Аллай устазларыбызны тансыкълагъанлай турабыз

Къайсы бирибизни да школда окъугъан заманыбыздан жаланда дерс бергенлери бла угъай, кеслерини ариу, сёлешген ауазларыны бир башхалагъа ушамагъан энчиликлери бла да эсибизге, жюрегибизге тюйрелип къалгъан  устазларыбыз бардыла. Биз аланы жаланда быйылча,  Устазны бла насийхатчыны жылы белгиленнгендеча угъай, дайым да эсибизге тюшюребиз. Эсибизде, ол узакъ, сабий жылларыбызгъа къайта, ол кезиуню тансыкълайбыз.

Аллай устазладан эм биринчиси уа манга Башийланы Аминат болгъанды. Алгъадан белгилесем, кесини терен билимини хайыры бла немис  тилни сюйдюрген, ол жаны  бла окъурукъма деген сагъышлагъа келтирген да ол болгъан эди.

Аминат Доммаевна,  Бабугентни Батчаланы Роза атлы школунда окъута, жаш тёлюге билим бериуде къыркъ жылгъа жууукъ заманын бергенди. Ол кесини ишин уста билген, чынтты да профессионал болгъанын а энди бюгюнлюкде, башха кёз къарам бла къарай, бютюнда черталлыкъма. Солуугъа кетген заманында окъуна анга сабийле, абитуриентле, студентле, аспирантла да дерс алыргъа, кёчюрмеле этерге юйренирге келип тургъандыла. Ол тюшюндюрсе, бир тюрлю ызгъа тюзетсе сюйгендиле.

Окъуучула школну бошай туруп, кеслери сайлагъан экзаменнге уа кёбюсюнде бу предметни айыргъандыла. Бу шарт а устазны жаланда биркюнлюк ишин кёргюзтюп къоймайды. Бюгюнлюкде белгили алимибиз, тарых илмуланы доктору Аккыланы Света да аны къолунда окъугъанды. Ол, окъургъа кире туруп, экзамен бергенинде, профессорла, сейир этип: «Сен къайсы шахарда окъугъанса, ким юйретгенди бу тилге?»-деп соргъандыла.

Цукер деген тукъуму болгъан преподаватель Аминатны атын, тукъумун эшитгенинде уа: «Иги эди бизни къыйыныбыз бошуна кетмегени»,- деген эди. Тюменланы къызларыны къолунда окъугъанладан кёпле ахшы устазла болгъандыла. Бёзюланы Мариям бла Лежинка да, немис тилни сайлап, андан дерс бергендиле.

Сабийлигинде тишлери аурутуп къыйналгъаны себепли,  аны эсине да келмегенди устазлыкъ ишни сайларгъа. Тиш доктор болургъа, адамлагъа болушургъа мурат этгенди. Анасы Шамкъыз сабийлерин кеси жангыз ёсдюргенликге, не бек къыйналса да, ала окъуп, билим алырларын сюйгенди. Аминат а жети классны бошагъандан сора медицина училищеге кирирге барады. Биринчи экзамен орус тилден болгъанды.

Ол башланырдан алгъа таулу къызны къатына бир къыргъызлы тиширыучукъну олтуртадыла. Сынауну кезиуюнде уа ол хар затны Аминатдан кёчюрюп башлайды. Ийменип, ол да жукъ айтмайды.

Алай а ол артда анга чырмау болуп чыгъады. Экзаменде таулу къыз ахшы белги алырына алгъадан да ышанып эди. Болсада аны белгиси «юч» болуп, къыргъызлыныкъы уа  «тёрт» болгъанын эшитгенинде, жюреги къыйналады.

Экинчи сынаугъа барыргъа унамай тохтайды. Анасы кёп кюрешгенди алай этме деп. Аны жапсарыр ючюн, къыз училищеге барады, болсада экзаменнге уа кирирге кёлю бармайды.

«Немис тилге къалай бла юйреннгенсиз?» - деп соргъан эдим бир жол Аминат Доммаевнагъа, элде болгъанымда аны кёре баргъанымда. Соруууму эшитир-эшитмез, кюлюмсюреп: «Мени жашауумда жаланда бир энчилик барды – ол да  бу тилге кеси аллыма юйреннгенимди, артда, аны сайлап, бирсилени да окъутханымды»,-деген эди.

Орта Азияда школда немис тилни алагъа окъутхан да этгендиле. Ма андагъы биринчи устазы эслегенди Аминатны тилге юйренирге уллу хунери барлыгъын. Алай Камилла Антоновнаны айтханына ол  заманда, къалай эсе да, эс бурулмады. Андан Кавказгъа келгинчи да жылла озгъан эдиле.

Мында уа – Бабугентде – къыз, школну бошап, аттестат алыргъа таукелленеди. Элге немис тилден окъуучуланы юйретирге Нальчикден Нина Алексеевна деп бир устаз жюрюп тургъанды. Алай сабийчиги гитчечик болуп, ол кереклисича терк-терк келалмагъанды. Аны ючюн а дерсле учхаралай къалгъандыла. Болсада окъургъа сюйген амал табады.

- Бизни тёлюде дерсден къачхан деген зат болмагъанды. Классыбызда онбир адам бар эдик. Устаз келмей къалгъаны болса, ол дерсни иги билгенибиз ортагъа чыгъып, бирсилени окъутуп тургъанды. Артда уа бизни классда окъугъанла Османланы Георгий Магометович – тарыхдан, Каркаланы Мухарбий Магометович а физикадан ахшы устазла да болгъандыла,-деп эсгерген эди. Атлары сагъынылгъан устазларыбыз бла мектепде бирге окъугъанларын да ол кюн билгенме.

Немис тилни жашырынлыкъларына тюшюнюрге уа,  белгилегенибизча,  тенглери Аминатны тёгерегине жыйылгъандыла. Биринчиден,  аны стилистика жанын иги ангыламай турса да, къыйыны зырафына кетмегенди. Айхай да, ол жыллада школда аны алагъа юйретир адам да болмагъанды. Жаланда кесини итиниулюгю бла кеси кесин тюшюндюргенди.

Школну бошагъан жылында ол КъМКъУ-ну тарых-филология факультетини роман-герман тилле бёлюмюне киреди. Немис тилден экзаменде белгиси уа «тёрт» болгъанды. Кеси кесин тыш къыраллы тилге юйретген къызны ол биринчи хорламы эди.

Алай бла биз огъарыда сагъыннган профессорланы – Цукерлени къолларына тюшеди. Болсада тынч тюйюл эди университетде окъугъан. Нек дегенде биринчи курсда окъуна аны нёгерлери барысы да немисча эркин сёлешгендиле. Аминатха уа, ол даражагъа жетер ючюн, кече-кюн демей, къолдан сёзлюкню кетермей, кюреширге тюшгенди.

Бирси тыш къырал тилле бла  тенглешдиргенде (япон, къытай тиллени къошмасакъ), немис тил эм къыйыннга саналады. Аны унутмаз ючюн дайым да окъугъанлай, андан сора да, сёлешип, сёлешиу тилинги айнытханлай турургъа керек болады, деп юйретиучю эди кеси уа бизни.

Юч курсну бошагъанындан сора уа, быланы тау элледе мектепледе бир жылгъа ишлерге жибередиле. Ары дери уа  ала дерслерин къалай берликлерине энчи комиссия къарагъанды. Таулу къыз а, Нальчикни тогъузунчу номерли школунда «Немис тилде модальный этимле» деген темагъа дерсин берип, кеси окъуп кетген школгъа келеди.

Студентлени практика жыллары терк бошалады. Элде окъуучуланы къыйналгъанларын кёрюп, Аминат да университетни бошагъанлай, бери артха къайтыргъа мурат этеди. Аны жашауунда, кеси белгилегенича, жаланда бир тюйюлдю энчилик. Бабугент элни орта школуну тыш къыраллы  тилледен окъутхан биринчи устазыды Тюменланы Доммайны къызы. Мектепде бу тилден алгъан билими алай учхара болгъаны, кеси студент заманында алай къыйналгъаны эсинден бир заманда да кетмегенди. Аны себепли ишине да къаты болгъанды. Сабий, кертиси бла да иги окъумаса, билимге итинмесе, аны керексиз махтаргъа, белгисин кётюрюрге сюймегенди. Дерслерин сейир этер ючюн а, шахаргъа барып,  тюкенледе, базалада, методикалы кереклени излеп, тапхан затларына къууаннганды.

Аминат Доммаевна баш иеси Башийланы Дауут бла (ол дуниялары жарыкъ болсун)  ариу юйюр да ёсдюрген эдиле. Алим кюйсюз ауруудан эртте кетип, юйюрюн жарсытхан эсе да, ала жашаугъа огъурсузланмагъандыла, адамла сюйген, жамауат  хурметлеген адамла болгъанлай къалгъандыла. Асият а, анасыны жолу бла  бара, Нальчикни сегизинчи номерли мектебинде башланнган класслада окъутады.

Заман озуп, биз да энди сабийле тюйюл эсек да, сюйген устазым арабыздан кетген эсе да, аны къонгуроу къагъылгъаны бла бирге классха кирип келгени, бизни бла сюйдюмлю саламлашханы бюгюн да кёзюмю аллында турадыла.