Ана тилни айнытыу амалланы сюзгендиле

Мечиланы Кязим атлы фондда бу кюнледе малкъар тилден  бла адабиятдан окъутхан устазлагъа «Жулдузлагъа узатылып, жердеги  гюллени унутма» деген дерс болгъанды.

Тюбешиуде фондну директору Аппайланы Лариса кеси да кёп жылланы школда, педагогика колледжде да окъутуп тургъан сынамы бла  шагъырейлендиргенди. Ары республикабызны  эллеринден кёп устазла келгендиле, кеслерини оюмларын да айтхандыла. Сабийлени дерсге сейирлерин къозгъарча къаллай амалла къураргъа кереклисини юсюнден да сёлешгендиле.

 Жылдан-жылгъа ана тиллерин билген сабийлени саны аз болуп баргъанын да чертип, ол жангыз бизде  угъай, кёпледе тюбеген жарсыу болгъанын белгилегендиле.  Устазны  окъуучугъа ана тилин сюйдюрюуде борчу уллу болгъанлыкъгъа, эм алгъа юйюнде кюрешмеселе, ана тилде сёлешмеселе, сабийге бек къыйын болгъанын белгилеп да айтхандыла.

Билим бериуде устаз да, юйюр да кесини энчи жерлерин аладыла. Устаз окъутургъа борчлуду, хар не да аны боюнунда болургъа керекди деп ойлагъан атала  бла анала терс болгъанларын да чертгендиле.

Жашау тюрлене баргъаны бла  тюрлю-тюрлю школла да къураладыла. Бюгюнлюкде орта школ, гимназия, бир - бир предметлени терен окъутуу  школ, байламлыкъла школ, лицей, бир ие ачхан школла да къуралгъандыла. Аланы хар бирини да  билим берген системалары да энчи болгъанларына, ала къаллай программала бла ишлегенлерине да къарагъандыла.

Хар сабийни  да, белгилисича, кесича энчи, башха кёз къарамы болады.  Аланы санында уялчакъла, тынчла,  аутизм ауруулары болгъанла, дерследе кеслерин тута билмегенле,  башха тюрлю затла бла сейирин ёсдюргенле, хар нени да билирге сюйгенле,  окъургъа сюймегенле,  ата-ана  жылыуу жетишмеген сабийле, ата-ана эси оздурулуп берилген сабийле да тюбегенлерин белгилегендиле.  Устазла хар къауумгъа энчи эс бургъандыла, ала бла къалай ишлегенлерини, къаллай амалла къурагъанларын айтхандыла.

            Ана тилден окъутхан устазлагъа бюгюнлюкде къайда да тынч тюйюлдю. Нек дегенде, мектепледе ана тиллерин билгеннге кёре  окъуучуланы  юч  тюрлю  къауумгъа юлешиннгендиле. Биринчиси- ангылагъан, сёлешген да эталмайды ана тилинде. Экинчиси- тауча ангылайды, алай сёлешмейди. Ючюнчюсю уа ангылагъан, сёлешеген да этеди. Аны ючюн дерсни да ала барысы  бирча ангыламайдыла, артха къалгъанла  боладыла. Алай болмаз ючюн, хар къауумгъа днп энчи  методика болады, анга кёре сабий тилин сюерча, аны билирге итинирча этерге керекди. Аллай сабийлеге юйде ишни  этгенде ата-ана болушлугъу да  керекди. 

Дагъыда тюбеген жарсыуладан бири - бюгюнлюкде сабийле бла ишлегенден сора да, устазгъа ата-анала бла бир тилли болургъа къыйынды ол жаны бла ишге да мастер-классда тынгылы эс бурулгъанды. 

Бюгюнлюкде литература дерследе ФГОС-ну излемлерине  да къарагъандыла. Анга кёре  дерс  хар керекли оборудованиясы болгъан отоуда барыргъа керекди. Андан тышында да хар не да жетишип, дерсни излем – айнытыу ызы  болгъанындан сора да, устаз окъуучуну сёзюне  эс бёлюп, дерсни бегитип, магъанасын окъуучулагъа не жаны бла да ангылатыргъа  керекди, дегендиле. 

ФГОС-ну излемлеринден сора да,  кесибиз да хайыр келтирген амалла къураргъа керекбиз, дегенди Лариса Мустафаевна. Ол  кеси устаз ишин бардыргъан заманда къурагъан методикаланы юсюнден да айтханды. Аланы санында «интеллектуал разминка» тюрлю-тюрлю ишле  бериледиле. «Бир бирге соруу» дегенде уа  сабийле кеслерини ётген чыгъармаларына кёре соруула къурайдыла, бир бирге жууапла  да бередиле.

«Авторгъа  неда авторну баш жигитине къагъыт жазыу» - бу темагъа кёре сабийле, студентле, чыгъарманы къалай ангылагъанлары, эмда къайсы жигитге къагъыт жазаргъа сюйгенлери уа бютюнда сейир болады.  

-Педагогика колледжде быллай иш буюргъанымда, бир студент Тёппеланы Алимге  «Пиринчни сютлей акълыгъы» деген чыгъармасына кёре соруу соргъан эди. Школчуну чыгъарманы баш жигити пиринчни ашап тоялгъанмы эди, башхаланы  уа  тайдуралгъанмы  эди,   деп  жарсыгъаны кёлюме бек жетген эди, - дегенди Аппайланы Лариса.

«Бирден чыгъарма жазыу» - ол сабийни оюмун иги айнытады, анга кёрк  кеслерин жазычулача сынаргъа амаллары барды. Аны хайыры бла  сабийлени хунерликлерин билирге да онгла болгъаны  да белгиннгенди.

«Жашырын кюбюрчек» - бу уа сабийлеге харфланы, жорукъланы иги билирге болушады.

Андан сора да, устазла Локияланы Анжела, Ксаналаны Любовь, Жолабланы Элеонора, Бечелланы Лилия, Баккуланы Зухура, Мокъаланы Мадина эм башхала да  тест ишле да этгендиле, «соруулагъа»,  жууапла  бергендиле.  Аны себепли мастер- классны хайры бла бир бирлери бла ушакъ этип, сейир методикалагъа да юйреннгендиле.

Дагъыда Аппайланы Лариса быйыл фондда Мечиланы Кязим туугъанлы 165 жыл болгъанына атап къаллай проектле къурарыгъын айтханды. Устазланы, окъуучуланы  да  эришиулеге къатышыргъа чакъыргъанды.