына да кёп зат табып келтиредиле. Сёз ючюн, бу къошунла ёлюк жатып, аны тёгерегинде тура эдиле. Аланы топуракъда тургъан жанлары къаралгъандыла, ёргелери уа пемзада къалып, тюрсюнлерин тас этмегендиле, къызгъылдымлай турадыла. 

- Алай бла археология бла да кюрешесиз?

- Жол ишлегенде, жер къазыу бла байламлы башха жумушланы тамамлагъанда, ауур техника хайырланылады. Ол кирген жерде быллай затла сакъланмайдыла. Ала уа бизни тарихибиздиле, ата-бабаларыбызны жашауларын-турмушларын ачыкълагъан шартладыла. Ууалып, тас болуп кетселе, бек ачыу тиерикди. Тырныауузну музейине да кёп экспонат жибергенбиз. Бюгюн биз тарыхыбызны тас этип къойсакъ, тамбла сабийле аны бизге нек сакъламагъансыз, нек унутдургъансыз деп кёлкъалды этерикдиле.

- Элигизде налат таш барды, аны магъанасы?

- Налат ташха аманлыкъ неда башха осал ишни этгенлени байлагъандыла. Аланы къатлары бла ётген адамла уа: «Налат болсун санга», - деп айып этгендиле. Аны уллу юйретиу магъанасы болгъанды, бюгюнлюкде ол таш орналгъан жеринде турады. Сабийлени анга, Бедик дорбунлагъа экскурсиягъа элтгенлей турама, алагъа быллай жолоучулукъла бек сейирдиле.

- Устазлыкъ ишигизге къайтайыкъ, школда къаллай бир заманны урунасыз?

- 2001 жылдан бери тохтаусуз. Къабарты-Малкъар къырал университетни педагогика колледжин бошагъанма. Артда уа, къарындашларым айтханларына тынгылап, Пятигорскда экономика жаны бла бийик билим алгъанма. Алай къарындашларым бухгалтерия жанына барсам сюе эдиле, мен а аны орунуна биягъы мектепни сайлагъанма, ОБЖ бла географиядан сора да, экономикадан дерсле береме.

- Сейирди, археологиягъа, тарыхха да сейиригиз бола тургъанлай, экономика жаны бла да бийик билим алып, школда къалыргъа излегенигиз.

- Бир башха жерде ишлерге акъылыма да келмегенди. Сабийле бла иш, сёзсюз, кёп заман, кюч да излейди, алай аладан да санга жашаугъа сейир, жашлыкъ «жугъады» дерчады. Башхача айтханда, ала къартайыргъа къоймайдыла. Мен мында, Кёнделенде да ишлейме. Элимден башха жерде жашаргъа, шахарда къалыргъа итинмегенме. Мында кёрген намысны бла ыспасны мен тышында кёрлюк тюйюл эдим. Шахаргъа барабыз, жумушубузну этебиз, къайтабыз, мен элни адамыма, бу оноуума бир кере да сокъуранмагъанма.

- Инсанны битеулю айныуунда экономика, география, тарых керекли предметледиле, алай жашау бардырыуда ОБЖ да бек магъаналыды.

- Бу предметни мен мектепде эм магъаналыгъа санайма, нек дегенде ол инсанны саулугъун сакълау бла байламлыды. Саулукъ, адамгъа болушлукъ этерге къарыуунг бла билиминг болмаса, тамблангы мен былайда, акъылым жетип, башха тюрлю этсем эди къалай болур эди деген сагъышда ётдюрлюксе. ОБЖ-дан дерслени МЧС-ни жер-жерли бёлюмюню къутхарыучулары бла байламлыкъда да бериучюме. Ала, бизге келип, биринчи медицина болушлукъ къалай этилгенин, къыйын болумда инсан кесин къалай жюрютюрге керек болгъанын ангылатадыла. Аурууланы тинтебиз, сабийле мында устазны айтханын эсге алсала, кеслерине кёп хайыр табарыкъдыла, керек кезиуде башхагъа да болушаллыкъдыла.

- Арт кезиуде билим бериуде бола тургъан тюрлениулеге кёз къарамыгъыз къалайды?

- Электрон журнал, интерактив къанга, интернет, онлайн-трансляцияла эм башха жангычылыкъла – мен аланы заманны излемлерине кёре кереклилеге санайма, ала, къагъыт айландырыуну кетерип, ишибизни тынчыракъ да этедиле. «Билим бериу» миллет проектни чегинде жети жыл мындан алгъа кабинетими дерслени толу, сейир да берирча компасдан бла глобусдан башлап битеу керекле бла жалчытхандыла.

- Устазны ишинде эм магъаналы неди?

- Эм магъаналы сабийле бла бир тил таба билиудю. Мында инсандан тёзюмлюк да изленеди. Огъурсуз болургъа, аз затдан ачыуланып къалыргъа арталлыда да жарамайды. Бирде уллуракъ сёлеширигинг келсе да, алгъа сагъыш этерге керекди – андан а игими, аманмы болур. Устаз психолог да болургъа тийишлиди, бир сабийге эс жыйдырырча къатыракъ болсанг керекди, башхасына уа – жумушагъыракъ. Мектепде 22 жылны урунама да, алыкъа бир сабий бла арада ангылашынмагъан, кёлкъалды кезиуле чыкъмагъандыла.

- Къарайма да, сизге окъуучуларыгъыз бла бир тил тапхан къыйын тюйюлдю?

- Анда уллу жашырынлыкъ жокъду. Жаш адамла, сабийле нени жаратадыла, эслерин неге бёледиле – анга къараргъа керекди. Бир кере сейир этеме – была не музыкагъа тынгылайдыла деп. Кесим да тынгылайма да, жаратып къояма. Ала да машинамда олтуруп, сиз сюйген жырлагъа биз да бир къарайыкъ деп, бизни заманыбызны макъамларына бюсюрегендиле. Ма алай аз-аз, сунмагъан жерледе байламлыкъ табып иесе. Ким биледи, башха усталыкъны сайласам, бюгюн бет сыфатым, халым да башхаракъ боллукъ эди, алай мен бусагъатдагъы болумума ыразыма. 

Сора, окъутхан сабийлеринги жетишимлерин кёрсенг, ала бир жерде алчыла болсала, къыйынынг зырафына кетмегенин ангылайса, алай бла ала сени ишинги бетин чыгъарадыла, ол а жангы кюч, учунуулукъ да береди.